ปริคณฺหิํสุ รามคามมฺหิ ธาตุโย;

เจติเย ธารยิสฺสนฺติ ลงฺกาทีเป อนาคเตฯ

ตา ธาตุโย ฐเปตฺวาน เถโร กสฺสปสวฺหโย;

รญฺโญ อชาตสตฺตุสฺส อทาสิ ธาตุโย ตทาฯ

เคเห จูปกรณานิ จตุสฏฺฐิสตานิ โส;

อพฺภนฺตเร ฐเปสิ ราชา สพฺพา ตา พุทฺธธาตุโยฯ

กรณฺฑาสีติ สํกิณฺณํ เจติยาสีติลงฺกตํ;

เคเห พหุสมากิณฺณํ ถูปารามปฺปมาณกํฯ

กาเรตฺวา สพฺพกรณํ วาลิกํ โอกิรี ตหิํ;

นานาปุปฺผสหสฺสานิ นานา คนฺธํ สมากิริฯ

อสีติเถรรูปานิ อฏฺฐจกฺกสตานิ จ;

สุทฺโธธนสฺส รูปมฺปิ มายาปชาปตาทินํฯ

สพฺพานิ ตานิ รูปานิ สุวณฺณสฺเสว การยิ;

ปญฺจ ฉตฺตธชสเต อุสฺสาเปสิ มหีปตีฯ

ชาตรูปมเย กุมฺเภ กุมฺเภ จ รตนามเย;

ปญฺจ ปญฺจ สเตเยว ฐปาเปสิ สมนฺตโตฯ

โสวณฺณนิกฺขมเยน จ กปาเล รชตามเย;

ปุเรสิ คนฺธเตลสฺส ชาลาเปตฺวา ปทีปเกฯ

ปญฺจ ปญฺจ สเตเยว ฐปาเปสิ ทิสมฺปติ;

อิเม ตเถว ติฏฺฐนฺต อธิฏฺฐาสิ มหามุนิฯ

วิตฺถาริตา ธมฺมาโสโก ภวิสฺสติ อนาคเต;

อกฺขเร โสณฺณปตฺตมฺหิ ฉินฺทาเปสิ มหามตีฯ

ปกปฺปิตฺวา วิสุกมฺมํ ธาตุคพฺภสมนฺตโต;

วาตเวเคน ยายนฺตํ ยนฺตรูปมการยีฯ

กตฺวา สิลาปริกฺเขปํ ปิทหิตฺวา สิลาหิ ตํ;

ตสฺสูปริ กรี ถูปํ สมํ ปาสาณถูปิยํฯ)

ธาตุนิธานกถา สมตฺตาฯ

อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส ตถาคตสฺส ปรินิพฺพุตาธิกาโร นาม ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

3.

ธาตุปรมฺปรากถา

ธาตุสุ ปน วิภชิตฺวา ทียมาเนสุ สตฺถุโน นลาฏธาตุ โกสินารกานํ มลฺลานํ ลทฺธโกฏฺฐาเสเยว อโหสิฯ มหากสฺสปตฺเถโร เต อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถุโน นลาฏธาตุ ตุมฺหากํ โกฏฺฐาเส อโหสิ, ตํ คเหตุํ อาคโต, ภควา หิ ธรมาเนเยว ตมฺพปณฺณิทีปสฺส อนุชานิ, ‘ตสฺมา ตํ อมฺหากํ เทถา’ติฯ ตํ สุตฺวา มลฺลราชาโน?’เอวํ ปติคณฺหถ ภนฺเต ธาตุ’ติ มหากสฺสปตฺเถรสฺส อทํสุฯ โส อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ มหานนฺทตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา นลาฏธาตุํ เถรสฺส นิยฺยาเทตฺวา’ อิมํ ธาตุํ ตมฺพปณฺณิ ทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณภาเค เสรุนาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิมตฺถเก กากวณฺณติสฺโส นาม ราชา ปติฏฺฐาเปสฺสติ, เจติยํ สงฺฆารามํ การาเปสฺสติ, ตฺวํ อิมํ ธาตุํ คเหตฺวา เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย มหาวนวิหาเร กุฏาคารสาลายํ สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ ฐเปตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา อายุสงฺขาเร โอสฺสฏฺเฐ ปรินิพฺพาปยมาเน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส จนฺทคุตฺตตฺเถรสฺส ธาตุวํสํ กเถตฺวา อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา ธาตุํ เถรสฺส ทตฺวา อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

สาวโก สตฺถุกปฺโป โส ปภีนฺนปฏิสมฺภิโท;

คเหตฺวา มานยี ธาตุํ มหานนฺโท มหาวเนฯ

ตสฺส เถรสฺส สทฺธิวิหาริโก จนฺทคุตฺตตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาสํ อุคฺคนฺตฺวา สาวตฺถียํ เชตวนมหาวิหาเร ทสพเลน วสิตคนฺธกุฏิยํ ฐเปตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา จิรํ วิหาสิฯ โสปิ อายุสงฺขาเร โอสฺสฏฺเฐ ปรินิพฺพาปยมาเน อตฺตโนฯ สทฺธิวิหาริกํ ภทฺทเสนตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา ธาตุํ เถรสฺส นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุสาสิตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

จนฺทคุตฺโต มหาปญฺโญ ฉฬภิญฺโญ วิสารโท;

รมฺเม เชตวเน ธาตุํ ฐเปตฺวา วนฺทนํ อกาฯ

ตสฺส

สิสฺโส ภทฺทเสนตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อิสิปตเน มหา วิหาเร สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ ฐเปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา จิรํ วิหาสิฯ โส ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส ชยเสนตฺเถรสฺส ธาตุํ นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

ภทฺทเสโน มหาเถโร กตกิจฺโจ มหาอิสิ;

ธาตุํ ฐเปตฺวา อิสิปตเน วนฺทิตฺวา นิพฺพุติํ คโตฯ

โส ปน ชยเสนตฺเถโร ตํ ธาตุํ คเหตฺวา เวลุวนมหาวิหาเร สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ ฐเปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา จิรํ วสิตฺวา ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส มหาสงฺฆรกฺขิตตฺเถรสฺส ธาตุํ นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

คเหตฺวาน ธาตุวรํ ชยเสโน มหามุนิ;

นิธาย เวลุวเน รมฺเม อกา ปูชํ มโนรมํฯ

โส ปนายสฺมา สงฺฆรกฺขิตตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา โกสมฺพิํ อุปนิสฺสาย โฆสิต เสฏฺฐินา การาปิเต โฆสิตาราเม ภควโต วสิตคนฺธกุฏิยํ ฐเปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กตฺวา จิรํ วิหาสิฯ โส’ปิ ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ มหาเทวตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

สงฺฆรกฺขิตวฺหโย เถโร จนฺโท วิย สุปากโฏ;

ฐเปตฺวา โฆสิตาราเม อกา ปูชํ มโนรมํฯ

ตสฺส เถรสฺส สทฺธิวิหาริโก มหาเทวตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา เทวานมฺปิยติสฺสสฺส มหารญฺโญ ภาตุ มหานาคสฺส อุปราชสฺส มหาคาเม เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปิตกาเล หตฺโถฏฺฐ นามชนปเท กุกฺกุฏปพฺพตนฺตเร มหาสาลรุกฺขมูเล อากาสโต โอตริตฺวา นิสีทิฯ ตสฺมิํ สมเย มหากาโฬ นาม อุปาสโก อตฺตโน ปุตฺตทาเรหิ สทฺธิํ มาลาคนฺธวิเลปนํ ธชปตากาทีนิ คาหาเปตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ มหนฺเตหิ ปูชาวิธาเนหิ ธาตุํ ปริหริตฺวา จิรํ วสิฯ มาสสฺส อฏฺฐ-อุโปสถทิวเส

ธาตุโต ฉพฺพณฺณรํสิโย อุคฺคจฺฉิํสุฯ ตสฺมิํ สมเย โส ปเทโส พุทฺธสฺส ธรมานกาโล วิย อโหสิฯ ชนปทวาสี มนุสฺสาปิ เถรสฺส สนฺติเก สีลานิ คณฺหนฺติ, อุโปสถวาสํ วสนฺติ, ทานํ เทนฺติ, เจติยสฺส มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺตีฯ ตโต อปรภาเค อุปราชา มหาคาเม วิหรนฺโต เภริํ จราเปสิ? โย อมฺหากํ ทสพลสฺส ธาตุํ คเหตฺวา อิธาคโต, ตสฺส มหนฺตํ สมฺปตฺติํ ทสฺสามีติฯ ตสฺมิํ กาเล กุฏุมฺพิโก มหากาโฬ อุปราชํ ปสฺสิสฺสามีติ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปณฺณาการํ คเหตฺวา ราชทฺวาเร ฐตฺวา สาสนํ ปหิณิฯ อุปราชา ตํ ปกฺโกสาเปสิฯ โส คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิโต ตํ ปณฺณาการํ ราชปุริสานํ ปฏิจฺฉาเปสิฯ อุปราชา? มาตุล มหากาฬ, ตุมฺหากํ ชนปเท อมฺหากํ สตฺถุโน ธาตุ อตฺถี’ติ อาหฯ มหากาโฬ อุป ราชสฺส กถํ สุตฺวา อตฺถิ เทว, มยฺหํ กุลุปคตฺเถรสฺส สนฺติเก อาทาสมณฺฑลปฺปมาณํ สตฺถุโน นลาฏธาตุ ฉพฺพณฺณรํสีหิ อากาสปฺปเทเส สูริยสหสฺสจนฺทสหสฺสานํ อุฏฺฐิตกาโล วิย โอภาเสติฯ โส ชนปโท พุทฺธสฺส อุปฺปนฺนกาโล วิย อโหสีติ อาหฯ ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส กถํ สุณนฺตสฺสเอว รญฺโญ สกลสรีรํ ปญฺจวณฺณาย ปีติยา ปริปุณฺณํ อโหสิฯ อติวิย โสมนสฺสปฺปตฺโต ราชา มยฺหํ มาตุลสฺส มหากาฬสฺส สตสหสฺสํ กหาปณานิ จ จตุสินฺธวยุตฺตรถญฺจ สุวณฺณาลงฺกาเรหิ สุสชฺชิตํ เอกํ อสฺสญฺจ อุทกผาสุกฏฺฐานเก เขตฺตญฺจ ปญฺจทาสีสตญฺจ เทถา’ติ วตฺวา อญฺญญฺจ ปสาทํ ทาเปสิฯ โส อุปราชา เอตฺตกํ กุฏุมฺพิกสฺส ทาเปตฺวา ตํ ทิวสเมว นคเร เภริํ จราเปตฺวา หตฺถสฺสรถยานานิ คเหตฺวา กุฏุมฺพิกํ มคฺคเทสกํ กตฺวา อนุปุพฺเพน หตฺโถฏฺฐชนปทํ ปตฺวา รมณีเย ภูมิปฺปเทเส ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา อมจฺจคณปริวุโต กุฏุมฺพิกํ คเหตฺวา เถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ เสสา อมจฺจา กุฏุมฺพิโก จ เถรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ

อฏฺฐํสุฯ อุปราชา เถรํ วนฺทิตฺวา สาราณียํ กถํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ปฏิสนฺถารมกาสิฯ มหาเทวตฺเถโรปิ สมฺโมทนียํ กถํ กตฺวา กิสฺส ตฺวํ มหาราช อิธาคโตสิ อาคตการณํ เม อาโรเจหี’ติ อาหฯ ภนฺเต ตุมฺหากํฯ สนฺติเก อมฺหากํ ภควโต นลาฏธาตุ อตฺถี กิรฯ ตํ วนฺทิสฺสามิ’ติ อาคโตมฺหี’ติ อาหฯ เถโร? ภทฺทกํ มหา ราช ตยา กตนฺติ วตฺวา ธาตุฆรทฺวารํ วิวริตฺวา มหาราช พุทฺธสฺส นลาฏธาตุ อติทุลฺลภา’ติ อาหฯ ราชา โสฬเสหิ คนฺโธทเกหิ นหายิตฺวา สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิโต เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิฯ พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา สกลสรีรํ ผุฏํ อโหสิฯ

(ราชา ปีติเวเคน อิมา คาถา อาห;

นมามิ วีร ปาเท เต จกฺกงฺกิต ตเล สุเภ;

วนฺทิเต นรเทเวหิ อมตํ เทหิ วนฺทิเตฯ

โลกนาถ ตุวํ เอโก สรณํ สพฺพปาณินํ;

โลเก ตยา สโม นตฺถิ ตาเรหิ ชนตํ พหุํฯ

มหณฺณเว มยํ ภนฺเต นิมุคฺคา ทีฆสมฺภเว;

อปฺปติสฺสา อปฺปติฏฺฐา สํสราม จิรํ ตหิํฯ

เอตรหิ ตุมฺเห อาปชฺช ปติฏฺฐํ อธิคจฺฉเร;

ตุมฺหากํ วนฺทนํ กตฺวา อุตฺติณฺณมฺห ภวณฺณวา’ติฯ)

ตสฺมิํ ขเณ ธาตุโต รสฺมิโย นิกฺขมิํสุฯ สกล ลงฺกาทีปํ สุวณฺณรสธาราหิ สญฺฉนฺนํ วิย อโหสิฯ มหนฺตํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิฯ ราชา มหนฺตํ โสมนสฺสํ ปตฺโต หุตฺวา หฏฺฐตุฏฺโฐ อโหสิฯ โส ธาตุฆรโต นิกฺขมิตฺวา เถเรน สทฺธิํ อลงฺกตมณฺฑเป เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน (นิสชฺชาโทเส วชฺเชตฺวา เสยฺยถิทํ? อติทุรจฺจาสนฺต-อุปริวาต-อุนฺนตปฺปเทส-อติสมฺมุข-อติปจฉา’ติฯ

อติทูเร นิสินฺโน สเจ กเถตุกาโม อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติฯ อจฺจาสนฺเน นิสินฺโน สงฺกรํ กโรติฯ อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺโธ วายติฯ อุนฺนตปฺปเทเส นิสินฺโน อคารวํ กโรติฯ อติสมฺมุเข นิสินฺโน จกฺขุนา จกฺขุํ ปหริตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติฯ อติปจฺฉา นิสินฺโน คีวํ ปริวตฺเตตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติฯ อิติ นิสชฺชาโทสํ วชฺเชตฺวา นิสินฺโน)ฯ เอวมาหฯ ภนฺเต อิมํ ธาตุํ มยฺหํ เทถฯ มหนฺตํ ปูชาสกฺกรํ กตฺวา ปริหรามีติฯ ภทฺทกํ มหาราช อิมาย ธาตุยา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธรมาโนเยว วฺยากรณํ อกาสิฯ ตุมฺหากํ วํเส ชาโต กากวณฺณติสฺโส นาม ราชา อิมสฺมิํ ทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณตีเร เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺฐเปตฺวา มหนฺตํ ถูปํ กริสฺสตี’ติ วตฺวา สตฺถา ตตฺถ สมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา ปญฺจสตขีณาสเวหิ สทฺธิํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา คโตฯ ตสฺมา คณฺหถ มหาราชา’ติ วตฺวา ธาตุํ อทาสิฯ

ราชา ธาตุํ คเหตฺวา จตุรสฺสปลฺลงฺเก ธาตุกรณฺฑกํ นิทหิตฺวา กรณฺฑเก ธาตุํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ตํ กุมุทปตฺตสนฺนิหมงฺคลสินฺธวยุตฺตรเถ ฐเปตฺวา สมนฺตา อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา (ราชา ธาตุํ คเหตฺวา) ปญฺจงฺคตุริเย ปคฺคณฺหาปยมาโน ปจฺฉา อาคจฺฉตุ’ติ มหาชนสฺส สาสนํ วตฺวา มหาเทวตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา? ตุมฺเห ภนฺเต, ธาตุยา อุปฏฺฐานํ กโรนฺโต อาคจฺฉถา’ติ อาหฯ เถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา;’มหาราช อยํ ธาตุ ปรมฺปรา อาคตาฯ อหํ ภควโต ธมฺมภณฺฑาคาริกอานนฺทตฺเถโร วิย อิมํ ธาตุํ ปริหริสฺสามี’ติ วตฺวา อตฺตโน ปจฺจยทายกํ กุฏุมฺพิกํ อาปุจฺฉิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ธาตุํ อุปฏฺฐหิยมาโน ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉติฯ ราชา ธาตุํ คเหตฺวา อนุปุพฺเพน มหาคามํ ปตฺโต มหาเสนคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา นครํ อลงฺกราเปหี’ติ อาหฯ โส นคเร เภริํ จราเปตฺวา อฏฺฐารส วีถิโย สมฺมชฺชนฺตุ, ปุณฺณฆเฏ ฐเปนฺตุ, ธชปตากาทโย อุสฺสาเปนฺตุ, โตรณานิ อุสฺสาเปนฺตุ, ปญฺจวณฺณานิ ปุปฺผานิ

โอกิรนฺตุ, สกลนครํ อลงฺกโรนฺตุ, คนฺธมาลาทโย คเหตฺวา สุทฺธุตฺตราสงฺคา หุตฺวา สกลนาครา ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตุติ อาณาเปสิฯ ตโต มหาชโน สพฺพตุริยานิ โฆสาปยมาโน คนฺธมาลาทิหตฺโถ ปฏิปถํ นิกฺขนฺโตฯ เทวมนุสฺสา ภิกฺขุภิกฺขุนิโย อุปาสโกปาสิกา อปฺปมาณา อเหสุํฯ (คนฺธมาลาทิ ปุณฺณฆฏสมุสฺสิตธชากิณฺณา) ปริสา เวลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺตยิํสุฯ สุคนฺธวาตาภิฆาตสมุทฺทโฆโส วิย สกลนครํ เอกนินฺนาทชาตํฯ โส ราชา นคเร พนฺธนาคาเร สพฺพสตฺเต พนฺธนา มุญฺจนฺตุ, ธมฺเมน สเมน อนุสาสนฺตุติ วตฺวา ธาตุํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ราชนิเวสนํ อาคนฺตฺวา นาฏกีนํ สญฺญมทาสิ ธาตุํ วนฺทนฺตุติฯ นาฏกี นานาภรเณหิ ปติมณฺฑิตา ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา ธาตุํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน หตฺถคตานิ ตุริยภณฺฑานิ สาธุกํ ปคฺคณฺหิตฺวา มหนฺตํ ปูชมกํสุฯ

ตโต วฑฺฒกิํ ปกฺโกสาเปตฺวา ราชนิเวสนโต นาติทูเร นาจฺจาสนฺเต สุภุมิตเล ธาตุฆรํ การาเปตฺวา มาลากมฺมลตากมฺมาทิํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ธาตุฆเร วิจิตฺตมณฺฑปํ การาเปตฺวาน สตฺตรตนมยํ ธาตุกรณฺฑกํ การาเปตฺวา ธาตุกรณฺฑเก ธาตุํ ฐเปตฺวา รตนปลฺลงฺก มตฺถเก ธาตุํ ฐเปตฺวา อุปริ วิจิตฺตวิตานํ พนฺธิตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน มหนฺตํ ธาตุปูชํ อกาสิฯ มหาชนา คนฺธมาลํ คเหตฺวา มาสสฺส อฏฺฐูโปสถทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ อกํสุฯ ธาตุโต รํสิโย สมุคฺคจฺฉนฺติฯ มหาชนา วิมฺภยชาตา สาธุการํ กโรนฺติฯ โสมนสฺสภูตา สกลนครวาสิโน พุทฺธารมฺมณ ปีติํ คเหตฺวา ทิวเส ทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺตา วีตินาเมนฺติฯ ปญฺจสีลานิ รกฺขนฺติ, พุทฺธมามกา ธมฺมมามกา สงฺฆมามกา หุตฺวา สรณานิ คจฺฉนฺติฯ ราชา มหาชนสฺส โอวทติฯ ‘‘เมตฺตํ ภาเวถ, กรุณํ มุทิตํ อุเปกฺขํ ภาเวถ, กุเล เชฏฺฐาปจายนกมฺมํ กโรถา‘‘ติฯ โอวทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺสปิ จตฺตาโร ปจฺจเย คงฺคาย มโห-ฆปฺปวตฺตนกาโล

วิย มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ มาตาปิตุฏฺฐาเน ฐตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สงฺคณฺหิฯ มหาชนา ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา เยภุยฺเยน ตสฺมิํ กาเล มตา สคฺคํ คตาฯ

กลฺยาณวคฺคมฺหิ ปติฏฺฐิตา ชนา,

ทานาทิ ปุญฺญานิ กริตฺว สพฺพทา;

จุตา จุตา สพฺพชนา สุมานสา,

คตา อเสสํ สุคติํ สุเภ รตาฯ

ราชา ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต มหคาเม วิหาสิฯ เตน ปติฏฺฐาปิตวิหารา กเถตพฺพา? กถํ? เลนวิหารํ จนฺทคิริวิหารํ โกฏิปพฺพตวิหารํ นครงฺคณวิหารํ เสลกา วิหารํ ตลากาวิหารนฺติ เอวมาทโย วิหาเร ปติฏฺฐาเปตฺวา ติปิฏกมหาอริฏฺฐตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา มหาวิหาเร นิยฺยาเทสิฯ เอวํ โส ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ ยฏาลติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา; ตาต ติสฺส, อมฺเหหิ ปริหริต นลาฏธาตุ ปูเชหี’ติ ธาตุวํสํ กเถตฺวา ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปุรํ คโตฯ

ราชา มหานาควโร ยสสฺสิ,

กตฺวาปิ รชฺชํ มติมา สุสทฺโธ;

มาเนตฺว สงฺฆํ จตุปจฺจเยหิ,

อคา อโสโก วรเทวโลกํ;

ตสฺส ปุตฺโต ยฏาลติสฺสกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กาเรสิฯ โส’ปิ ทิวสสฺส ตโย วาเร ธาตุปฏฺฐานํ กโรนฺโต รชฺชํ กาเรตฺวา จิรํ วิหาสิฯ อิมินา’ปิ ปติฏฺฐาปิตวิหารา กเถตพฺพา; ธมฺมสาลวิหารํ มหาธมฺมสาลวิหารํ เสลาภยวิหารนฺติ เอวมาทโย

ปติฏฺฐาเปตฺวา-ติปิฏกมหาอริฏฺฐตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก ติปิฏกมหาอภยตฺเถโร อุปราชสฺส มหานาคสฺส อยฺยโกฯ ตสฺส เถรสฺส ทกฺขิโณทกํ อทาสิฯ โส’ปิ ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ โคฐาภยกุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา’ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ

ยฏฺฐาลโก นาม มหามหีปติ,

มหาชนสฺสตฺถกโร คุณาลโย;

โส ธาตุปูชํ วิปุลํ อเนกธา,

กตฺวา คโต เทวปุรํ อนินฺทิโตฯ

ตสฺส ปุตฺโต โคฐาภยกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กตฺวา โคฐาภย มหาราชา หุตฺวา รชฺชํ กโรนฺโต กาจรคาเม ทสภาติเก ราชาโน ฆาเตตฺวา ทณฺฑกมฺมตฺถาย โคฐาภยมหาเถรสฺส หตฺโถฏฺฐชนปเท วสนฺตสฺส มตฺติกเลนวิหารํ ขีรสาล วิหารํ นาคมหาวิหารํ กุมฺภเสลวิหารํ เจติยปพฺพตวิหารํ สานุปพฺพตวิหารํ กณิการ เสลวิหารํ อมฺพเสล วิหารํ ตินฺทุกเลน วิหารํ กรณฺฑกวิหารํ โคธสาลวิหารํ วาลุกติตฺถวิหารนฺติ เอวมาทโย คงฺคาย ปรตีเร ปญฺจสตวิหาเร โอริมตีเร ปญฺจสตวิหาเร จา’ติ วิหารสหสฺสํ กาเรตฺวา อตฺตโน สทิสนามสฺส โคฐาภยตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อทาสิฯ โส ยาวชีวํ ธาตุปูชํ กตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ กากวณฺณติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาลิงฺคิตฺวา;’ตาต ติสฺส, อยํ นลาฏธาตุ อมฺหากํ ปรมฺปราย อาคตาฯ ตฺวํ กิร ธาตุํ คเหตฺวา มหาคงฺคาย ปสฺเส เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺฐาเปตฺวา สงฺฆารามํ การาเปสฺสสี’ติ สตฺถา ชีวมาโน วฺยากรณมกาสิฯ ตสฺมา ตฺวํ อิมํ ธาตุํ คเหตฺวา มมจฺจเยน ตสฺมิํ ฐาเน ปติฏฺฐาเปหี’ติ ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลกิริยํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ

โคฐาภโย

นาม มหีปติสฺสโร,

มหาชเน โตสยิ อปฺปมตฺโต;

โส ธาตุปูชํ วิปุลํ กริตฺวา,

อคา อโสโก วรเทวโลกํฯ

มหานนฺโท มหาปญฺโญ จนฺทคุตฺโต พหุสฺสุโต;

ภทฺทเสโน มหาเถโร ภทฺทธมฺเม วิสารโทฯ

ชยเสโน จ โส วีโร เถโร โส สงฺฆรกฺขิโต;

เทวตฺเถโร จ เมธาวี รกฺขกา ธาตุ ภทฺทกาฯ

อุปราชา มหานาโค ยฏฺฐาลโก มหาพโล;

โคฐาภโย มหาปุญฺโญ กากวณฺโณ จ วีริยวาฯ

เอเต เถรา จ ราชาโน ปุญฺญวนฺโต สุมานสา;

ธาตุ ปรมฺปรานีตา ธาตา ธาตุสุโกวิทาฯ

กสฺสปาทีนเถรานํ ปรมฺปรายมาคตา;

มหานาคาทิ หตฺถโต ยาว ติสฺสมุปาคตาฯ

อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส

ธาตุปรมฺปรา กถา นาม

ตติโย ปริจฺเฉโทฯ

4.