โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ, โน คชฺชิตาฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก วสฺสิตา, โน คชฺชิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตาฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก เนว คชฺชิตา, โน วสฺสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ทุติยํฯ

3. กุมฺภสุตฺตํ

[103] ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, กุมฺภาฯ กตเม จตฺตาโร? ตุจฺโฉ ปิหิโต, ปูโร วิวโฏ, ตุจฺโฉ วิวโฏ, ปูโร ปิหิโต – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร กุมฺภาฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว , จตฺตาโร กุมฺภูปมา [ปุ. ป. 160] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? ตุจฺโฉ ปิหิโต, ปูโร วิวโฏ, ตุจฺโฉ วิวโฏ, ปูโร ปิหิโตฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต ฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ตุจฺโฉ ปิหิโต; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ปูโร วิวโฏ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ตุจฺโฉ วิวโฏ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺตฺนฺตฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโตฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ปูโร ปิหิโต; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร กุมฺภูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ตติยํฯ

4. อุทกรหทสุตฺตํ

[104] ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อุทกรหทาฯ กตเม จตฺตาโร? อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส, คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส, อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส, คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุทกรหทาฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุทกรหทูปมา [ปุ. ป. 161] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส , คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส, อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส, คมฺภีโร คมฺภีโรภาโสฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ คมฺภีโรภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ คมฺภีโรภาโสฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ อุตฺตาโนภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ อุตฺตาโนภาโสฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโสฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํฯ โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโสฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ