เอตรหิ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา พฺราหฺมณิํ อุตุนิมฺปิ คจฺฉนฺติ, อนุตุนิมฺปิ คจฺฉนฺติ ฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, สุนขา สุนขิํ อุตุนิํเยว คจฺฉนฺติ, โน อนุตุนิํฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย โปราโณ พฺราหฺมณธมฺโม เอตรหิ สุนเขสุ สนฺทิสฺสติ, โน พฺราหฺมเณสุฯ

‘‘ปุพฺเพ สุทํ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา พฺราหฺมณิํ เนว กิณนฺติ โน วิกฺกิณนฺติ, สมฺปิเยเนว สํวาสํ สํพนฺธาย [สํสคฺคตฺถาย (สี. ปี.)] สํปวตฺเตนฺติฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา พฺราหฺมณิํ กิณนฺติปิ วิกฺกิณนฺติปิ, สมฺปิเยนปิ สํวาสํ สํพนฺธาย สํปวตฺเตนฺติฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, สุนขา สุนขิํ เนว กิณนฺติ โน วิกฺกิณนฺติ, สมฺปิเยเนว สํวาสํ สํพนฺธาย สํปวตฺเตนฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย โปราโณ พฺราหฺมณธมฺโม เอตรหิ สุนเขสุ สนฺทิสฺสติ, โน พฺราหฺมเณสุฯ

‘‘ปุพฺเพ สุทํ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา น สนฺนิธิํ กโรนฺติ ธนสฺสปิ ธญฺญสฺสปิ รชตสฺสปิ ชาตรูปสฺสปิฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา สนฺนิธิํ กโรนฺติ ธนสฺสปิ ธญฺญสฺสปิ รชตสฺสปิ ชาตรูปสฺสปิฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, สุนขา น สนฺนิธิํ กโรนฺติ ธนสฺสปิ ธญฺญสฺสปิ รชตสฺสปิ ชาตรูปสฺสปิฯ อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ โปราโณ พฺราหฺมณธมฺโม เอตรหิ สุนเขสุ สนฺทิสฺสติ, โน พฺราหฺมเณสุฯ

‘‘ปุพฺเพ สุทํ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา สายํ สายมาสาย ปาโต ปาตราสาย ภิกฺขํ ปริเยสนฺติฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณา ยาวทตฺถํ อุทราวเทหกํ ภุญฺชิตฺวา อวเสสํ อาทาย ปกฺกมนฺติฯ เอตรหิ, ภิกฺขเว, สุนขา สายํ สายมาสาย ปาโต ปาตราสาย ภิกฺขํ ปริเยสนฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม โปราโณ พฺราหฺมณธมฺโม เอตรหิ สุนเขสุ สนฺทิสฺสติ, โน พฺราหฺมเณสุฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ โปราณา พฺราหฺมณธมฺมา เอตรหิ สุนเขสุ สนฺทิสฺสนฺติ, โน พฺราหฺมเณสู’’ติฯ ปฐมํฯ

2. โทณพฺราหฺมณสุตฺตํ

[192] อถ โข โทโณ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สุตํ เมตํ, โภ โคตม – ‘น สมโณ โคตโม พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตตี’ติฯ ตยิทํ, โภ โคตม, ตเถวฯ น หิ ภวํ โคตโม พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตติฯ ตยิทํ, โภ โคตม, น สมฺปนฺนเมวา’’ติฯ ‘‘ตฺวมฺปิ โน, โทณ, พฺราหฺมโณ ปฏิชานาสี’’ติ? ‘‘ยญฺหิ ตํ, โภ โคตม, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ, ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย’ติ, มเมว ตํ, โภ โคตม, สมฺมา วทมาโน วเทยฺยฯ อหญฺหิ, โภ โคตม, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปญฺจมานํ, ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย’’ติฯ

‘‘เย โข, เต โทณ, พฺราหฺมณานํ ปุพฺพกา อิสโย มนฺตานํ กตฺตาโร มนฺตานํ ปวตฺตาโร, เยสมิทํ เอตรหิ พฺราหฺมณา โปราณํ มนฺตปทํ คีตํ ปวุตฺตํ สมิหิตํ ตทนุคายนฺติ ตทนุภาสนฺติ ภาสิตมนุภาสนฺติ สชฺฌายิตมนุสชฺฌายนฺติ วาจิตมนุวาเจนฺติ, เสยฺยถิทํ – อฏฺฐโก, วามโก, วามเทโว, เวสฺสามิตฺโต, ยมทคฺคิ [ยมตคฺคิ (สี.) ที. นิ. 1.284, 526, 536; ม. นิ. 2.427; มหาว. 300; อ. นิ. 5.192 ปสฺสิตพฺพํ], องฺคีรโส, ภารทฺวาโช, วาเสฏฺโฐ, กสฺสโป, ภคุ; ตฺยาสฺสุ’เม ปญฺจ พฺราหฺมเณ ปญฺญาเปนฺติ – พฺรหฺมสมํ, เทวสมํ, มริยาทํ, สมฺภินฺนมริยาทํ, พฺราหฺมณจณฺฑาลํเยว ปญฺจมํฯ เตสํ ตฺวํ โทณ, กตโม’’ติ?

‘‘น โข มยํ, โภ โคตม, ปญฺจ พฺราหฺมเณ ชานาม, อถ โข มยํ พฺราหฺมณาตฺเวว ชานามฯ สาธุ เม ภวํ โคตโม ตถา ธมฺมํ เทเสตุ ยถา อหํ อิเม ปญฺจ พฺราหฺมเณ ชาเนยฺย’’นฺติฯ

‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, สุโณหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ โภ’’ติ โข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กถญฺจ, โทณ, พฺราหฺมโณ พฺรหฺมสโม โหติ? อิธ, โทณ, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ โส อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ [โกธารํ พฺรหฺมจริยํ (สฺยา. ก.)] จรติ มนฺเต อธียมาโนฯ อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา มนฺเต อธียิตฺวา อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมนฯ

‘‘ตตฺถ จ, โทณ, โก ธมฺโม? เนว กสิยา น วณิชฺชาย น โครกฺเขน น อิสฺสตฺเถน [น อิสฺสตฺเตน (ก.)] น ราชโปริเสน น สิปฺปญฺญตเรน, เกวลํ ภิกฺขาจริยาย กปาลํ อนติมญฺญมาโนฯ โส อาจริยสฺส อาจริยธนํ นิยฺยาเทตฺวา [นียฺยาเทตฺวา (สี.), นียาเทตฺวา (ปี.), นิยฺยาเตตฺวา (กตฺถจิ)] เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติฯ โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ [จตุตฺถิํ (สี.)], อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน [อพฺยาปชฺเฌน (ก.) อพฺยาพชฺเฌน (?)] ผริตฺวา วิหรติฯ กรุณา…เป.… มุทิตา… อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ , อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติฯ โส อิเม จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ พฺรหฺมโลกํ อุปปชฺชติฯ เอวํ โข, โทณ, พฺราหฺมโณ พฺรหฺมสโม โหติฯ

‘‘กถญฺจ, โทณ, พฺราหฺมโณ เทวสโม โหติ? อิธ, โทณ, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน ฯ โส อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จรติ มนฺเต อธียมาโนฯ อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา มนฺเต อธียิตฺวา อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมนฯ ตตฺถ จ, โทณ, โก ธมฺโม? เนว กสิยา น วณิชฺชาย น โครกฺเขน น อิสฺสตฺเถน น ราชโปริเสน น สิปฺปญฺญตเรน, เกวลํ ภิกฺขาจริยาย กปาลํ อนติมญฺญมาโนฯ โส อาจริยสฺส อาจริยธนํ นิยฺยาเทตฺวา ทารํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมนฯ

‘‘ตตฺถ จ, โทณ, โก ธมฺโม? เนว กเยน น วิกฺกเยน, พฺราหฺมณิํเยว อุทกูปสฺสฏฺฐํฯ โส พฺราหฺมณิํเยว คจฺฉติ, น ขตฺติยิํ น เวสฺสิํ น สุทฺทิํ น จณฺฑาลิํ น เนสาทิํ น เวนิํ [น เวณิํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] น รถการิํ น ปุกฺกุสิํ คจฺฉติ, น คพฺภินิํ คจฺฉติ, น ปายมานํ คจฺฉติ, น อนุตุนิํ คจฺฉติฯ กสฺมา จ, โทณ, พฺราหฺมโณ น คพฺภินิํ คจฺฉติ? สเจ, โทณ, พฺราหฺมโณ คพฺภินิํ คจฺฉติ, อติมีฬฺหโช นาม โส โหติ มาณวโก วา มาณวิกา [มาณวกี (ก.)] วา ฯ ตสฺมา, โทณ, พฺราหฺมโณ น คพฺภินิํ คจฺฉติฯ กสฺมา จ, โทณ, พฺราหฺมโณ น ปายมานํ คจฺฉติ? สเจ, โทณ, พฺราหฺมโณ ปายมานํ คจฺฉติ, อสุจิปฏิปีฬิโต นาม โส โหติ มาณวโก วา มาณวิกา วาฯ ตสฺมา, โทณ, พฺราหฺมโณ น ปายมานํ คจฺฉติฯ ตสฺส สา โหติ พฺราหฺมณี เนว กามตฺถา น ทวตฺถา น รตตฺถา, ปชตฺถาว พฺราหฺมณสฺส พฺราหฺมณี โหติฯ โส เมถุนํ อุปฺปาเทตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติฯ โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส อิเม จตฺตาโร ฌาเน ภาเวตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติฯ เอวํ โข, โทณ, พฺราหฺมโณ เทวสโม โหติฯ

‘‘กถญฺจ, โทณ, พฺราหฺมโณ มริยาโท โหติ? อิธ, โทณ, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ โส อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จรติ มนฺเต อธียมาโนฯ

อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา มนฺเต อธียิตฺวา อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมน ฯ ตตฺถ จ, โทณ, โก ธมฺโม? เนว กสิยา น วณิชฺชาย น โครกฺเขน น อิสฺสตฺเถน น ราชโปริเสน น สิปฺปญฺญตเรน, เกวลํ ภิกฺขาจริยาย กปาลํ อนติมญฺญมาโนฯ โส อาจริยสฺส อาจริยธนํ นิยฺยาเทตฺวา ทารํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมนฯ

‘‘ตตฺถ จ, โทณ , โก ธมฺโม? เนว กเยน น วิกฺกเยน, พฺราหฺมณิํเยว อุทกูปสฺสฏฺฐํฯ โส พฺราหฺมณิํเยว คจฺฉติ, น ขตฺติยิํ น เวสฺสิํ น สุทฺทิํ น จณฺฑาลิํ น เนสาทิํ น เวนิํ น รถการิํ น ปุกฺกุสิํ คจฺฉติ, น คพฺภินิํ คจฺฉติ, น ปายมานํ คจฺฉติ, น อนุตุนิํ คจฺฉติฯ กสฺมา จ, โทณ, พฺราหฺมโณ น คพฺภินิํ คจฺฉติ? สเจ, โทณ, พฺราหฺมโณ คพฺภินิํ คจฺฉติ, อติมีฬฺหโช นาม โส โหติ มาณวโก วา มาณวิกา วาฯ ตสฺมา, โทณ, พฺราหฺมโณ น คพฺภินิํ คจฺฉติฯ กสฺมา จ, โทณ, พฺราหฺมโณ น ปายมานํ คจฺฉติ? สเจ, โทณ, พฺราหฺมโณ ปายมานํ คจฺฉติ, อสุจิปฏิปีฬิโต นาม โส โหติ มาณวโก วา มาณวิกา วาฯ ตสฺมา, โทณ, พฺราหฺมโณ น ปายมานํ คจฺฉติฯ ตสฺส สา โหติ พฺราหฺมณี เนว กามตฺถา น ทวตฺถา น รตตฺถา, ปชตฺถาว พฺราหฺมณสฺส พฺราหฺมณี โหติฯ โส เมถุนํ อุปฺปาเทตฺวา ตเมว ปุตฺตสฺสาทํ นิกามยมาโน กุฏุมฺพํ อชฺฌาวสติ, น อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติฯ ยาว โปราณานํ พฺราหฺมณานํ มริยาโท ตตฺถ ติฏฺฐติ, ตํ น วีติกฺกมติฯ ‘ยาว โปราณานํ พฺราหฺมณานํ มริยาโท ตตฺถ พฺราหฺมโณ ฐิโต ตํ น วีติกฺกมตี’ติ, โข, โทณ, ตสฺมา พฺราหฺมโณ มริยาโทติ วุจฺจติฯ เอวํ โข, โทณ, พฺราหฺมโณ มริยาโท โหติฯ

‘‘กถญฺจ, โทณ, พฺราหฺมโณ สมฺภินฺนมริยาโท โหติ? อิธ , โทณ, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน ฯ โส อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จรติ มนฺเต อธียมาโนฯ อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา มนฺเต อธียิตฺวา อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสติ ธมฺเมเนว, โน อธมฺเมนฯ

‘‘ตตฺถ จ, โทณ, โก ธมฺโม? เนว กสิยา น วณิชฺชาย น โครกฺเขน น อิสฺสตฺเถน น ราชโปริเสน น สิปฺปญฺญตเรน, เกวลํ ภิกฺขาจริยาย กปาลํ อนติมญฺญมาโนฯ

โส อาจริยสฺส อาจริยธนํ นิยฺยาเทตฺวา ทารํ ปริเยสติ ธมฺเมนปิ อธมฺเมนปิ กเยนปิ วิกฺกเยนปิ พฺราหฺมณิมฺปิ อุทกูปสฺสฏฺฐํฯ โส พฺราหฺมณิมฺปิ คจฺฉติ ขตฺติยิมฺปิ คจฺฉติ เวสฺสิมฺปิ คจฺฉติ สุทฺทิมฺปิ คจฺฉติ จณฺฑาลิมฺปิ คจฺฉติ เนสาทิมฺปิ คจฺฉติ เวนิมฺปิ คจฺฉติ รถการิมฺปิ คจฺฉติ ปุกฺกุสิมฺปิ คจฺฉติ คพฺภินิมฺปิ คจฺฉติ ปายมานมฺปิ คจฺฉติ อุตุนิมฺปิ คจฺฉติ อนุตุนิมฺปิ คจฺฉติฯ ตสฺส สา โหติ พฺราหฺมณี กามตฺถาปิ ทวตฺถาปิ รตตฺถาปิ ปชตฺถาปิ พฺราหฺมณสฺส พฺราหฺมณี โหติฯ ยาว โปราณานํ พฺราหฺมณานํ มริยาโท ตตฺถ น ติฏฺฐติ, ตํ วีติกฺกมติฯ ‘ยาว โปราณานํ พฺราหฺมณานํ มริยาโท ตตฺถ พฺราหฺมโณ น ฐิโต ตํ วีติกฺกมตี’ติ โข, โทณ, ตสฺมา พฺราหฺมโณ สมฺภินฺนมริยาโทติ วุจฺจติฯ เอวํ โข, โทณ, พฺราหฺมโณ สมฺภินฺนมริยาโท โหติฯ

‘‘กถญฺจ, โทณ, พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณจณฺฑาโล โหติ? อิธ, โทณ, พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต โหติ – มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ โส อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จรติ มนฺเต อธียมาโนฯ อฏฺฐจตฺตาลีสวสฺสานิ โกมารพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา มนฺเต อธียิตฺวา อาจริยสฺส อาจริยธนํ ปริเยสติ ธมฺเมนปิ อธมฺเมนปิ กสิยาปิ วณิชฺชายปิ โครกฺเขนปิ อิสฺสตฺเถนปิ ราชโปริเสนปิ สิปฺปญฺญตเรนปิ, เกวลมฺปิ ภิกฺขาจริยาย, กปาลํ อนติมญฺญมาโนฯ

‘‘โส อาจริยสฺส อาจริยธนํ นิยฺยาเทตฺวา ทารํ ปริเยสติ ธมฺเมนปิ อธมฺเมนปิ กเยนปิ วิกฺกเยนปิ พฺราหฺมณิมฺปิ อุทกูปสฺสฏฺฐํฯ โส พฺราหฺมณิมฺปิ คจฺฉติ ขตฺติยิมฺปิ คจฺฉติ เวสฺสิมฺปิ คจฺฉติ สุทฺทิมฺปิ คจฺฉติ จณฺฑาลิมฺปิ คจฺฉติ เนสาทิมฺปิ คจฺฉติ เวนิมฺปิ คจฺฉติ รถการิมฺปิ คจฺฉติ ปุกฺกุสิมฺปิ คจฺฉติ คพฺภินิมฺปิ คจฺฉติ ปายมานมฺปิ คจฺฉติ อุตุนิมฺปิ คจฺฉติ อนุตุนิมฺปิ คจฺฉติฯ ตสฺส สา โหติ พฺราหฺมณี กามตฺถาปิ ทวตฺถาปิ รตตฺถาปิ ปชตฺถาปิ พฺราหฺมณสฺส พฺราหฺมณี โหติฯ โส สพฺพกมฺเมหิ ชีวิกํ [ชีวิตํ (ก.)] กปฺเปติฯ ตเมนํ พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ – ‘กสฺมา ภวํ พฺราหฺมโณ ปฏิชานมาโน สพฺพกมฺเมหิ ชีวิกํ กปฺเปตี’ติ? โส เอวมาห – ‘เสยฺยถาปิ, โภ, อคฺคิ สุจิมฺปิ ฑหติ อสุจิมฺปิ ฑหติ, น จ เตน อคฺคิ อุปลิปฺปติ [อุปลิมฺปติ (ก.)]; เอวเมวํ โข, โภ, สพฺพกมฺเมหิ เจปิ พฺราหฺมโณ ชีวิกํ กปฺเปติ, น จ เตน พฺราหฺมโณ อุปลิปฺปติ’ฯ

‘สพฺพกมฺเมหิ ชีวิกํ กปฺเปตี’ติ โข, โทณ , ตสฺมา พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณจณฺฑาโลติ วุจฺจติฯ เอวํ โข, โทณ, พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณจณฺฑาโล โหติฯ

‘‘เย โข เต, โทณ, พฺราหฺมณานํ ปุพฺพกา อิสโย มนฺตานํ กตฺตาโร มนฺตานํ ปวตฺตาโร เยสมิทํ เอตรหิ พฺราหฺมณา โปราณํ มนฺตปทํ คีตํ ปวุตฺตํ สมีหิตํ ตทนุคายนฺติ ตทนุภาสนฺติ ภาสิตมนุภาสนฺติ สชฺฌายิตมนุสชฺฌายนฺติ วาจิมนุวาเจนฺติ, เสยฺยถิทํ – อฏฺฐโก, วามโก, วามเทโว, เวสฺสามิตฺโต, ยมทคฺคิ, องฺคีรโส, ภารทฺวาโช, วาเสฏฺโฐ , กสฺสโป, ภคุ; ตฺยาสฺสุเม ปญฺจ พฺราหฺมเณ ปญฺญาเปนฺติ – พฺรหฺมสมํ, เทวสมํ, มริยาทํ, สมฺภินฺนมริยาทํ, พฺราหฺมณจณฺฑาลํเยว ปญฺจมํฯ เตสํ ตฺวํ, โทณ, กตโม’’ติ?

‘‘เอวํ สนฺเต มยํ, โภ โคตม, พฺราหฺมณจณฺฑาลมฺปิ น ปูเรมฯ อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ทุติยํฯ

3. สงฺคารวสุตฺตํ

[193] อถ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, โภ โคตม, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฏิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตา? โก ปน, โภ โคตม, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฏิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตา’’ติ?

‘‘ยสฺมิํ, พฺราหฺมณ, สมเย กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ , อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฏิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปตฺโต สํสฏฺโฐ ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฏฺฐาย วาฯ