5. พฺราหฺมณสจฺจสุตฺตํ

[185] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา ปริพฺพาชกา สิปฺปินิกาตีเร ปริพฺพาชการาเม ปฏิวสนฺติ, เสยฺยถิทํ อนฺนภาโร วรธโร สกุลุทายี จ ปริพฺพาชโก อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา ปริพฺพาชกาฯ อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยน สิปฺปินิกาตีเร ปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกมิฯ

เตน โข ปน สมเยน เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรา กถา อุทปาทิ – ‘‘อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานิ, อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานี’’ติฯ อถ โข ภควา เยน เต ปริพฺพาชกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข ภควา เต ปริพฺพาชเก เอตทโวจ –

‘‘กาย นุตฺถ, ปริพฺพาชกา, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา, กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตา’’ติ? ‘‘อิธ, โภ โคตม, อมฺหากํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานิ, อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานี’’’ติฯ

‘‘จตฺตาริมานิ, ปริพฺพาชกา, พฺราหฺมณสจฺจานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? อิธ, ปริพฺพาชกา, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘สพฺเพ ปาณา อวชฺฌา’ติ ฯ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจํ อาห, โน มุสาฯ โส เตน น สมโณติ มญฺญติ, น พฺราหฺมโณติ มญฺญติ, น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ, น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ, น หีโนหมสฺมีติ มญฺญติฯ อปิ จ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย ปาณานํเยว อนุทฺทยาย [ตทภิญฺญาย อนุทยาย (ก.)] อนุกมฺปาย ปฏิปนฺโน โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ปริพฺพาชกา, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘สพฺเพ กามา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา’ติฯ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจมาห, โน มุสาฯ โส เตน น สมโณติ มญฺญติ, น พฺราหฺมโณติ มญฺญติ, น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ, น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ, น หีโนหมสฺมีติ มญฺญติฯ อปิ จ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย กามานํเยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ปริพฺพาชกา, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘สพฺเพ ภวา อนิจฺจา…เป.… ภวานํเยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ปริพฺพาชกา, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘นาหํ กฺวจนิ [กฺวจน (สี. สฺยา.)] กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมิํ น จ มม กฺวจนิ กตฺถจิ กิญฺจนตตฺถี’ติฯ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจํ อาห, โน มุสาฯ โส เตน น สมโณติ มญฺญติ, น พฺราหฺมโณติ มญฺญติ, น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ, น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ, น หีโนหมสฺมีติ มญฺญติฯ อปิ จ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย อากิญฺจญฺญํเยว ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติฯ อิมานิ โข, ปริพฺพาชกา, จตฺตาริ พฺราหฺมณสจฺจานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. อุมฺมคฺคสุตฺตํ

[186] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เกน นุ โข, ภนฺเต, โลโก นียติ, เกน โลโก ปริกสฺสติ, กสฺส จ อุปฺปนฺนสฺส วสํ คจฺฉตี’’ติ?

‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ! ภทฺทโก โข เต, ภิกฺขุ, อุมฺมคฺโค [อุมฺมงฺโค (สฺยา. ก.)], ภทฺทกํ ปฏิภานํ, กลฺยาณี [กลฺยาณา (ก.)] ปริปุจฺฉาฯ เอวญฺหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปุจฺฉสิ – ‘เกน นุ โข, ภนฺเต, โลโก นียติ, เกน โลโก ปริกสฺสติ, กสฺส จ อุปฺปนฺนสฺส วสํ คจฺฉตี’’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘จิตฺเตน โข, ภิกฺขุ, โลโก นียติ, จิตฺเตน ปริกสฺสติ, จิตฺตสฺส อุปฺปนฺนสฺส วสํ คจฺฉตี’’ติฯ

‘‘สาธุ , ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตริ ปญฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, พหุสฺสุโต ธมฺมธโร’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โหตี’’ติ?

‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ! ภทฺทโก โข เต, ภิกฺขุ อุมฺมคฺโค, ภทฺทกํ ปฏิภานํ, กลฺยาณี ปริปุจฺฉาฯ เอวญฺหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปุจฺฉสิ – ‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, พหุสฺสุโต ธมฺมธโรติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ