อภิยาจก

[4]

ธมฺม-สงฺฆํ วนฺทิตฺวาน,

สพฺพ-โลกสฺส นายกํ;

ยาจิโต ติกกฺรป-เถเรน,

มาณเวน จ ธีมตาฯ

[5]

อุตฺตานเมว สงฺเขปํ,

นานา-สตฺถ-สุธาริตํ;

นร-ทกฺขํ ลิขิสฺสมิ,

ปสฺสนฺตุ ธีร-มามกาฯ

[6]

โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา,

วีริยญฺชาปิ เขมโต;

อารทฺธวีริยา โหถ;

เอสา พุทฺธานุสาสนีฯ

[7]

วีริยวา โข ภิกฺขเว อริยสาวโก,

อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวติ;

สาวชฺชํ ปชหติ, อนวชฺชํ ภาเวติ,

สุทฺธมตฺตานํ ปริหรตีติฯ

วีริยวโต กิํ นาม กมฺมํ น สิชฺฌติ;

ปุริสกาโร นาม น นสฺสติ,

สุเข ปติฏฺฐาเปตีติ ชานามิฯ

[8]

ยถา ขิตฺตํ นเภ เลฑฺฑุ,

ธุวํ ปตติ ภูมิยํ;

ตเถว พุทฺธ-เสฏฺฐานํ,

วจนํ ธุว-สสฺสตํฯ

[9]

อ-ทฺเวชฺฌวจนา พุทฺธา,

อ-โมฆวจนา ชินาฯ

[10]

สุสฺสุสา ลภเต ปญฺญํ,

อุฏฺฐาตา วินฺทเต ธนํ;

ตสฺมา ปาฬิํ คุรุํ กตฺวา,

อิมํ ปสฺสาหิ โสภณํฯ

[11]

สุสฺสุสา สุต-พุทฺธินี,

สุตํ ปญฺญาย วฑฺฒนํ;

ปญฺญาย อตฺถํ ชานาติ,

ญาโต อตฺโถ สุขาวโหฯ

[12]

สตตํชฺฌายนํ วาท,

ปร-ตนฺตวโลกนํ;

สพฺพิชฺชาเจร-เสวาจ,

พุทฺธิ-มติ-กโร คุโณฯ

[13]

อติ-ทีโฆว นีโฆ หิ,

กุสีโต หีน-วีริโย;

ตสฺมา วีริยํ กตฺวาน,

วิชฺชํ เอสนฺตุ สาธโวฯ

[14]

สุโปริโส ตาว สิปฺปํ,

อุคฺคณฺเหยฺย ปรํ ธนํ;

คเวเสยฺย ตโต มนฺตํ,

กเถยฺย สจฺจ-ภาสิตํฯ

[15]

ปถมํ น ปราชเย สิปฺปํ,

ทุตียํ น ปราชเย ธนํ;

ตตียํ น ปราชเย ธนํ,

จตุตฺถมตฺถํ กิํ กริสฺสติฯ

[16]

โสภนฺติ อ-มิลาตานิ,

ปุปฺผานิว ปิลนฺธิตุํ;

ตถา โสภนฺติ ทารกา,

โยพฺพเนเยว สิกฺขิตุํฯ

[17]

ตสฺมา หเว คุณาธารํ,

ปญฺญา-วฑฺฒนมุตฺตมํ;

สิกฺเขยฺย มติมา โปโส,

ปตฺเถนฺโต หิตมตฺตโนฯ

[18]

อลํ วายมิตุํ สิปฺเป,

อตฺถ-กาเมน ชนฺตุนา;

กตํ วิชญฺญา วิชฺชาทิ,

วโย เต มา อุปชฺฌคาฯ

[19]

วิชฺชํ สิกฺเข, จเร สีลํ,

ธีเรน สห สํวเส;

ธนาจเย, กเร กมฺมํ,

ปิยํ วาจญฺจ สํวเทฯ

[20]

น ตฺเวว สุปิตุํ โหติ,

รตฺติ นกฺขตฺต-มาลินี;

ปฏิชคฺคิตุเมเวสา,

รตฺติ โหติ วิชานตํฯ

[21]

อุฏฺฐาหถ นิสีทถ,

โก อตฺโถ สุปิเตน โว;

สาธุ โข สิปฺป-วิชฺชาหฺวา,

วิชฺชํ สิกฺขถ สนฺตตํฯ

[22]

อารพฺภถ สทา ปุตฺตา,

พหุสฺสุตํ คเวสิตุํ;

ยสฺมา โลเก สิปฺปวนฺตา,

สพฺพา-ทิสาสุ ปากฏาฯ

[23]

สกฺยรูปํ ปุเร สนฺตํ,

มยา สิปฺปํ น สิกฺขิตํ;

กิจฺฉา วุตฺติ อ-สิปฺปสฺส,

อิติ ปจฺฉา นุตปฺปติฯ

[24]

โลกตฺถํ โลก-กมฺมนฺตํ,

อิจฺฉนฺโต ปริเยสิตุํ;

นิจฺจเมว วีริยญฺจ,

อตฺถํ มนฺตญฺช จินฺตเยฯ

[25]

ธนวา คุณวา โลเก,

สพฺพา-ทิสาย ปากโฏ;

สีลวา ปญฺญวา มจฺโจ,

สพฺพ-โลเกหิ ปูชิโตฯ

[26]

สชีวติ ยโส ยสฺส,

กิตฺติ ยสฺส สชีวติ;

ยส-กิตฺติ วิหีนสฺส,

ชีวนฺโตปิ มโตปมาฯ

[27]

สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺฐํ,

ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;

สจฺจํ หเว สาทุตรํ รสานํ,

ปญฺญาชีวิํ ชีวิตมาหุ เสฏฺฐนฺติฯ

[28]

สติมโต สทา ภทฺทํ,

สติมา สุขเมธติ;

สติมโต สุเว เสยฺโย,

เวรา จ ปริมุจฺจติฯ

[29]

มา โว ขณํ วิราเธถ,

ขณาตีตา หิ โสจเร;

สทตฺเถ วายเมยฺยาถ,

ขโณ โว ปฏิปาทิโตฯ

[30]

ยถิจฺฉิตํ น ปปฺโปติ,

อ-ผิโย นาวิโกณฺณเว;

ตเถวาวีริโยเปตฺถ,

ตสฺมารเภยฺย สาสนํฯ

[31]

วายเมเถว ปุริโส,

ยาว อตฺถสฺส นิปฺผทา;

นิปฺผนฺนโสภโณ อตฺโถ,

ขนฺตา ภิยฺโย น วิชฺชติฯ

[32]

สเมว ญาณ-วายาเม,

สุขาวโห สุ-มงฺคโล;

ญุเนธิเก ตถา โน หิ,

ทฺวเยน สาธุ สมฺปทาฯ

[33]

กาย-กมฺมานิ สิชฺฌนฺติ,

วจี-กมฺมานิ วีริยํ;

น หิ กิจฺจานิ จินฺตาหิ,

กเรยฺยาถีธ วายมํฯ

[34]

ปฏิกจฺเจว กเรยฺย,

ตํ ชญฺญา หิตมตฺตโน;

น สากฏิกจินฺตาย,

มนฺทา ธีโร ปรกฺกเมฯ

[35]

ถิเรน สก-กมฺเมน,

วฑฺฒติเยว สํ ผลํ;

อ-ถิเรน อลเสน,

กร-กมฺมํ ผลญฺจ โนฯ

[36]

อาสีเสเถว ปุริโส,

น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ,

ยถา อิจฺฉิํ ตถา อหุฯ

[37]

อณโณ ญาตีนํ โหติ,

เทวานํ ปิตุนญฺจ โส;

กรํ ปุริส-กิจฺจานิ,

น จ ปจฺฉานุตปฺปติฯ

[38]

หิยฺโยติ หิยฺยติ โปโส,

กริสฺสามิ ปเรติ โย;

อชฺช กตฺตพฺพ กมฺมํ สฺเว,

โส ตโต ปริหายติฯ

[39]

โส อ-ปฺปมตฺโต อ-กุทฺโธ,

ตาต กิจฺจานิ การย;

วายามสฺสุ ส-กิจฺเจสุ,

นาลโส วินฺทเต สุขํฯ

[40]

หีน-ชจฺโจปิ เจ โหติ,

อุฏฺฐาตา ธิติมา นโร;

อาจาร-สีล-สมฺปนฺโน,

นิเส อคฺคีว ภาสติฯ

[41]

โย ปุพฺเพ กรณียานิ,

ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;

วรุณกฏฺฐภญฺโชว,

ส ปจฺฉา อนุตปฺปติฯ

[42]

อุฏฺฐานกาลมฺหิ อนุฏฺฐหาโน,

ยุวา พลี อาลสิยํ อุเปโต;

อ-ปุณฺณสงฺกปฺปมโน กุสีโต,

ปญฺญาย มคฺคํ อลโส น วินฺทติฯ

[43]

ทุมฺเมโธ ปุริโส โลเก,

กุสีโต หีน-วีริโย;

อปฺปสฺสุโต อนาจาโร,

ปริหายติ วุฑฺฒิยาฯ

[44]

อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส,

พลีพทฺโทว ชีรติ;

มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ,

ปญฺญา ตสฺส น วฑฺฒติฯ

[45]

ยสฺส มนุสฺส-ภูตสฺส,

นตฺถิ โภคา จ สิปฺปกํ;

กิํผลํ ตสฺส มานุสฺสํ,

ทฺวิปาทฏฺโฐ หิ โส มิโคฯ

[46]

โย จ วสฺสสตํ ชีเว,

กุสีโต หีน-วีริโย;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย,

วีริยารพฺภโต ทฬํฯ

[47]

โย จ ธมฺม-วิภงฺคญฺญู,

กาลุฏฺฐายี อ-ตนฺทิโต;

อนุฏฺฐหติ กาเลน,

ผลํ ตสฺส สมิชฺฌติฯ

[48]

อ-จริตฺวา พฺรหฺมจริยํ,

อ-ลทฺธา โยพฺพเน ธนํ;

ชิณฺณโกญฺจาว ฌายนฺติ,

ขีณมจฺเฉว ปลฺลเลฯ

[49]

อ-จริตฺวา พฺรหฺมจริยํ,

อ-ลทฺธา โยพฺพเน ธนํ;

เสนฺตฺติ จาปาติขีณาว,

ปุราณานิ อนุตฺถุนํฯ

[50]

อปฺปเกนาปิ เมธาวี,

ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ,

อณุํ อคฺคิํว สนฺธมํฯ

[51]

วายาเมเถว ปุริโส,

น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

วายามสฺส ผลํ ปสฺส,

ภุตฺตา อมฺพา อนีติหํฯ

[52]

อนุฏฺฐหํ อ-วายามํ,

สุขํ ยตฺราธิ คจฺฉติ;

สุวิร ตตฺถ คจฺฉาหิ,

มญฺจ ตตฺเถว ปาปยฯ

[53]

ยตฺถาลโส อนุฏฺฐาตา,

อจฺจนฺตํ สุขเมธติ;

สุวิร ตตฺถ คจฺฉาหิ,

มญฺจ ตฺตตฺเถว ปาปยฯ

[54]

อธิปฺปาย-ผลํ โลเก,

ธีติมนฺตฺตสฺส สิชฺฌติ;

วีริยเมว กตฺตพฺพํ,

เอตํ พุทฺเธหิ วณฺณิตํฯ

ปญฺญา-นิทฺเทส

[55]

ปญฺญํ ปถมเมเสหิ,

ปญฺญา-พลํ พหุตฺตมํ;

กุล-ปุตฺต พลํ ปญฺญา,

กิํหินาม น สาธฺยติฯ

[56]