4. จกฺกวคฺโค

1. จกฺกสุตฺตํ

[31] ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ วตฺตติ, เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา นจิรสฺเสว มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสุฯ กตมานิ จตฺตาริ? ปติรูปเทสวาโส, สปฺปุริสาวสฺสโย [สปฺปุริสูปสฺสโย (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], อตฺตสมฺมาปณิธิ, ปุพฺเพ จ กตปุญฺญตา – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ วตฺตติ, เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา นจิรสฺเสว มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสู’’ติฯ

‘‘ปติรูเป วเส เทเส, อริยมิตฺตกโร สิยา;

สมฺมาปณิธิสมฺปนฺโน, ปุพฺเพ ปุญฺญกโต นโร;

ธญฺญํ ธนํ ยโส กิตฺติ, สุขญฺเจตํธิวตฺตตี’’ติฯ ปฐมํ;

2. สงฺคหสุตฺตํ

[32] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สงฺคหวตฺถูนิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ทานํ, เปยฺยวชฺชํ, อตฺถจริยา, สมานตฺตตา – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนี’’ติฯ

‘‘ทานญฺจ เปยฺยวชฺชญฺจ [สงฺคเห (อฏฺฐกถายํ ปาฐนฺตรํ) ที. นิ. 3.273 ปสฺสิตพฺพํ], อตฺถจริยา จ ยา อิธ;

สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโตฯ

‘‘เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ, น มาตา ปุตฺตการณา;

ลเภถ มานํ ปูชํ วา, ปิตา วา ปุตฺตการณาฯ

‘‘ยสฺมา จ สงฺคหา [สงฺคเห (อฏฺฐกถายํ ปาฐนฺตรํ) ที. นิ. 3.273 ปสฺสิตพฺพํ] เอเต, สมเวกฺขนฺติ ปณฺฑิตา;

ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ, ปาสํสา จ ภวนฺติ เต’’ติฯ ทุติยํ;

3. สีหสุตฺตํ

[33] ‘‘สีโห , ภิกฺขเว, มิคราชา สายนฺหสมยํ อาสยา นิกฺขมติฯ อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภติฯ วิชมฺภิตฺวา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกติฯ สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทติฯ ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมติฯ เย โข ปน เต, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตา ปาณา สีหสฺส มิครญฺโญ นทโต สทฺทํ สุณนฺติ, เต เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติฯ พิลํ พิลาสยา ปวิสนฺติ, ทกํ ทกาสยา [อุทกํ อุทกาสยา (ก.) สํ. นิ. 3.78; ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 1.1.37 ปสฺสิตพฺพํ] ปวิสนฺติ, วนํ วนาสยา ปวิสนฺติ, อากาสํ ปกฺขิโน ภชนฺติ ฯ เยปิ เต, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาคา คามนิคมราชธานีสุ ทฬฺเหหิ วรตฺเตหิ พนฺธเนหิ พทฺธา, เตปิ ตานิ พนฺธนานิ สญฺฉินฺทิตฺวา สมฺปทาเลตฺวา ภีตา มุตฺตกรีสํ จชมานา เยน วา เตน วา ปลายนฺติฯ เอวํ มหิทฺธิโก โข, ภิกฺขเว, สีโห มิคราชา ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ, เอวํ มเหสกฺโข เอวํ มหานุภาโวฯ

‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ยทา ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา, โส ธมฺมํ เทเสติ – ‘อิติ สกฺกาโย, อิติ สกฺกายสมุทโย, อิติ สกฺกายนิโรโธ [สกฺกายสฺส อตฺถงฺคโม (อฏฺฐ., สํ. นิ. 3.78) ‘‘สกฺกายนิโรธคามินี’’ติ ปจฺฉิมปทํ ปน ปสฺสิตพฺพํ], อิติ สกฺกายนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติฯ เยปิ เต, ภิกฺขเว, เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา อุจฺเจสุ วิมาเนสุ จิรฏฺฐิติกา, เตปิ ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ – ‘อนิจฺจา วต กิร, โภ, มยํ สมานา นิจฺจมฺหาติ อมญฺญิมฺห; อทฺธุวา วต กิร, โภ, มยํ สมานา ธุวมฺหาติ อมญฺญิมฺห; อสสฺสตา วต กิร, โภ, มยํ สมานา สสฺสตมฺหาติ อมญฺญิมฺหฯ มยํ กิร, โภ, อนิจฺจา อทฺธุวา อสสฺสตา สกฺกายปริยาปนฺนา’ติฯ เอวํ มหิทฺธิโก โข, ภิกฺขเว, ตถาคโต สเทวกสฺส โลกสฺส, เอวํ มเหสกฺโข เอวํ มหานุภาโว’’ติฯ

‘‘ยทา พุทฺโธ อภิญฺญาย, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยี;

สเทวกสฺส โลกสฺส, สตฺถา อปฺปฏิปุคฺคโลฯ