‘‘อจฺฉริยํ, โภ, โคตม, อพฺภุตํ, โภ โคตม! ยาว สุภาสิตํ จิทํ โภตา โคตเมน – ‘อฏฺฐานํ โข เอตํ, พฺราหฺมณ, อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย – อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติฯ เอตมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, อฏฺฐานํ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย – สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติฯ ฐานํ โข เอตํ, พฺราหฺมณ, วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย – สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติฯ เอตมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, ฐานํ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย – อสปฺปุริโส อยํ ภว’นฺติฯ หนฺท จ ทานิ มยํ, โภ โคตม, คจฺฉามฯ พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียา’’ติฯ ‘‘ยสฺสทานิ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, กาลํ มญฺญสี’’ติฯ อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามีติฯ สตฺตมํฯ

8. อุปกสุตฺตํ

[188] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ อถ โข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘อหญฺหิ, ภนฺเต, เอวํวาที เอวํทิฏฺฐิ – ‘โย โกจิ ปรูปารมฺภํ วตฺเตติ, ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺโต สพฺโพ โส [สพฺพโส (สี. ปี.)] น อุปปาเทติฯ อนุปปาเทนฺโต คารยฺโห โหติ อุปวชฺโช’’’ติฯ ‘‘ปรูปารมฺภํ เจ, อุปก, วตฺเตติ ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺโต น อุปปาเทติ, อนุปปาเทนฺโต คารยฺโห โหติ อุปวชฺโชฯ ตฺวํ โข, อุปก, ปรูปารมฺภํ วตฺเตสิ, ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺโต น อุปปาเทสิ, อนุปปาเทนฺโต คารยฺโห โหสิ อุปวชฺโช’’ติฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต , อุมฺมุชฺชมานกํเยว มหตา ปาเสน พนฺเธยฺย; เอวเมวํ โข อหํ, ภนฺเต, อุมฺมุชฺชมานโกเยว ภควตา มหตา วาทปาเสน [มหตา ปาเสน (ก.)] พทฺโธ’’ติฯ

‘‘อิทํ อกุสลนฺติ โข, อุปก, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา – อิติปิทํ อกุสลนฺติฯ ตํ โข ปนิทํ อกุสลํ ปหาตพฺพนฺติ โข, อุปก, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา – อิติปิทํ อกุสลํ ปหาตพฺพนฺติฯ

‘‘อิทํ กุสลนฺติ โข, อุปก, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา – อิติปิทํ กุสลนฺติฯ ตํ โข ปนิทํ กุสลํ ภาเวตพฺพนฺติ โข, อุปก, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา – อิติปิทํ กุสลํ ภาเวตพฺพ’’นฺติฯ

อถ โข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ยาวตโก อโหสิ ภควตา สทฺธิํ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ รญฺโญ มาคธสฺส อชาตสตฺตุสฺส เวเทหิปุตฺตสฺส อาโรเจสิฯ

เอวํ วุตฺเต ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต กุปิโต อนตฺตมโน อุปกํ มณฺฑิกาปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยาว ธํสี วตายํ โลณการทารโก ยาว มุขโร ยาว ปคพฺโพ ยตฺร หิ นาม ตํ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาสาเทตพฺพํ มญฺญิสฺสติ; อเปหิ ตฺวํ, อุปก, วินสฺส, มา ตํ อทฺทส’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ

9. สจฺฉิกรณียสุตฺตํ

[189] ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, สจฺฉิกรณียา ธมฺมาฯ กตเม จตฺตาโร? อตฺถิ , ภิกฺขเว, ธมฺมา กาเยน สจฺฉิกรณียา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา สติยา สจฺฉิกรณียา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา จกฺขุนา สจฺฉิกรณียา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา ปญฺญาย สจฺฉิกรณียาฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา กาเยน สจฺฉิกรณียา? อฏฺฐ วิโมกฺขา, ภิกฺขเว, กาเยน สจฺฉิกรณียาฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา สติยา สจฺฉิกรณียา? ปุพฺเพนิวาโส, ภิกฺขเว, สติยา สจฺฉิกรณีโยฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา จกฺขุนา สจฺฉิกรณียา? สตฺตานํ จุตูปปาโต, ภิกฺขเว, จกฺขุนา สจฺฉิกรณีโยฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา ปญฺญาย สจฺฉิกรณียา? อาสวานํ ขโย, ภิกฺขเว, ปญฺญาย สจฺฉิกรณีโยฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร สจฺฉิกรณียา ธมฺมา’’ติฯ นวมํฯ