‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส, เตน, ภิกฺขเว, ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘กถํ นุ โข, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ? กถํ จิตฺตํ สนฺนิสาเทตพฺพํ ? กถํ จิตฺตํ เอโกทิ กาตพฺพํ? กถํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพ’นฺติ? ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ – ‘เอวํ โข, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ, เอวํ จิตฺตํ สนฺนิสาเทตพฺพํ, เอวํ จิตฺตํ เอโกทิ กาตพฺพํ [เอโกทิ กตฺตพฺพํ (ปี.)], เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพ’นฺติฯ โส อปเรน สมเย ลาภี เจว โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ลาภี จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺสฯ

‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล น เจว ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น จ ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย, เตน, ภิกฺขเว, ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘กถํ นุ โข, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ? กถํ จิตฺตํ สนฺนิสาเทตพฺพํ? กถํ จิตฺตํ เอโกทิ กาตพฺพํ? กถํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพํ? กถํ สงฺขารา ทฏฺฐพฺพา? กถํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา? กถํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพา’ติ? ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ – ‘เอวํ โข, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ, เอวํ จิตฺตํ สนฺนิสาเทตพฺพํ, เอวํ จิตฺตํ เอโกทิ กาตพฺพํ, เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพํ, เอวํ สงฺขารา ทฏฺฐพฺพา, เอวํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา, เอวํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพา’ติฯ โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายฯ

‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย , เตน, ภิกฺขเว, ปุคฺคเลน เตสุ เจว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตริ อาสวานํ ขยาย โยโค กรณีโยฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ

5. ฉวาลาตสุตฺตํ

[95] ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? เนวตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย, อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, อตฺตหิตาย เจว [อตฺตหิตาย จ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, ฉวาลาตํ อุภโต ปทิตฺตํ [อาทิตฺตํ (ก.)], มชฺเฌ คูถคตํ, เนว คาเม กฏฺฐตฺถํ ผรติ น อรญฺเญ ( ) [(กฏฺฐตฺถํ ผรติ) กตฺถจิ]; ตถูปมาหํ , ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ยฺวายํ ปุคฺคโล เนวตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตายฯ

‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย, อยํ อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, อยํ อิเมสํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย เจว ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ, อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข [โมกฺโข (ปี.) สํ. นิ. 3.662-663; อ. นิ. 5.181] จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ควา ขีรํ, ขีรมฺหา ทธิ, ทธิมฺหา นวนีตํ, นวนีตมฺหา สปฺปิ, สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ, สปฺปิมณฺโฑ [สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ (ก.)] ตตฺถ [ตตฺร (สํ. นิ. 3.662-662)] อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย เจว ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ, อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. ราควินยสุตฺตํ

[96] ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย, เนวตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, อตฺตหิตาย เจว ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จฯ