‘‘ธมฺมฏฺฐํ สีลสมฺปนฺนํ, สจฺจวาทิํ หิรีมนํ;

เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว, โก ตํ นินฺทิตุมรหติ;

เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ, พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโต’’ติฯ ทุติยํ;

3. อิฏฺฐสุตฺตํ

[43] อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ปญฺจิเม, คหปติ, ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมิํฯ กตเม ปญฺจ? อายุ, คหปติ, อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ; วณฺโณ อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ; สุขํ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ ทุลฺลภํ โลกสฺมิํ; ยโส อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ; สคฺคา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมิํฯ อิเม โข, คหปติ, ปญฺจ ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมิํฯ

‘‘อิเมสํ โข, คหปติ, ปญฺจนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมิํ น อายาจนเหตุ วา ปตฺถนาเหตุ วา [น ปตฺถนาเหตุ วา (สฺยา. กํ. ปี.)] ปฏิลาภํ วทามิฯ อิเมสํ โข, คหปติ, ปญฺจนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมิํ อายาจนเหตุ วา ปตฺถนาเหตุ วา ปฏิลาโภ อภวิสฺส, โก อิธ เกน หาเยถ?

‘‘น โข, คหปติ, อรหติ อริยสาวโก อายุกาโม อายุํ อายาจิตุํ วา อภินนฺทิตุํ วา อายุสฺส วาปิ เหตุฯ อายุกาเมน, คหปติ, อริยสาวเกน อายุสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ปฏิปชฺชิตพฺพาฯ อายุสํวตฺตนิกา หิสฺส ปฏิปทา ปฏิปนฺนา อายุปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ โส ลาภี โหติ อายุสฺส ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วาฯ

‘‘น โข, คหปติ, อรหติ อริยสาวโก วณฺณกาโม วณฺณํ อายาจิตุํ วา อภินนฺทิตุํ วา วณฺณสฺส วาปิ เหตุฯ วณฺณกาเมน, คหปติ, อริยสาวเกน วณฺณสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ปฏิปชฺชิตพฺพาฯ วณฺณสํวตฺตนิกา หิสฺส ปฏิปทา ปฏิปนฺนา วณฺณปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ โส ลาภี โหติ วณฺณสฺส ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วาฯ

‘‘น โข, คหปติ, อรหติ อริยสาวโก สุขกาโม สุขํ อายาจิตุํ วา อภินนฺทิตุํ วา สุขสฺส วาปิ เหตุฯ สุขกาเมน, คหปติ, อริยสาวเกน สุขสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ปฏิปชฺชิตพฺพาฯ สุขสํวตฺตนิกา หิสฺส ปฏิปทา ปฏิปนฺนา สุขปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ โส ลาภี โหติ สุขสฺส ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วาฯ

‘‘น โข, คหปติ, อรหติ อริยสาวโก ยสกาโม ยสํ อายาจิตุํ วา อภินนฺทิตุํ วา ยสสฺส วาปิ เหตุฯ ยสกาเมน, คหปติ, อริยสาวเกน ยสสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ปฏิปชฺชิตพฺพาฯ ยสสํวตฺตนิกา หิสฺส ปฏิปทา ปฏิปนฺนา ยสปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ โส ลาภี โหติ ยสสฺส ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วาฯ

‘‘น โข, คหปติ, อรหติ อริยสาวโก สคฺคกาโม สคฺคํ อายาจิตุํ วา อภินนฺทิตุํ วา สคฺคานํ วาปิ เหตุฯ สคฺคกาเมน, คหปติ, อริยสาวเกน สคฺคสํวตฺตนิกา ปฏิปทา ปฏิปชฺชิตพฺพาฯ สคฺคสํวตฺตนิกา หิสฺส ปฏิปทา ปฏิปนฺนา สคฺคปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ โส ลาภี โหติ สคฺคาน’’นฺติฯ

‘‘อายุํ วณฺณํ ยสํ กิตฺติํ, สคฺคํ อุจฺจากุลีนตํ;

รติโย ปตฺถยาเนน [ปตฺถยมาเนน (ก.)], อุฬารา อปราปราฯ

‘‘อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปุญฺญกิริยาสุ ปณฺฑิตา;

‘‘อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโตฯ

‘‘ทิฏฺเฐ ธมฺเม จ [ทิฏฺเฐว ธมฺเม (สี.)] โย อตฺโถ, โย จตฺโถ สมฺปรายิโก;

อตฺถาภิสมยา ธีโร, ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตี’’ติฯ ตติยํ;

4. มนาปทายีสุตฺตํ

[44] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อุคฺคสฺส คหปติโน เวสาลิกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติฯ มนาปํ เม, ภนฺเต, สาลปุปฺผกํ [สาลิปุปฺผกํ (ก.)] ขาทนียํ; ตํ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติฯ มนาปํ เม, ภนฺเต, สมฺปนฺนโกลกํ สูกรมํสํ [สมฺปนฺนสูกรมํสํ (สี.), สมฺปนฺนวรสูกรมํสํ (สฺยา.)]; ตํ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติฯ มนาปํ เม, ภนฺเต, นิพฺพตฺตเตลกํ [นิพทฺธเตลกํ (ปี. สี. อฏฺฐ.), นิพฺพฏฺฏเตลกํ (สฺยา. อฏฺฐ.)] นาลิยสากํ; ตํ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติฯ มนาโป เม, ภนฺเต, สาลีนํ โอทโน วิจิตกาฬโก [วิคตกาลโก (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อเนกสูโป อเนกพฺยญฺชโน; ตํ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติฯ มนาปานิ เม, ภนฺเต, กาสิกานิ วตฺถานิ; ตานิ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘มนาปทายี ลภเต มนาป’นฺติ ฯ มนาโป เม, ภนฺเต, ปลฺลงฺโก โคนกตฺถโต ปฏลิกตฺถโต กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรโณ [กาทลิมิคปวรปจฺจตฺถรโณ (สี.)] สอุตฺตรจฺฉโท อุภโตโลหิตกูปธาโนฯ อปิ จ, ภนฺเต, มยมฺเปตํ ชานาม – ‘เนตํ ภควโต กปฺปตี’ติฯ