2. คณโภชนสิกฺขาปทํ

[209] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต ปริหีนลาภสกฺกาโร สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสนฺติ! กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปํ, กสฺส สาทุํ น รุจฺจตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม เทวทตฺโต สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสตี’’ติ…เป.… สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[210] เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา คิลาเน ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[211] เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรทานสมเย สจีวรภตฺตํ ปฏิยาเทตฺวา ภิกฺขู นิมนฺเตนฺติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[212] เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรการเก ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติฯ

ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติ ฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[213] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุสฺเสหิ สทฺธิํ อทฺธานํ คจฺฉนฺติฯ อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘มุหุตฺตํ, อาวุโส, อาคเมถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา’’ติฯ เต เอวมาหํสุ – ‘‘อิเธว, ภนฺเต, ภุญฺชถา’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อทฺธานคมนสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[214] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุสฺเสหิ สทฺธิํ นาวาย คจฺฉนฺติฯ อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุสฺเส เอตทโวจุํ – ‘‘มุหุตฺตํ, อาวุโส, ตีรํ อุปเนถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา’’ติฯ เต เอวมาหํสุ – ‘‘อิเธว, ภนฺเต, ภุญฺชถา’’ติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นาวาภิรุหนสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[215] เตน 0 โข ปน สมเยน ทิสาสุ วสฺสํวุฏฺฐา ภิกฺขู ราชคหํ อาคจฺฉนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนายฯ มนุสฺสา นานาเวรชฺชเก ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มหาสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘คณโภชเน , อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[216] เตน โข ปน สมเยน รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ญาติสาโลหิโต อาชีวเกสุ ปพฺพชิโต โหติฯ อถ โข โส อาชีวโก เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, มหาราช, สพฺพปาสณฺฑิกภตฺตํ กาตุ’’นฺติฯ ‘‘สเจ ตฺวํ, ภนฺเต, พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปฐมํ โภเชยฺยาสิ’’ฯ ‘‘เอวํ กเรยฺยามี’’ติฯ อถ โข โส อาชีวโก ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม ภิกฺขู สฺวาตนาย ภตฺต’’นฺติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ – ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชน’’นฺติฯ อถ โข โส อาชีวโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ เอกมนฺตํ ฐิโต โข โส อาชีวโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ภวมฺปิ โคตโม ปพฺพชิโต, อหมฺปิ ปพฺพชิโต; อรหติ ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสฺส ปิณฺฑํ ปฏิคฺคเหตุํฯ อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ อถ โข โส อาชีวโก ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมณภตฺตสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[217] คณโภชเน , อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถายํ สมโยฯ คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย, สมณภตฺตสมโย – อยํ ตตฺถ สมโย’’ติฯ

[218] คณโภชนํ นาม ยตฺถ จตฺตาโร ภิกฺขู ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติตา ภุญฺชนฺติฯ เอตํ คณโภชนํ นามฯ

อญฺญตฺร สมยาติ ฐเปตฺวา สมยํฯ

คิลานสมโย นาม อนฺตมโส ปาทาปิ ผลิตา [ผาลิตา (สฺยา. ก.)] โหนฺติฯ ‘‘คิลานสมโย’’ติ ภุญฺชิตพฺพํฯ

จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปญฺจมาสาฯ ‘‘จีวรทานสมโย’’ติ ภุญฺชิตพฺพํฯ

จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเนฯ ‘‘จีวรการสมโย’’ติ ภุญฺชิตพฺพํฯ

อทฺธานคมนสมโย นาม ‘‘อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามี’’ติ ภุญฺชิตพฺพํ, คจฺฉนฺเตน ภุญฺชิตพฺพํ, คเตน ภุญฺชิตพฺพํฯ

นาวาภิรุหนสมโย นาม ‘‘นาวํ อภิรุหิสฺสามี’’ติ ภุญฺชิตพฺพํ, อารุฬฺเหน ภุญฺชิตพฺพํ, โอรุฬฺเหน ภุญฺชิตพฺพํฯ

มหาสมโย นาม ยตฺถ ทฺเว ตโย ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาเปนฺติ, จตุตฺเถ อาคเต น ยาเปนฺติฯ ‘‘มหาสมโย’’ติ ภุญฺชิตพฺพํฯ

สมณภตฺตสมโย นาม โย โกจิ ปริพฺพาชกสมาปนฺโน ภตฺตํ กโรติฯ ‘‘สมณภตฺตสมโย’’ติ ภุญฺชิตพฺพํฯ

‘‘อญฺญตฺร สมยา ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

[219] คณโภชเน คณโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ คณโภชเน เวมติโก, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ คณโภชเน นคณโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

นคณโภชเน คณโภชนสญฺญี , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ นคณโภชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ นคณโภชเน นคณโภชนสญฺญี, อนาปตฺติฯ

[220] อนาปตฺติ สมเย, ทฺเว ตโย เอกโต ภุญฺชนฺติ, ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกโต สนฺนิปติตฺวา ภุญฺชนฺติ, นิจฺจภตฺตํ, สลากภตฺตํ, ปกฺขิกํ, อุโปสถิกํ, ปาฏิปทิกํ, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

คณโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํฯ

3. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทํ

[221] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ปณีตานํ ภตฺตานํ ภตฺตปฏิปาฏิ อธิฏฺฐิตา โหติฯ อถ โข อญฺญตรสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส [กมฺมกรสฺส (สี.)] เอตทโหสิ – ‘‘น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ ยถยิเม มนุสฺสา สกฺกจฺจํ ภตฺตํ กโรนฺติ; ยํนูนาหมฺปิ ภตฺตํ กเรยฺย’’นฺติฯ อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน กิรปติโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ กิรปติกํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, อยฺยปุตฺต, พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภตฺตํ กาตุํฯ เทหิ เม เวตน’’นฺติฯ โสปิ โข กิรปติโก สทฺโธ โหติ ปสนฺโนฯ อถ โข โส กิรปติโก ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส อพฺภาติเรกํ [อติเรกํ (สฺยา.)] เวตนํ อทาสิฯ อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ ‘‘มหา โข, อาวุโส, ภิกฺขุสงฺโฆฯ ชานาหี’’ติฯ ‘‘โหตุ [โหตุ เม (ก.)] ภนฺเต, มหา ภิกฺขุสงฺโฆฯ พหู เม พทรา ปฏิยตฺตา พทรมิสฺเสน เปยฺยา ปริปูริสฺสนฺตี’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ