เมนู

‘‘สุหุตํ สุยิฏฺฐํ สุปฺปตฺตํ [สมฺปตฺตํ (สฺยา. กํ. ก.)], ทกฺขิเณยฺเยสุ ยํ กตํ;

ยญฺโญ จ วิปุโล โหติ, ปสีทนฺติ จ เทวตาฯ

‘‘เอวํ [เอตํ (ก.) อ. นิ. 6.37] ยชิตฺวา เมธาวี, สทฺโธ มุตฺเตน เจตสา;

อพฺยาพชฺฌํ สุขํ โลกํ, ปณฺฑิโต อุปปชฺชตี’’ติฯ ทสมํ;

จกฺกวคฺโค จตุตฺโถฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

จกฺโก สงฺคโห สีโห, ปสาโท วสฺสกาเรน ปญฺจมํ;

โทโณ อปริหานิโย ปติลีโน, อุชฺชโย อุทายินา เต ทสาติฯ

5. โรหิตสฺสวคฺโค

1. สมาธิภาวนาสุตฺตํ

[41] ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนาฯ กตมา จตสฺโส? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ; อตฺถิ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ญาณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ; อตฺถิ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ; อตฺถิ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ญาณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาโลกสญฺญํ มนสิ กโรติ, ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาติ – ยถา ทิวา ตถา รตฺติํ, ยถา รตฺติํ ตถา ทิวาฯ อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ญาณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน วิทิตา เวทนา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ; วิทิตา สญฺญา…เป.… วิทิตา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ – ‘อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม [อตฺถคโม (สี. ปี.)]; อิติ เวทนา, อิติ เวทนาย สมุทโย, อิติ เวทนาย อตฺถงฺคโม; อิติ สญฺญา, อิติ สญฺญาย สมุทโย, อิติ สญฺญาย อตฺถงฺคโม; อิติ สงฺขารา, อิติ สงฺขารานํ สมุทโย, อิติ สงฺขารานํ อตฺถงฺคโม; อิติ วิญฺญาณํ, อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย, อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, จตสฺโส สมาธิภาวนาฯ อิทญฺจ ปน เมตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ ปารายเน ปุณฺณกปญฺเห –

‘‘สงฺขาย โลกสฺมิํ ปโรปรานิ,

ยสฺสิญฺชิตํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก;

สนฺโต วิธูโม อนีโฆ นิราโส,

อตาริ โส ชาติชรนฺติ พฺรูมี’’ติ [สุ. นิ. 1054; จูฬนิ. ปุณฺณกมาณวปุจฺฉา 73]ฯ ปฐมํ;

2. ปญฺหพฺยากรณสุตฺตํ

[42] ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, ปญฺหพฺยากรณานิ [ปญฺหาพฺยากรณานิ (ก.)]ฯ กตมานิ จตฺตาริ? อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปญฺโห เอกํสพฺยากรณีโย; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปญฺโห วิภชฺชพฺยากรณีโย; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปญฺโห ปฏิปุจฺฉาพฺยากรณีโย; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปญฺโห ฐปนีโยฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ ปญฺหพฺยากรณานี’’ติฯ

‘‘เอกํสวจนํ เอกํ, วิภชฺชวจนาปรํ;

ตติยํ ปฏิปุจฺเฉยฺย, จตุตฺถํ ปน ฐาปเยฯ

‘‘โย จ เตสํ [เนสํ (สี. สฺยา. กํ.)] ตตฺถ ตตฺถ, ชานาติ อนุธมฺมตํ;

จตุปญฺหสฺส กุสโล, อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธํฯ

‘‘ทุราสโท ทุปฺปสโห, คมฺภีโร ทุปฺปธํสิโย;

อโถ อตฺเถ อนตฺเถ จ, อุภยสฺส โหติ โกวิโท [อุภยตฺถสฺส โกวิโท (สฺยา. กํ.)]

‘‘อนตฺถํ ปริวชฺเชติ, อตฺถํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต;

อตฺถาภิสมยา ธีโร, ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตี’’ติฯ ทุติยํ;

3. ปฐมโกธครุสุตฺตํ

[43] ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? โกธครุ น สทฺธมฺมครุ, มกฺขครุ น สทฺธมฺมครุ, ลาภครุ น สทฺธมฺมครุ, สกฺการครุ น สทฺธมฺมครุฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ

‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? สทฺธมฺมครุ น โกธครุ, สทฺธมฺมครุ น มกฺขครุ, สทฺธมฺมครุ น ลาภครุ , สทฺธมฺมครุ น สกฺการครุฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ

‘‘โกธมกฺขครู ภิกฺขู, ลาภสกฺการคารวา;

น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตฯ