2. ฐานสุตฺตํ

[192] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, ฐานานิ จตูหิ ฐาเนหิ เวทิตพฺพานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? สํวาเสน, ภิกฺขเว, สีลํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนฯ สํโวหาเรน, ภิกฺขเว, โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนฯ อาปทาสุ, ภิกฺขเว, ถาโม เวทิตพฺโพ, โส จ โข ทีเฆน อทฺธุนา , น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนฯ สากจฺฉาย, ภิกฺขเว, ปญฺญา เวทิตพฺพา, สา จ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนาติฯ

[สํ. นิ. 1.122] ‘‘‘สํวาเสน , ภิกฺขเว, สีลํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํวสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ทีฆรตฺตํ โข อยมายสฺมา ขณฺฑการี ฉิทฺทการี สพลการี กมฺมาสการี, น สนฺตตการี น สนฺตตวุตฺติ [สตตวุตฺติ (สฺยา. กํ.)]; สีเลสุ ทุสฺสีโล อยมายสฺมา, นายมายสฺมา สีลวา’’’ติฯ

‘‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํวสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ทีฆรตฺตํ โข อยมายสฺมา อขณฺฑการี อจฺฉิทฺทการี อสพลการี อกมฺมาสการี สนฺตตการี สนฺตตวุตฺติ; สีเลสุ สีลวา อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ทุสฺสีโล’ติฯ ‘สํวาเสน, ภิกฺขเว, สีลํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘‘สํโวหาเรน, ภิกฺขเว, โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํโวหรมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อญฺญถา โข อยมายสฺมา เอเกน เอโก โวหรติ, อญฺญถา ทฺวีหิ, อญฺญถา ตีหิ, อญฺญถา สมฺพหุเลหิ; โวกฺกมติ อยมายสฺมา ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารํ; อปริสุทฺธโวหาโร อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ปริสุทฺธโวหาโร’’’ติฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํโวหรมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ยเถว โข อยมายสฺมา เอเกน เอโก โวหรติ, ตถา ทฺวีหิ, ตถา ตีหิ, ตถา สมฺพหุเลหิฯ

นายมายสฺมา โวกฺกมติ ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารํ; ปริสุทฺธโวหาโร อยมายสฺมา, นายมายสฺมา อปริสุทฺธโวหาโร’ติ ฯ ‘สํโวหาเรน, ภิกฺขเว, โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘‘อาปทาสุ, ภิกฺขเว, ถาโม เวทิตพฺโพ, โส จ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน, โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน, โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน น อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘ตถาภูโต โข อยํ โลกสนฺนิวาโส ตถาภูโต อยํ อตฺตภาวปฏิลาโภ ยถาภูเต โลกสนฺนิวาเส ยถาภูเต อตฺตภาวปฏิลาเภ อฏฺฐ โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตติ – ลาโภ จ, อลาโภ จ, ยโส จ, อยโส จ, นินฺทา จ, ปสํสา จ, สุขญฺจ, ทุกฺขญฺจา’ติฯ โส ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ, อุรตฺตาฬิํ กนฺทติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘ตถาภูโต โข อยํ โลกสนฺนิวาโส ตถาภูโต อยํ อตฺตภาวปฏิลาโภ ยถาภูเต โลกสนฺนิวาเส ยถาภูเต อตฺตภาวปฏิลาเภ อฏฺฐ โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตติ – ลาโภ จ, อลาโภ จ, ยโส จ, อยโส จ, นินฺทา จ, ปสํสา จ, สุขญฺจ, ทุกฺขญฺจา’ติฯ โส ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ, น อุรตฺตาฬิํ กนฺทติ, น สมฺโมหํ อาปชฺชติฯ ‘อาปทาสุ, ภิกฺขเว, ถาโม เวทิตพฺโพ, โส จ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ, อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘‘สากจฺฉาย, ภิกฺขเว, ปญฺญา เวทิตพฺพา, สา จ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ , อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? อิธ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมคฺโค ยถา จ อภินีหาโร ยถา จ ปญฺหาสมุทาหาโร, ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ปญฺญวาฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา น เจว คมฺภีรํ อตฺถปทํ อุทาหรติ สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํฯ ยญฺจ อยมายสฺมา ธมฺมํ ภาสติ ตสฺส จ นปฺปฏิพโล สํขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา อตฺถํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํฯ ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ปญฺญวา’’’ติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, จกฺขุมา ปุริโส อุทกรหทสฺส ตีเร ฐิโต ปสฺเสยฺย ปริตฺตํ มจฺฉํ อุมฺมุชฺชมานํฯ ตสฺส เอวมสฺส – ‘ยถา โข อิมสฺส มจฺฉสฺส อุมฺมคฺโค ยถา จ อูมิฆาโต ยถา จ เวคายิตตฺตํ, ปริตฺโต อยํ มจฺโฉ, นายํ มจฺโฉ มหนฺโต’ติฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมคฺโค ยถา จ อภินีหาโร ยถา จ ปญฺหาสมุทาหาโร, ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ปญฺญวาฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา น เจว คมฺภีรํ อตฺถปทํ อุทาหรติ สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํฯ ยญฺจ อยมายสฺมา ธมฺมํ ภาสติ, ตสฺส จ น ปฏิพโล สํขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา อตฺถํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํฯ ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ปญฺญวา’’’ติฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมคฺโค ยถา จ อภินีหาโร ยถา จ ปญฺหาสมุทาหาโร, ปญฺญวา อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา คมฺภีรญฺเจว อตฺถปทํ อุทาหรติ สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํฯ ยญฺจ อยมายสฺมา ธมฺมํ ภาสติ, ตสฺส จ ปฏิพโล สํขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา อตฺถํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํฯ ปญฺญวา อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญ’’’ติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, จกฺขุมา ปุริโส อุทกรหทสฺส ตีเร ฐิโต ปสฺเสยฺย มหนฺตํ มจฺฉํ อุมฺมุชฺชมานํฯ ตสฺส เอวมสฺส – ‘ยถา โข อิมสฺส มจฺฉสฺส อุมฺมคฺโค ยถา จ อูมิฆาโต ยถา จ เวคายิตตฺตํ, มหนฺโต อยํ มจฺโฉ, นายํ มจฺโฉ ปริตฺโต’ติฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธิํ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมคฺโค ยถา จ อภินีหาโร ยถา จ ปญฺหาสมุทาหาโร, ปญฺญวา อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ อยมายสฺมา คมฺภีรญฺเจว อตฺถปทํ อุทาหรติ สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํฯ ยญฺจ อยมายสฺมา ธมฺมํ ภาสติ, ตสฺส จ ปฏิพโล สํขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา อตฺถํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํฯ ปญฺญวา อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญ’ติฯ

‘‘‘สากจฺฉาย, ภิกฺขเว, ปญฺญา เวทิตพฺพา, สา จ โข ทีเฆน อทฺธุนา, น อิตฺตรํ; มนสิกโรตา, โน อมนสิกโรตา; ปญฺญวตา, โน ทุปฺปญฺเญนา’ติ , อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ ฐานานิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ เวทิตพฺพานี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ภทฺทิยสุตฺตํ

[193] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข ภทฺทิโย ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภทฺทิโย ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สุตํ เมตํ, ภนฺเต – ‘มายาวี สมโณ โคตโม อาวฏฺฏนิํ มายํ [อาวฏฺฏนีมายํ (สี.), อาวฏฺฏนิมายํ (สฺยา. กํ. ก.) ม. นิ. 2.60 ปสฺสิตพฺพํ] ชานาติ ยาย อญฺญติตฺถิยานํ สาวเก อาวฏฺเฏตี’ติฯ เย เต, ภนฺเต, เอวมาหํสุ – ‘มายาวี สมโณ โคตโม อาวฏฺฏนิํ มายํ ชานาติ ยาย อญฺญติตฺถิยานํ สาวเก อาวฏฺเฏตี’ติ, กจฺจิ เต, ภนฺเต, ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺฉติ, อนพฺภกฺขาตุกามา หิ มยํ, ภนฺเต, ภควนฺต’’นฺติ?