กตมา จตสฺโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อตฺตนา ชราธมฺโม สมาโน ชราธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อชรํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา พฺยาธิธมฺโม สมาโน พฺยาธิธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อพฺยาธิํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา มรณธมฺโม สมาโน มรณธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อมตํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา สํกิเลสธมฺโม สมาโน สํกิเลสธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อสํกิลิฏฺฐํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติฯ อิมา โข, ภิกฺขเว , จตสฺโส อริยปริเยสนา’’ติฯ ทุติยํฯ

3. สงฺคหวตฺถุสุตฺตํ

[256] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สงฺคหวตฺถูนิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ทานํ, เปยฺยวชฺชํ [ปิยวาจา (ก.) อ. นิ. 4.32 ปสฺสิตพฺพํ], อตฺถจริยา, สมานตฺตตา – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนี’’ติฯ

4. มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตํ

[257] อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต [มาลุงฺกฺยปุตฺโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติฯ ‘‘เอตฺถ อิทานิ, มาลุกฺยปุตฺต, กิํ ทหเร ภิกฺขู วกฺขาม; ยตฺร หิ นาม ตฺวํ ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก ตถาคตสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ยาจสี’’ติ! ‘‘เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ; เทเสตุ สุคโต สํขิตฺเตน ธมฺมํฯ อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยํ; อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส ทายาโท [ภควโต สาวโก (ก.)] อสฺส’’นฺติฯ

‘‘จตฺตาโรเม , มาลุกฺยปุตฺต, ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ กตเม จตฺตาโร? จีวรเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ ปิณฺฑปาตเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ เสนาสนเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ อิติภวาภวเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ อิเม โข, มาลุกฺยปุตฺต, จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ

ยโต โข, มาลุกฺยปุตฺต , ภิกฺขุโน ตณฺหา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา, อยํ วุจฺจติ, มาลุกฺยปุตฺต, ‘ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’’ติฯ

อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควตา อิมินา โอวาเทน โอวทิโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิฯ ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภญฺญาสิฯ อญฺญตโร จ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสีติฯ จตุตฺถํฯ

5. กุลสุตฺตํ

[258] ‘‘ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ น จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ จตูหิ ฐาเนหิ, เอเตสํ วา อญฺญตเรนฯ กตเมหิ จตูหิ? นฏฺฐํ น คเวสนฺติ, ชิณฺณํ น ปฏิสงฺขโรนฺติ, อปริมิตปานโภชนา โหนฺติ, ทุสฺสีลํ อิตฺถิํ วา ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ ฐเปนฺติฯ ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ น จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ , เอเตสํ วา อญฺญตเรนฯ

‘‘ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ จตูหิ ฐาเนหิ, เอเตสํ วา อญฺญตเรนฯ กตเมหิ จตูหิ? นฏฺฐํ คเวสนฺติ, ชิณฺณํ ปฏิสงฺขโรนฺติ, ปริมิตปานโภชนา โหนฺติ, สีลวนฺตํ อิตฺถิํ วา ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ ฐเปนฺติฯ ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ, เอเตสํ วา อญฺญตเรนา’’ติฯ ปญฺจมํฯ