‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย…เป.… สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย…เป.… (โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต) อาสวานํ ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘อิเม อาสวา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ อาสวสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ , ‘อยํ อาสวนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนวตฺตนฺตโป โหติ นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโตฯ โส น อตฺตนฺตโป น ปรนฺตโป ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีตีภูโต สุขปฺปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ

9. ตณฺหาสุตฺตํ

[199] ภควา เอตทโวจ – ‘‘ตณฺหํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ ชาลินิํ สริตํ วิสฏํ วิสตฺติกํ, ยาย อยํ โลโก อุทฺธสฺโต ปริโยนทฺโธ ตนฺตากุลกชาโต คุลาคุณฺฐิกชาโต [กุลาคุณฺฐิกชาโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.) อ. นิ. อฏฺฐ. 2.4.199] มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กตมา จ สา, ภิกฺขเว, ตณฺหา ชาลินี สริตา วิสฏา วิสตฺติกา, ยาย อยํ โลโก อุทฺธสฺโต ปริโยนทฺโธ ตนฺตากุลกชาโต คุลาคุณฺฐิกชาโต มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติ ? อฏฺฐารส โข ปนิมานิ, ภิกฺขเว, ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย, อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺส อุปาทายฯ

‘‘กตมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย? อสฺมีติ, ภิกฺขเว, สติ อิตฺถสฺมีติ โหติ, เอวํสฺมีติ [เอวมสฺมิ (สี.), เอวสฺมิ (สฺยา. กํ. ปี.) วิภ. 973 ปสฺสิตพฺพํ] โหติ, อญฺญถาสฺมีติ โหติ, อสสฺมีติ โหติ, สตสฺมีติ โหติ, สนฺติ โหติ, อิตฺถํ สนฺติ โหติ, เอวํ สนฺติ โหติ, อญฺญถา สนฺติ โหติ, อปิหํ [อปิห (สี. ปี.), อปิ (สฺยา. กํ.)] สนฺติ โหติ, อปิหํ [อปิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อิตฺถํ สนฺติ โหติ, อปิหํ [อปิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เอวํ สนฺติ โหติ, อปิหํ [อปิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อญฺญถา สนฺติ โหติ , ภวิสฺสนฺติ โหติ, อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ โหติ, เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ, อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ โหติฯ อิมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายฯ

‘‘กตมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺส อุปาทาย? อิมินาสฺมีติ, ภิกฺขเว, สติ อิมินา อิตฺถสฺมีติ โหติ, อิมินา เอวํสฺมีติ โหติ, อิมินา อญฺญถาสฺมีติ โหติ, อิมินา อสสฺมีติ โหติ, อิมินา สตสฺมีติ โหติ, อิมินา สนฺติ โหติ, อิมินา อิตฺถํ สนฺติ โหติ, อิมินา เอวํ สนฺติ โหติ, อิมินา อญฺญถา สนฺติ โหติ, อิมินา อปิหํ สนฺติ โหติ, อิมินา อปิหํ อิตฺถํ สนฺติ โหติ, อิมินา อปิหํ เอวํ สนฺติ โหติ, อิมินา อปิหํ อญฺญถา สนฺติ โหติ, อิมินา ภวิสฺสนฺติ โหติ, อิมินา อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ โหติ, อิมินา เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ, อิมินา อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ โหติฯ อิมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺส อุปาทายฯ

‘‘อิติ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย, อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺส อุปาทายฯ อิมานิ วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ฉตฺติํส ตณฺหาวิจริตานิฯ อิติ เอวรูปานิ อตีตานิ ฉตฺติํส ตณฺหาวิจริตานิ, อนาคตานิ ฉตฺติํส ตณฺหาวิจริตานิ , ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺติํส ตณฺหาวิจริตานิฯ เอวํ อฏฺฐสตํ ตณฺหาวิจริตํ โหนฺติฯ

‘‘อยํ โข สา, ภิกฺขเว, ตณฺหา ชาลินี สริตา วิสฏา วิสตฺติกา, ยาย อยํ โลโก อุทฺธสฺโต ปริโยนทฺโธ ตนฺตากุลกชาโต คุลาคุณฺฐิกชาโต มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตี’’ติฯ นวมํฯ

10. เปมสุตฺตํ

[200] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, (เปมานิ) [( ) นตฺถิ สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ] ชายนฺติฯ กตมานิ จตฺตาริ? เปมา เปมํ ชายติ, เปมา โทโส ชายติ, โทสา เปมํ ชายติ, โทสา โทโส ชายติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, เปมา เปมํ ชายติ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อิฏฺโฐ โหติ กนฺโต มนาโปฯ ตํ ปเร อิฏฺเฐน กนฺเตน มนาเปน สมุทาจรนฺติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘โย โข มฺยายํ ปุคฺคโล อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป, ตํ ปเร อิฏฺเฐน กนฺเตน มนาเปน สมุทาจรนฺตี’ติ ฯ โส เตสุ เปมํ ชเนติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, เปมา เปมํ ชายติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, เปมา โทโส ชายติ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อิฏฺโฐ โหติ กนฺโต มนาโปฯ ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘โย โข มฺยายํ ปุคฺคโล อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป, ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺตี’ติฯ โส เตสุ โทสํ ชเนติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, เปมา โทโส ชายติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, โทสา เปมํ ชายติ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อนิฏฺโฐ โหติ อกนฺโต อมนาโปฯ ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘โย โข มฺยายํ ปุคฺคโล อนิฏฺโฐ อกนฺโต อมนาโป, ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺตี’ติฯ โส เตสุ เปมํ ชเนติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, โทสา เปมํ ชายติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, โทสา โทโส ชายติ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อนิฏฺโฐ โหติ อกนฺโต อมนาโป ฯ ตํ ปเร อิฏฺเฐน กนฺเตน มนาเปน สมุทาจรนฺติฯ