‘‘ยา จ, ราหุล, อชฺฌตฺติกา เตโชธาตุ ยา จ พาหิรา เตโชธาตุ, เตโชธาตุเรเวสาฯ ‘ตํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ, เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา เตโชธาตุยา นิพฺพินฺทติ, เตโชธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติฯ

‘‘ยา จ, ราหุล, อชฺฌตฺติกา วาโยธาตุ ยา จ พาหิรา วาโยธาตุ, วาโยธาตุเรเวสาฯ ‘ตํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ, เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺทติ, วาโยธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติฯ

‘‘ยโต โข, ราหุล, ภิกฺขุ อิมาสุ จตูสุ ธาตูสุ เนวตฺตานํ น อตฺตนิยํ สมนุปสฺสติ, อยํ วุจฺจติ, ราหุล, ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ชมฺพาลีสุตฺตํ

[178] ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ นปฺปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ [ตสฺส โก เอตํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.), เอวํ โข ตสฺส (?) ‘‘เอวํ หิ ตสฺสา ภิกฺขเว ชมฺพาลิยา’’ติ ปาโฐ วิย], ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน น สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโขฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส เลปคเตน [ลสคเตน (สี. ปี.)] หตฺเถน สาขํ คณฺเหยฺย, ตสฺส โส หตฺโถ สชฺเชยฺยปิ คณฺเหยฺยปิ [คยฺเหยฺยปิ (?)] พชฺเฌยฺยปิ [ขชฺเชยฺยปิ (สี.)]; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ นปฺปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน น สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโขฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรติ ฯ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโขฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส สุทฺเธน หตฺเถน สาขํ คณฺเหยฺย, ตสฺส โส หตฺโถ เนว สชฺเชยฺย น คณฺเหยฺย น พชฺเฌยฺย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิ กโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโขฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ นปฺปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน น อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ชมฺพาลี อเนกวสฺสคณิกาฯ ตสฺสา ปุริโส ยานิ เจว อายมุขานิ ตานิ ปิทเหยฺย, ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย, เทโว จ น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺยฯ เอวญฺหิ ตสฺสา, ภิกฺขเว, ชมฺพาลิยา น อาฬิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ นปฺปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน น อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขฯ

‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ชมฺพาลี อเนกวสฺสคณิกาฯ ตสฺสา ปุริโส ยานิ เจว อายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย, ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ ปิทเหยฺย, เทโว จ สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺยฯ เอวญฺหิ ตสฺสา, ภิกฺขเว, ชมฺพาลิยา อาฬิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโขฯ

เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺติํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรติฯ ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิ กโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติฯ ตสฺส โข เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข ฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ

9. นิพฺพานสุตฺตํ

[179] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม น ปรินิพฺพายนฺตี’’ติ?

‘‘อิธาวุโส อานนฺท, สตฺตา อิมา หานภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, อิมา ฐิติภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, อิมา วิเสสภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, อิมา นิพฺเพธภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติฯ อยํ โข, อาวุโส อานนฺท, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม น ปรินิพฺพายนฺตี’’ติฯ

‘‘โก ปนาวุโส สาริปุตฺต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตี’’ติ? ‘‘อิธาวุโส อานนฺท, สตฺตา อิมา หานภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ, อิมา ฐิติภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ, อิมา วิเสสภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ, อิมา นิพฺเพธภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติฯ อยํ โข, อาวุโส อานนฺท, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตี’’ติฯ นวมํฯ