เมนู

10. คเวสีสุตฺตํ

[180] เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกํ จรติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํฯ อทฺทสา โข ภควา อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน อญฺญตรสฺมิํ ปเทเส มหนฺตํ สาลวนํ; ทิสฺวาน [ทิสฺวา (สี. ปี.)] มคฺคา โอกฺกมฺม [อุกฺกมฺม (กตฺถจิ)] เยน ตํ สาลวนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ สาลวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อญฺญตรสฺมิํ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิฯ

อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘โก นุ โข เหตุ โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย? น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย? น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติฯ

‘‘ภูตปุพฺพํ, อานนฺท, อิมสฺมิํ ปเทเส นครํ อโหสิ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ พหุชนํ อากิณฺณมนุสฺสํฯ ตํ โข ปนานนฺท, นครํ กสฺสโป ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปนิสฺสาย วิหาสิฯ กสฺสปสฺส โข ปนานนฺท, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส คเวสี นาม อุปาสโก อโหสิ สีเลสุ อปริปูรการีฯ คเวสินา โข, อานนฺท, อุปาสเกน ปญฺจมตฺตานิ อุปาสกสตานิ ปฏิเทสิตานิ สมาทปิตานิ [สมาทาปิตานิ (?)] อเหสุํ สีเลสุ อปริปูรการิโนฯ อถ โข, อานนฺท, คเวสิสฺส อุปาสกสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ พหูปกาโร [พหุกาโร (กตฺถจิ)] ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตา [สมาทาเปตา (?)], อหญฺจมฺหิ สีเลสุ อปริปูรการี, อิมานิ จ ปญฺจ อุปาสกสตานิ สีเลสุ อปริปูรการิโนฯ อิจฺเจตํ สมสมํ, นตฺถิ กิญฺจิ อติเรกํ; หนฺทาหํ อติเรกายา’’’ติฯ

‘‘อถ โข, อานนฺท, คเวสี อุปาสโก เยน ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เอตทโวจ – ‘อชฺชตคฺเค มํ อายสฺมนฺโต สีเลสุ ปริปูรการิํ ธาเรถา’ติ! อถ โข, อานนฺท, เตสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ เอตทโหสิ – ‘อยฺโย โข คเวสี อมฺหากํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตา

อยฺโย หิ นาม คเวสี สีเลสุ ปริปูรการี ภวิสฺสติฯ กิมงฺคํ [กิมงฺค (สี. ปี.)] ปน มย’นฺติ [ปน น มยนฺติ (สี.) อ. นิ. 4.159; จูฬว. 330; สํ. นิ. 5.1020 ปาฬิยา สํสนฺเทตพฺพํ]! อถ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เยน คเวสี อุปาสโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา คเวสิํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘อชฺชตคฺเค อยฺโย คเวสี อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ สีเลสุ ปริปูรการิโน ธาเรตู’ติฯ อถ โข, อานนฺท, คเวสิสฺส อุปาสกสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตา, อหญฺจมฺหิ สีเลสุ ปริปูรการี, อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ สีเลสุ ปริปูรการิโน ฯ อิจฺเจตํ สมสมํ, นตฺถิ กิญฺจิ อติเรกํ; หนฺทาหํ อติเรกายา’’’ติ!

‘‘อถ โข, อานนฺท, คเวสี อุปาสโก เยน ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เอตทโวจ – ‘อชฺชตคฺเค มํ อายสฺมนฺโต พฺรหฺมจาริํ ธาเรถ อาราจาริ [อนาจาริํ (ปี.)] วิรตํ เมถุนา คามธมฺมา’ติฯ อถ โข, อานนฺท, เตสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ เอตทโหสิ – ‘อยฺโย โข คเวสี อมฺหากํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตาฯ อยฺโย หิ นาม คเวสี พฺรหฺมจารี ภวิสฺสติ อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมาฯ กิมงฺคํ ปน มย’นฺติ! อถ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เยน คเวสี อุปาสโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา คเวสิํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘อชฺชตคฺเค อยฺโย คเวสี อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ พฺรหฺมจาริโน ธาเรตุ อาราจาริโน วิรตา เมถุนา คามธมฺมา’ติฯ อถ โข, อานนฺท, คเวสิสฺส อุปาสกสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตาฯ อหญฺจมฺหิ สีเลสุ ปริปูรการีฯ อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ สีเลสุ ปริปูรการิโนฯ อหญฺจมฺหิ พฺรหฺมจารี อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมาฯ อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ พฺรหฺมจาริโน อาราจาริโน วิรตา เมถุนา คามธมฺมาฯ อิจฺเจตํ สมสมํ, นตฺถิ กิญฺจิ อติเรกํ; หนฺทาหํ อติเรกายา’’’ติฯ

‘‘อถ โข, อานนฺท, คเวสี อุปาสโก เยน ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เอตทโวจ – ‘อชฺชตคฺเค มํ อายสฺมนฺโต เอกภตฺติกํ ธาเรถ รตฺตูปรตํ วิรตํ วิกาลโภชนา’ติฯ อถ โข, อานนฺท, เตสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ เอตทโหสิ – ‘อยฺโย โข คเวสี พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตาฯ อยฺโย หิ นาม คเวสี เอกภตฺติโก ภวิสฺสติ รตฺตูปรโต วิรโต วิกาลโภชนาฯ กิมงฺคํ ปน มย’นฺติ! อถ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เยน คเวสี อุปาสโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา คเวสิํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘อชฺชตคฺเค อยฺโย คเวสี อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เอกภตฺติเก ธาเรตุ รตฺตูปรเต วิรเต วิกาลโภชนา’ติฯ อถ โข, อานนฺท, คเวสิสฺส อุปาสกสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตาฯ อหญฺจมฺหิ สีเลสุ ปริปูรการีฯ อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ สีเลสุ ปริปูรการิโนฯ อหญฺจมฺหิ พฺรหฺมจารี อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมาฯ อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ พฺรหฺมจาริโน อาราจาริโน วิรตา เมถุนา คามธมฺมาฯ อหญฺจมฺหิ เอกภตฺติโก รตฺตูปรโต วิรโต วิกาลโภชนาฯ อิมานิปิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เอกภตฺติกา รตฺตูปรตา วิรตา วิกาลโภชนาฯ อิจฺเจตํ สมสมํ, นตฺถิ กิญฺจิ อติเรกํ; หนฺทาหํ อติเรกายา’’’ติฯ

‘‘อถ โข, อานนฺท, คเวสี อุปาสโก เยน กสฺสโป ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตนุปสงฺกมิ ; อุปสงฺกมิตฺวา กสฺสปํ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ เอตทโวจ – ‘ลเภยฺยาหํ, ภนฺเต, ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’นฺติฯ อลตฺถ โข, อานนฺท, คเวสี อุปาสโก กสฺสปสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํฯ อจิรูปสมฺปนฺโน โข ปนานนฺท, คเวสี ภิกฺขุ เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ อพฺภญฺญาสิฯ อญฺญตโร จ ปนานนฺท, คเวสี ภิกฺขุ อรหตํ อโหสิฯ

‘‘อถ โข, อานนฺท, เตส ปญฺจนฺนํ อุปาสกสตานํ เอตทโหสิ – ‘อยฺโย โข คเวสี อมฺหากํ พหูปกาโร ปุพฺพงฺคโม สมาทเปตาฯ

อยฺโย หิ นาม คเวสี เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสติฯ กิมงฺคํ ปน มย’นฺติ! อถ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ เยน กสฺสโป ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตนุปสงฺกมิํสุ ; อุปสงฺกมิตฺวา กสฺสปํ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ เอตทโวจุํ – ‘ลเภยฺยาม มยํ, ภนฺเต, ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยาม อุปสมฺปท’นฺติฯ อลภิํสุ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ อุปาสกสตานิ กสฺสปสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลภิํสุ อุปสมฺปทํฯ

‘‘อถ โข, อานนฺท, คเวสิสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘อหํ โข อิมสฺส อนุตฺตรสฺส วิมุตฺติสุขสฺส นิกามลาภี โหมิ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีฯ อโห วติมานิปิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อิมสฺส อนุตฺตรสฺส วิมุตฺติสุขสฺส นิกามลาภิโน อสฺสุ อกิจฺฉลาภิโน อกสิรลาภิโน’ติฯ อถ โข, อานนฺท, ตานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ วูปกฏฺฐา [ภิกฺขุสตานิ เอเกกา วูปกฏฺฐา (สฺยา. กํ.)] อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรนฺตา นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริํสุฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ อพฺภญฺญิํสุ’’ฯ

‘‘อิติ โข , อานนฺท, ตานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ คเวสีปมุขานิ อุตฺตรุตฺตริ [อุตฺตรุตฺตริํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปณีตปณีตํ วายมมานา อนุตฺตรํ วิมุตฺติํ สจฺฉากํสุฯ ตสฺมาติห, อานนฺท, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อุตฺตรุตฺตริ ปณีตปณีตํ วายมมานา อนุตฺตรํ วิมุตฺติํ สจฺฉิกริสฺสามา’ติฯ เอวญฺหิ โว, อานนฺท, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ทสมํฯ

อุปาสกวคฺโค ตติโยฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

สารชฺชํ วิสารโท นิรยํ, เวรํ จณฺฑาลปญฺจมํ;

ปีติ วณิชฺชา ราชาโน, คิหี เจว คเวสินาติฯ

(19) 4. อรญฺญวคฺโค

1. อารญฺญิกสุตฺตํ

[181] ‘‘ปญฺจิเม , ภิกฺขเว, อารญฺญิกา [อารญฺญตา (สพฺพตฺถ) ปริ. 443 ปสฺสิตพฺพํ]ฯ กตเม ปญฺจ? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา อารญฺญิโก โหติ, ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อารญฺญิโก โหติ, อุมฺมาทา จิตฺตกฺเขปา อารญฺญิโก โหติ, วณฺณิตํ พุทฺเธหิ พุทฺธสาวเกหีติ อารญฺญิโก โหติ, อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย ปวิเวกํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว [อิทมฏฺฐิตํเยว (สี. ปี.)] นิสฺสาย อารญฺญิโก โหติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ อารญฺญิกาฯ อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจนฺนํ อารญฺญิกานํ ยฺวายํ อารญฺญิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย ปวิเวกํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย อารญฺญิโก โหติ, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อารญฺญิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ โมกฺโข [ปาโมกฺโข (อ. นิ. 4.95; 10.91)] จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ควา ขีรํ, ขีรมฺหา ทธิ, ทธิมฺหา นวนีตํ, นวนีตมฺหา สปฺปิ, สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ, สปฺปิมณฺโฑ [สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ (ก.) สํ. นิ. 3.662] ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อารญฺญิกานํ ยฺวายํ อารญฺญิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย ปวิเวกํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย อารญฺญิโก โหติ, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อารญฺญิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ โมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จา’’ติฯ ปฐมํฯ

2. จีวรสุตฺตํ

[182] ‘‘ปญฺจิเม , ภิกฺขเว, ปํสุกูลิกาฯ กตเม ปญฺจ? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา ปํสุกูลิโก โหติ…เป.… อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย ปํสุกูลิโก โหติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ ปํสุกูลิกา’’ติฯ ทุติยํฯ

3. รุกฺขมูลิกสุตฺตํ

[183] ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, รุกฺขมูลิกาฯ กตเม ปญฺจ? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา รุกฺขมูลิโก โหติ…เป.… อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย รุกฺขมูลิโก โหติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ รุกฺขมูลิกา’’ติฯ ตติยํฯ