‘‘ยสฺมิํ , ภิกฺขเว, สมเย อริยสาวโก อตฺตโน จ ตาสญฺจ เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจ สุตญฺจ จาคญฺจ ปญฺญญฺจ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ อิทมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุชฺฌนฺติฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ฉ อนุสฺสติฏฺฐานานี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. มหากจฺจานสุตฺตํ

[26] ตตฺร โข อายสฺมา มหากจฺจาโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขเว’’ติฯ ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ อายสฺมา มหากจฺจาโน เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ, อาวุโส; อพฺภุตํ, อาวุโส! ยาวญฺจิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺพาเธ โอกาสาธิคโม อนุพุทฺโธ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย, ยทิทํ ฉ อนุสฺสติฏฺฐานานิฯ

‘‘กตมานิ ฉ? อิธาวุโส, อริยสาวโก ตถาคตํ อนุสฺสรติ – ‘อิติปิ โส ภควา …เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก ตถาคตํ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, อริยสาวโก ธมฺมํ อนุสฺสรติ – ‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป.… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหี’ติฯ

ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก ธมฺมํ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, อริยสาวโก สงฺฆํ อนุสฺสรติ – ‘สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’ติฯ ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก สงฺฆํ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, อริยสาวโก อตฺตโน สีลานิ อนุสฺสรติ อขณฺฑานิ…เป.… สมาธิสํวตฺตนิกานิฯ ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก อตฺตโน สีลํ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, อริยสาวโก อตฺตโน จาคํ อนุสฺสรติ – ‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม…เป.… ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต’ติฯ

ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก อตฺตโน จาคํ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, อริยสาวโก เทวตา อนุสฺสรติ – ‘สนฺติ เทวา จาตุมหาราชิกา, สนฺติ เทวา…เป.… ตตุตฺตริฯ ยถารูปาย สทฺธาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา; มยฺหมฺปิ ตถารูปา สทฺธา สํวิชฺชติ ฯ ยถารูเปน สีเลน…เป.… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา; มยฺหมฺปิ ตถารูปา ปญฺญา สํวิชฺชตี’ติฯ ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย อริยสาวโก อตฺตโน จ ตาสญฺจ เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจ สุตญฺจ จาคญฺจ ปญฺญญฺจ อนุสฺสรติ เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ , น โทสปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ; อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ, นิกฺขนฺตํ มุตฺตํ วุฏฺฐิตํ เคธมฺหาฯ ‘เคโธ’ติ โข, อาวุโส, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํฯ ส โข โส, อาวุโส, อริยสาวโก สพฺพโส อากาสสเมน เจตสา วิหรติ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชนฯ อิทมฺปิ โข, อาวุโส, อารมฺมณํ กริตฺวา เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา วิสุทฺธิธมฺมา ภวนฺติฯ

‘‘อจฺฉริยํ , อาวุโส; อพฺภุตํ, อาวุโส! ยาวญฺจิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺพาเธ โอกาสาธิคโม อนุพุทฺโธ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย, ยทิทํ ฉ อนุสฺสติฏฺฐานานี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ปฐมสมยสุตฺตํ

[27] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, สมยา มโนภาวนียสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุ’’นฺติ? ‘‘ฉยิเม, ภิกฺขุ, สมยา มโนภาวนียสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ’’ฯ

‘‘กตเม ฉ? อิธ, ภิกฺขุ, ยสฺมิํ สมเย ภิกฺขุ กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺมิํ สมเย มโนภาวนีโย ภิกฺขุ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ โข, อาวุโส, กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรามิ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานามิฯ สาธุ วต เม, อายสฺมา, กามราคสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสตู’ติฯ ตสฺส มโนภาวนีโย ภิกฺขุ กามราคสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสติฯ อยํ, ภิกฺขุ, ปฐโม สมโย มโนภาวนียสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ยสฺมิํ สมเย ภิกฺขุ พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺมิํ สมเย มโนภาวนีโย ภิกฺขุ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ โข, อาวุโส, พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรามิ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานามิฯ สาธุ วต เม, อายสฺมา, พฺยาปาทสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสตู’ติฯ ตสฺส มโนภาวนีโย ภิกฺขุ พฺยาปาทสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสติฯ อยํ, ภิกฺขุ, ทุติโย สมโย มโนภาวนียสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ยสฺมิํ สมเย ภิกฺขุ ถินมิทฺธปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺมิํ สมเย มโนภาวนีโย ภิกฺขุ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ โข, อาวุโส, ถินมิทฺธปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรามิ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานามิฯ สาธุ วต เม, อายสฺมา, ถินมิทฺธสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสตู’ติฯ