‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตปสรีส [… สิริํสป (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปสมฺผสฺสานํ; ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขนฺตา โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คนฺตา โหติ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยา สา ทิสา อคตปุพฺพา อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา, ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหากฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ, ตํ ขิปฺปญฺเญว คนฺตา โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คนฺตา โหติฯ

‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติฯ ทสมํฯ

ราชวคฺโค จตุตฺโถฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

จกฺกานุวตฺตนา ราชา, ยสฺสํทิสํ ทฺเว เจว ปตฺถนา;

อปฺปํสุปติ ภตฺตาโท, อกฺขโม จ โสเตน จาติฯ

(15) 5. ติกณฺฑกีวคฺโค

1. อวชานาติสุตฺตํ

[141] ‘‘ปญฺจิเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม ปญฺจ? ทตฺวา อวชานาติ, สํวาเสน อวชานาติ, อาเธยฺยมุโข [อาทิยฺยมุโข (สี.), อาเทยฺยมุโข (สฺยา. กํ.), อาทิยมุโข (ปี.) อฏฺฐกถาย ปฐมสํวณฺณนานุรูปํฯ ปุ. ป. 193 ปสฺสิตพฺพํ] โหติ, โลโล โหติ, มนฺโท โมมูโห โหติ [มนฺโท โหติ โมมูโห (สี.)]ฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ทตฺวา อวชานาติ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส เทติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ เทมิ; อยํ ปฏิคฺคณฺหาตี’ติฯ ตเมนํ ทตฺวา อวชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ทตฺวา อวชานาติฯ

‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สํวาเสน อวชานาติ? อิธ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํวสติ ทฺเว วา ตีณิ วา วสฺสานิฯ ตเมนํ สํวาเสน อวชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สํวาเสน อวชานาติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาเธยฺยมุโข โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปรสฺส วณฺเณ วา อวณฺเณ วา ภาสิยมาเน ตํ ขิปฺปญฺเญว อธิมุจฺจิตา [อธิมุจฺจิโต (สฺยา.)] โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาเธยฺยมุโข โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล โลโล โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อิตฺตรสทฺโธ โหติ อิตฺตรภตฺตี อิตฺตรเปโม อิตฺตรปฺปสาโทฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล โลโล โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล มนฺโท โมมูโห โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล กุสลากุสเล ธมฺเม น ชานาติ, สาวชฺชานวชฺเช ธมฺเม น ชานาติ, หีนปฺปณีเต ธมฺเม น ชานาติ , กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ธมฺเม น ชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล มนฺโท โมมูโห โหติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ปฐมํฯ

2. อารภติสุตฺตํ

[142] ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม ปญฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหติ; ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติฯ

[ปุ. ป. 191] ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อารภติ, น วิปฺปฏิสารี โหติ; ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น อารภติ, วิปฺปฏิสารี โหติ; ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติฯ