มิลิทฏีกา

ฯนโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

นิรนฺตรํ โลกหิตสฺส การกํ

นิรนฺตรํ โลกหิตสฺส เทสกํ,

นิรนฺตรํ โลกหิตสฺส จินฺตกํ

นมามิ วีรํ นรทมฺมสารถิํ;

ปญฺหธมฺมวิทุํ นาถํ คุยฺหธมฺมปฺปกาสกํ,

นมสฺสิวาน สมฺพุทฺธํ ธมฺมํ สาธุคุณมฺปิ จ;

นาคเสนมหาเถรํ ปิฏกตฺตยโกวิทํ,

วทิวา ตมฺปิ สิรสา ปญฺหธมฺมปฺปกาสกํ;

มิลิทปญฺหวิวรณํ มธุรถปฺปกาสินิํ,

รจยิสฺสํ สมาเสน ตํ สุณาถ สมาหิตา;

[1] ตถ ปกิณฺณกถวิวรณํ ชาตกุทฺธรณนฺติ ทฺเว เยวมาติกาฯ

ตถ-

สมฺพโธ จ ปทญฺเจว ปทโถ ปทวิคฺคโห

โจทนา ปริหาโร’ติ ฉพฺพิธา อถวณฺณนา’ติ;

วุตฺตตฺตา สมฺพโธ ตาว เวทิตพฺโพฯ โส จ ยถาวุตฺตาชฺฌาหารวเสน ทุวิโธฯ

ปกิณฺณกถวิวรณํ

เตสุ –’มิลิโท นาม โส ราชา …เป.… สาครนฺติ เอถ อชฺฌาหารสมฺพโธ เวทิตพฺโพ โย’ปิ มิลิโท ราชา ภควโต ปรินิพฺพานโต ปญฺจวสฺสสเต อติกฺกนฺเต ราชกุเล อุปฺปนฺโน โส ราชา มิลิโท นามฯ

สาคลายํ ปุรุตฺตเม สาคลนามเก อุตฺตมนคเร รชฺชํ กาเรนฺโต นาคเสนเถรํ อุปคญฺฉิ กิํ วิยา?ติฯ

คงฺคาว ยถ สาครนฺติ อาหฯ ยถา คงฺคา วา ยมุนาทีสุ อญฺญตรา วา สาครํ อุปคญฺฉิ ตถา อุปคญฺฉิ’ติ อโถฯ ว-สทฺโท เวถ สมุจฺจยโถฯ คงฺคา วา’ติ วตฺตพฺเพ อาการสฺส รสฺสตฺตํ กวา คงฺคาว อิติ วุตฺตํฯ อุปฺปลํว ยโถทเก’ติ เอถ วุตฺตสมุจฺจยโถ วาสทฺโท วิยฯ

อาสชฺช ราชา …เป.… วิทาฬเน’ติ เอถ ยถาวุตฺตสมฺพโธ เวทิตพฺโพฯ โส จ สุวิเญญยฺโย’วฯ ปทนฺติ อุปสคฺค นิปาตนามอาขฺยาตปทวเสน จตุพฺพิธํฯ เตสุ นามปทํ สามญฺญคุณ-กิตฺติม-โอปปาติก-นาม วเสน จตุพฺพิธํฯ ตถ ปฐมกปฺปิกมหาชเนน สมฺมนฺติวา ฐปิตตฺตา มหาสมฺมโต’ติ รญฺโญ นามํ สามญญนามํ นามฯ ธมฺมกถิโก ปํสุกุลิโก วินยธโร เตปิฏโก สทฺโธ ปสนฺโน’ติ เอวรูปํ คุณโต อาคตํ นามํ คุณนามํ นามฯ ยมฺปน ชาตสฺส กุมารสฺส นามคหณทิวเส ทกฺขิเณยฺยานํ สกฺการํ กวา สมีเป ฐิตา ญาตกา กปฺเปวา’อยํ อมุโก นามา’ติ นามํ กโรนฺติ อิทํ กิตฺติม นามํ นามฯ ยา ปน ปุริมปญฺญตฺติ ปจฺฉิมปญฺญตฺติยํ ปตติ, ปุริมโวหาโร ปจฺฉิมโวหาเร เสยฺยถิทํ ปุริมกปฺเป’ปิ จโท จโทเยว นาม เอตรหิ’ปิ จโท จโทเยว นาม, อตีเต สูริโย สมุทฺโท ปถวี ปพฺพโตเยว นามฯ เอตรหิ’ปิ ปพฺพโต ปพฺพโตเยว นามาติ อิทํ โอปปาติกนามํ นาม, อิทํ นามจตุกฺกํ อภิธมฺมปริยาเยน วุตฺตํฯ สทฺทสเถ ปน นามนาม-สพฺพนาม-สมาสนาม-ตทฺธิตนาม-กิตนามวเสน ปญฺจวิธํ วุตฺตํฯ ตํ สพฺพํ อิธ ยถารหํ เวทิตพฺพํฯ ปทโถ ปน อาสชฺชา’ติ ปวาฯ ฐานาฐานคเต’ติ การณาการณคเตฯ

ปุถู’ติ นานปฺปกาเรฯ

สุตฺตชาลสมถิตา’ติ สุตฺตนฺตปิฏกสงฺขาตสุตฺตสมูเหน สมถิตา ปถิตา, สุตฺตํ อาหริวา สุตฺตถวิโสธนวเสน สุตฺตชาลโสธกา

นเยหิ จาติ อภิธมฺมวินยาทีหิ นเยหิ ยุตฺตีหิ วาฯ

ปณิธายา จาติ อภิธมฺมวินยาทีหิ นเยหิ ยุตฺตีหิ วาฯ

ปณิธายาติ อตฺตโน ญาณํ ฐเปนฺโตฯ

ภาสยิวาน มานสนฺติ อตฺตโน จิตฺตํ อติสเยน ปุนปฺปุนํ ปวตฺตาปนวเสน หาเสวา

กงฺขาฐานวิทาฬเน’ติ กงฺขาย วิจิกิจฺฉาย วสฺสา การณภูตานํ อวิชฺชาทิกิเลสานํ ธมฺมานํ วิทาฬนการเณฯ

อยํ ปทโถ นามฯ