ปณฺฑิตกณฺฑ

[3]

นีติ สาโร มนุสฺสานํ, มิตฺโต อาจริโยปิ จ;

มาตา ปิตา จ นีติมา, สุตวา คนฺถการโกฯ

[4]

อลสสฺส กุโต สิปฺปํ, อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;

อธนสฺส กุโต มิตฺตํ, อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;

อสุขสฺส กุโต ปุญฺญํ, อปุญฺญสฺส กุโต วรํฯ

[5]

สุจินฺติตจินฺตี เจว, สุภาสิตภาสีปิ จ;

สุกตกมฺมการี จ, ปณฺฑิโต สาธุมานุโสฯ

[6]

กวิเหรญฺญกา กตฺวา, อุตฺตตฺตํ สตฺถกญฺจนํ;

ภูสนํ คชฺชปชฺชาทิํ, กโรนฺติ จ มโนหรํฯ

[7]

พหุํ ลหุญฺจ คหณํ, สมฺมูปธารณมฺปิ จ;

คหิต อสมฺมุสฺสนํ, เอตํ สุวิญฺญุลกฺขณํฯ

[8]

อชรามรํว ปญฺโญ, วิชฺชมตฺถญฺจ จินฺตเย;

คหิโต อิว เกเสสุ, มจฺจุนา ธมฺมมาจเรฯ

[9]

สิปฺปสมํ ธนํ นตฺถิ, สิปฺปํ โจรา น คณฺหเร;

อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ, ปรโลเก สุขาวหํฯ

[10]

ภุญฺชนตฺถํ กถนตฺถํ, มุขํ โหตีติ โน วเท;

ยํ วาตํ วา มุขารุฬฺหํ, วจนํ ปณฺฑิโต นโรฯ

[11]

ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิญฺญูหิ ครหา จ ยา;

ครหาว เสยฺโย วิญฺญูหิ, ยญฺเจ พาลปฺปสํสนาฯ

[12]

อจินฺติเย สาฏฺฐกเถ, ปณฺฑิโต ชินภาสิเต;

อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺฐหํฯ

ตสฺมา สาฏฺฐกเถ ธีโร, คมฺภีเร ชินภาสิเต;

อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺฐหํฯ

[13]

ครูปเทสหีโน หิ, อตฺถสารํ น วินฺทติ;

อตฺถสารวิหีโน โส, สทฺธมฺมา ปริหายติฯ

[14]

ครูปเทสลาภี จ, อตฺถสารสมายุโต;

สทฺธมฺมํ ปริปาเลนฺโต, สทฺธมฺมสฺมา น หายติฯ

[15]

สพฺพทพฺเพสุ วิชฺเชว, ทพฺพมาหุ อนุตฺตรํ;

อหารตฺตา อนคฺฆตฺตา, อกฺขยตฺตา จ สพฺพทาฯ

[16]

อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคิํว สนฺธมํฯ

[17]

ปณฺฑิเต จ คุณา สพฺเพ, มูฬฺเห โทสา หิ เกวลํ;

ตสฺมา มูฬฺหสหสฺเสสุ, ปญฺโญ เอโก วิเสสิยเตฯ

[18]

พาลา อิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, คุณี นิทฺโทสการิโน;

ครุโก ปณฺฑิโต เอตส-มิสฺสํ เตหฺยวิทฺวา สโมฯ

[19]

มนุญฺญเมว ภาเสยฺย, นามนุญฺญํ กุทาจนํ;

มนุญฺญํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;

ธนญฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหุฯ

[20]

วิชฺชา ททาติ วินยํ, วินยา ยาติ ปตฺตตํ;

ปตฺตตฺตา ธนํ ปปฺโปติ, ธนา ธมฺมํ ตโต สุขํฯ

[21]

เย วุฑฺฒมปจยนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;

ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคติํฯ

[22]

มาตริว ปรทาเรสุ, ปรทพฺเพสุ เลทฺทุํว;

อตฺตนีว สพฺพภูเตสุ, โย ปสฺสติ โส ปณฺฑิโตฯ

[23]

อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

อนวชฺเชสุ กมฺเมสุ, ปสํสิเตสุ สาธุภิฯ

อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉิํ ตถา อหุฯ

[24]

วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปุญฺญกฺริยวตฺถูสุ, ปสํสิเตสุ วิญฺญุภิฯ

[25]

โลเก อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;

สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติฯ

[26]

กิํ กุเลน วิสาเลน, คุณหีโน ตุ โย นโร;

อกุลิโนปิ สตฺถญฺโญ, เทวตาหิปิ ปุชฺชเตฯ

[27]

อุกฺกฏฺเฐ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยญฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํฯ

[28]

รูปโยพฺพนฺนสมฺปนฺนา , วิสาลกุลสมฺภวา;

วิชฺชาหีนา น โสภนฺเต, นิคฺคนฺธา อิว กิํ สุกาฯ

[29]

วุตฺยํ วิสทญาณสฺส, ญาโต อตฺโถ ตรสฺสน;

สูรปฺปภาย อาทาโส, ฉายํ ทิสฺเส น มากเรฯ

[30]

อเวยฺยากรโณ ตฺวนฺโธ, พธิโร โกสวชฺชิโต;

สาหิจฺจรหิโต ปงฺคุ, มูโค ตกฺกวิวชฺชิโตฯ

[31]

ธีโร จ วิวิธานญฺญู, ปเรสํ วิวรานุคู;

สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยาฯ

[32]

มหาเตโชปิ เตโชยํ, มตฺติกํ น มุทุํ กเร;

อาโป อาเปสิ มุทุกํ, สาธุวาจาว กกฺขฬํฯ

[33]

โกตฺโถ ปุตฺเตน ชาเตน, โย น วิทู น ธมฺมิโก;

กาเณน จกฺขุนา กิํ วา, จกฺขุ ปีเฬว เกวลํฯ

[34]

มุทุนาว ริปุํ เชติ, มุทุนา เชติ ทารุณํ;

โน น สิทฺธํ มุทุ กิญฺจิ, ตโต จ มุทุนา ชเยฯ

[35]

สชาโต เยน ชาเตน, ยาติ วํโส สมุนฺนติํ;

ปริวตฺตินิสํสาเร, มโต โก วา น ชายเตฯ

[36]

ทาเน ตปสิ สูเร จ, ยสฺส น ปตฺถิโต ยโส;

วิชฺชาย มตฺถลาเภ จ, เกวลํ อธิโกวโสฯ

[37]

วโร เอโก คุณี ปุตฺโต, น จ มูฬฺหสตานฺยปิ;

เอโก จนฺโท ตโม หนติ, น จ ตาราคโณ ตถาฯ

[38]

ปุญฺญติตฺถกโต เยน, ตโป กฺวาปิ สุทุกฺกโร;

ตสฺส ปุตฺโต ภเว วสฺโส, สมิทฺโธ ธมฺมิโก สุทฺเธฯ

[39]

ลาลเย ปญฺจวสฺสานิ, ทสวสฺสานิ ตาลเย;

ปตฺเตตุ โสฬเส วสฺเส, ปุตฺตํ มิตฺตํว อาจเรฯ

[40]

ลาลเน พหโว โทสา, ตาลเน พหโว คุณา;

ตสฺมา ปุตฺตญฺจ สิสฺสญฺจ, ตาลเย น ตุ ลาลเยฯ

[41]

มาคธา ปากตา เจว, สกฺกตโวหาโรปิ จ;

เอเตสุ โกวิโท ปญฺโญ, ธีโร ปาฬิํ วิโสธเยฯ

[42]

สกฺกตํ ปากตญฺเจว-ปภํโส จ ปิสาจิกี;

มาคธี โสรเสนีว, ฉ ภาสา ปริกิตฺติตาฯ

[43]

จนฺทนํ สีตลํ โลเก, จนฺทิกา สีตลา ตโต;

จนฺทน จนฺทิกาโตปิ, วากฺยํ สาธุ สุภาสิตํฯ

[44]

ปตฺตกาโลทิตํ อปฺปํ, วากฺยํ สุภาสิตํ ภเว;

ขุทิตสฺส กทนฺนมฺปิ, ภุตฺตํ สาทุรสํ สิยาฯ

[45]

สตฺถกาปิ พหูวาจา, นาทรา พหุภาณิโน;

โสปการมุทาสินา, นนุ ทิฏฺฐํ นทีชลํฯ

[46]

ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ, ตโต เทวานาจิกฺขนา;

ตโต วุฑฺฒานโมวาโท, ตโต พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[47]

ตูลํ สลฺลหุกํ โลเก, ตโต จปลชาติโก;

ตโตโนสาวโก ตโต, ยติ ธมฺมปมาทโกฯ

[48]

ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย, ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;

ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว, วณฺณิโตว สุวณฺณิโตฯ

[49]

สเตสุ ชายเต สูโร, สหสฺเสสุ จ ปณฺฑิโต;

วุตฺตา สตสหสฺเสสุ, ทาตา ภวติ วา น วาฯ

[50]

วิทฺวตฺตญฺจ ราชตฺตญฺจ, เนว ตุลฺยํ กทาจิปิ;

สเทเส ปูชิโต ราชา, วิทฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโตฯ

[51]

สตํ ทีฆายุกํ สพฺพ-สตฺตานํ สุขการณํ;

อสตํ ปน สพฺเพสํ, ทุกฺขเหตุ น สํสโยฯ

[52]

ปณฺฑิเต สุชเน สนฺเต, สพฺเพปิ สุชนา ชนา;

ชาเตกสฺมิํ สารคนฺเธ, สพฺเพ คนฺธมยา ทุมาฯ

[53]

อตฺตาว ยทิ วินีโต, นิชสฺสิตา มหาชนา;

วินีตํ ยนฺติ สพฺเพปิ, โก ตํ นาเสยฺย ปณฺฑิโตฯ

[54]

สรีรสฺส คุณานญฺจ, ทูรมจฺจนฺตมนฺตรํ;

สรีรํ ขณวิทฺธํสี, กปฺปนฺตฏฺฐายิโน คุณาฯ

[55]

อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;

เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํฯ

[56]

สจฺจํ ปุนปิ สจฺจนฺติ, ภุชมุกฺขิปฺป มุจฺจเต;

สกตฺโถ นตฺถิ นตฺเถว, ปรสฺสตฺถ มกุพฺพโตฯ

[57]

สตํ ผรุสวาจาหิ, น ยาติ วิกติํ มโน;

ติณุกฺกาหิ น สกฺกาว, ตาเปตุํ สาคเร ชลํฯ

[58]

เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมีรติ;

เอวํ นินฺทาปสํสาสุ, น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[59]

ธมฺมตฺถกามโมกฺขานํ , ยสฺเสโกปิ น วิชฺชติ;

อชคลถนสฺเสว, ตสฺส ชาติ นิรตฺถกาฯ

[60]

น กมฺมมปิ จินฺเตตฺวา, จเช อุยฺโยคมตฺตโน;

อนุยฺโยเคน เตลานิ, ติเลหิ น สกฺกา ลทฺธุํฯ

[61]

ยถา หฺเยเกน จกฺเกน, น รถสฺส ปติ ภเว;

เอวํ ปุริสกาเรน, วินา กมฺมํ น สิชฺฌติฯ

[62]

อุยฺยาเมน หิ สิชฺฌนฺติ, การิยานิ น มโนรถํ;

น หิ สุตฺตสฺส สีหสฺส, ปวิสนฺติ มิคามุเขฯ

[63]

มาตาปิตุ กตาภฺยาโส, คุณิตเมติ พาลโก;

น คพฺภชาติมตฺเตน, ปุตฺโต ภวติ ปณฺฑิโตฯ

[64]

มาตา สตฺตุ ปิตา เวรี, เยน พาโล น ปาฐิโต;

น โสภเต สภามชฺเฌ, หํสมชฺเฌ พโก ยถาฯ

[65]

กาโจ กญฺจนสํสคฺโค, ธตฺเต มรกติํ ชุติํ;

ตถา สพฺภิสนฺนิธานา, มูฬฺโห ยาติ ปวีณตํฯ

[66]

ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ, สมฺมาเทยฺย หิตตฺถิโก;

อุปฏฺฐหํ ครุํ สมฺมา, อุฏฺฐานาทีหิ ปญฺจหิฯ

[67]

อุฏฺฐานา อุปฏฺฐานา, จ, สุสฺสูสา ปาริจรียา;

สกฺกจฺจํ สิปฺปุคฺคหณา, ครุํ อาราธเย พุโธฯ

[68]

กาพฺยสตฺถ วิโนเทน, กาโล คจฺฉติ ธีมตํ;

พฺยสเนน จ มูฬฺหานํ, นิทาย กลเหน วาฯ

[69]

ฉ โทสา ปุริเสเนห, หาตพฺพา ภูติมิจฺฉตา;

นิทฺทาตนฺที ภยํ โกโธ, อาลสฺยํ ทีฆสุตฺตตาฯ

นิทฺทาสีลี สภาสีลี, อนุฏฺฐาตา จ โย นโร;

อลโส โกธปญฺญาโณ, ตํ ปราภวโต มุขํฯ

[70]

นิคฺคุเณสุปิ สตฺเตสุ, ทยา กุพฺพนฺติ สาธโว;

น หิ สํหรเต ชุติํ, จนฺโท จณฺฑาลเวสฺเมฯ

[71]

ยตฺร วิทฺวชฺชโน นตฺถิ, สีลาฆฺโย ตตฺร อปฺปธิปิ;

นิรตฺถปาทเม เทเส, เอรณฺโฑปิ ทุมายเตฯ

[72]

ฐานภฏฺฐา น โสภนฺเต, ทนฺตา เกสา นขา นรา;

อิติวิญฺญาย มติมา, สฏฺฐานํ น ปริจฺจเชฯ

[73]

ปโรปเทเส ปณฺฑิจฺจํ, สพฺเพสํ สุกรญฺหิ โข;

ธมฺเม สยมนุฏฺฐานํ, กสฺสจิสุมหตฺตโนฯ

[74]

อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปุญฺญกิริยาสุ ปณฺฑิตา;

อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโตฯ

[75]

นิธีนํว ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;

นิคฺคยฺหวาทิํ เมธาวิํ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;

ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโยฯ

[76]

มุหุตฺตมปิ เจ วิญฺญู, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ, ชิวฺหา สูปรสํ ยถาฯ

[77]

ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ;

ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุข เมธติฯ

[78]

ตครญฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;

ปตฺตาปิ สุรติ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนาฯ

[79]

นิปุเณ สุตเมเสยฺย, วิจินิตฺวา สุตตฺถิโก;

ภตฺตํ อุกฺขลิยํ ปกฺกํ, ภาชเนปิ ตถา ภเวฯ

[80]

อปฺปกํ นาติมญฺเญยฺย, จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;

วมฺมิโกทกพินฺทูว, จิเรน ปริปูรติฯ

[81]

คจฺฉํ กิปิลฺลิโก ยาติ, โยชนานํ สตานิปิ;

อคจฺฉํ เวนยฺโยอปิ, ปทเมกํ น คจฺฉติฯ

[82]

เสเล เสเล น มณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;

วเน วเน น จนฺทนํ, ฐาเน ฐาเน น ปณฺฑิโตฯ

[83]

ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน, ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;

มหุสฺสาเหน ตํ ฐานํ, คนฺตพฺพํว สุเตสินาฯ

[84]

โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ, ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;

ยถากิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํฯ

[85]

อุปฺปเลน ชลํ ชญฺญา, กิริยาย กุลํ นโร;

พฺยตฺติปฺปมาณ วาจาย, ชญฺญา ติเณน เมทนิํฯ

ชลปฺปมาณํ กุมุทมาลํ,

กุลปฺปมาณํ วินโยปมาณํ;

พฺยตฺติปฺปมาณํ กถิตวากฺยํ,

ปถวิยา ปมาณํ ติณมิลาตํ –

[86]

อปฺปสฺสุโต สุตํ อปฺปํ, พหุํ มญฺญติ มานวา;

สินฺธุทกมปสฺสนฺโต, กูเป โตยํว มณฺฑุโกฯ

[87]

ปฐเม สิปฺปํ คณฺเหยฺย, เอเสยฺย ทุติเย ธนํ;

จเรยฺย ตติเย ธมฺมํ, เอสา ชนาน ธมฺมตาฯ

[88]

สุสฺสูสา สุตฺตวทฺธนี, สุตํ ปญฺญาย วทฺธนํ;

ปญฺญาย อตฺถํ ชานาติ, อตฺโถ ญาโต สุขาวโหฯ

[89]

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ;

น จ อตฺถสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํฯ

[90]

วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย, สูโร สงฺคามภูมิยํ;

ปณฺฑิตฺวทฺธคู วาณิโช, วิเทสคมโน ตถาฯ

[91]

ธนนาสํ มโนตาปํ, ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;

วญฺจนญฺจ อวมานํ, ปณฺฑิโต น ปกาสเยฯ

[92]

อนวฺหายํ คมยนฺโต, อปุจฺฉา พหุภาสโก;

อตฺตคุณํ ปกาสนฺโต, ติวิโธ หีนปุคฺคโลฯ

[93]

หํโส มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, พาลมชฺเฌว ปณฺฑิโตฯ

[94]

ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ, สภาวานุรูปํ ปิยํ;

อตฺตานุรูปกํ โกธํ, โย ชานาติ ส ปณฺฑิโตฯ

[95]

อปฺปรูโป พหุํภาโส, อปฺปปญฺโญ ปกาสโก;

อปฺปปูโร ฆโฏ โขเภ, อปฺปขีรา คาวี จเลฯ

[96]

น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;

จกฺขุปิ ปิยทสฺสเน, น ติตฺติ สาคโร ชเลฯ

[97]

หีนปุตฺโต ราชมจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มญฺญถฯ

[98]

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเหฯ

[99]

น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณาฯ

[100]

อธนสฺส รสํขาโท, อพลสฺส หโต นโร;

อปฺปญฺญสฺส วากฺยกโร, อุมฺมตฺตก สมาหิโขฯ

[101]

เอเกนาปิ สุรุกฺเขน, ปุปฺผิเตน สุคนฺธินา;

วาสิตํ กานนํ สพฺพํ, สุปุตฺเตน กุลํ ยถาฯ

[102]

อิณกตฺตา ปิตา สตฺตุ, มาตา จ พฺยภิจารินี;

ภริยา รูปวตี สตฺตุ, ปุตฺโต สตฺตุ อปณฺฑิโตฯ

[103]

คุณโทสมสตฺถญฺญู, ชโน วิภชเต กถํ;

อธิกาโร กิมนฺธสฺส, รูปเภโทปลทฺธิยํฯ

[104]

สพฺพตฺถ สตฺถโตเยว, คุณโทสวิเจจนํ;

ยํ กโรติ วินาสตฺถํ, สาหสํ กิมโตธิกํฯ

[105]

นิหียติ ปุริโส นิหีนเสวี,

น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;

เสฏฺฐมุปนมํ อุเทติ ขิปฺปํ,

ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตริํ ภเชฯ

[106]

ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ, ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;

อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเยฯ

[107]

ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ;

อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาฯ

[108]

ปณฺฑิโต สีลสมฺปนฺโน, สณฺโห จ ปฏิภานวา;

นิวาตวุตฺติ อถทฺโธ, ตาทิโส ลภเต ยสํฯ

[109]

ทุลฺลภํ ปากติกํ วากฺยํ, ทุลฺลโภ เขมกโร สุโต;

ทุลฺลภา สทิสี ชายา, ทุลฺลโภ สชโน ปิโยฯ

[110]

อตฺถํ มหนฺตมาปชฺช, วิชฺชํ สมฺปตฺติเมว จ;

จเรยฺยามานถทฺโธ โย, ปณฺฑิโต โส ปวุจฺจติฯ

[111]

สุตสนฺนิจฺจยา ธีรา, ตุณฺหีภูตา อปุจฺฉิตา;

ปุณฺณาสุภาสิเตนาปิ, ฆณฺฏาที ฆฏฺฏิตา ยถาฯ

[112]

อปุฏฺโฐ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโฐ อปุฏฺโฐ จ, พหุํ วิกตฺถเต สทาฯ

[113]

ปรูปวาเท พธิโร, ปรวชฺเช อโลจโน;

ปงฺคุโล อญฺญนารีสุ, ทุสฺสตกฺเก อเจตโนฯ

จกฺขุมาสฺส ยถา อนฺโธ, โสตวา พธิโร ยถา;

ปญฺญวาสฺส ยถามูโค, พลวา ทุพฺพโลริว;

อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สเยถ มตสายิตํฯ

[114]

ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;

โอวาเท จสฺส ติฏฺเฐยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํฯ

[115]

อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;

อิติ วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺเต, อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเวฯ

[116]

โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณาภิยฺโย น มญฺญติ;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขํ น วิหายติฯ

[117]

ยสฺมิํเทเส น สมฺมาโน, น ปิโย น จ พนฺธโว;

น จ วิชฺชาคโม โกจิ, น ตตฺถ ทิวสํ วเสฯ

[118]

ธนวา สุตวา ราชา, นที วชฺโช อิเม ปญฺจ;

ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ, น ตตฺถ ทิวสํ วเสฯ

[119]

นภสฺส ภูสนํ จนฺโท, นารีนํ ภูสนํ ปติ;

ฉมาย ภูสนํ ราชา, วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสนํฯ

[120]

สุขตฺถิโก สเจ วิชฺชํ, วิชฺชตฺถิโก จเช สุขํ;

สุขตฺถิโน กุโต วิชฺชา, กุโต วิชฺชตฺถิโน สุขํฯ

[121]

ขเณน กเณน เจว, วิชฺชามตฺถญฺจ สาธเย;

ขณจาเค กุโต วิชฺชา, กณจาเค กโต ธนํฯ

[122]

อาจริยา ปาทมาทตฺเต, ปาทํ สิสฺโส สชานนา;

ปาทํ สพฺรหฺมจารีหิ, ปาทํ กาลกฺกเมน จฯ

[123]

ธมฺโม ชเย โน อธมฺโม, สจฺจํ ชยติ นาสจฺจํ;

ขมา ชยติ โน โกโธ, เทโว ชยติ นาสูโรฯ

[124]

หตฺถสฺส ภูสนํ ทานํ, สจฺจํ กณฺฐสฺส ภูสนํ;

โสตสฺส ภูสนํ สตฺถํ, ภูสเน กิํ ปโยชนํฯ

[125]

วิเทเสตุ ธนํ วิชฺชา, พฺยสเนสุ ธนํ มติ;

ปรโลเก ธนํ ธมฺโม, สีลํ สพฺพตฺถ เว ธนํฯ

[126]

ปโทเส ทีปโก จนฺโท, ปภาเต ทีปโก รวิ;

ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโกฯ

[127]

วิทฺวา เอว วิชานาติ, วิทฺวชฺชนปริสฺสมํ;

น หิ วญฺฌา วิชานาติ, คุรุํ ปสวเวทนํฯ

[128]

ยสฺส นตฺถิ สยํ ปญฺญา, สตฺถํ ตสฺส กโรติ กิํ;

โลจเนหิ วิหีนสฺส, ทปฺปโณ กิํ กริสฺสติฯ

[129]

กิํ กริสฺสนฺติ วตฺตาโร, โสตํ ยตฺถ น วิชฺชเต;

นคฺคกปณเก เทเส, รชโก กิํ กริสฺสติฯ

[130]

มูฬฺหสิธสฺสาปเทเสน, กุนารีภรเณน จ;

ขลสตฺตูหิ สํโยคา, ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติฯ

[131]

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ ธญฺญสมํ ธนํ;

นตฺถิ ปญฺญาสมา อาภา, วุฏฺฐิ เว ปรมา สราฯ

[132]

ภุชงฺคมํ ปาวกญฺจ ขตฺติยญฺจ ยสสฺสินํ;

ภิกฺขุญฺจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเรฯ

[133]

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, ธีโร สทฺธํ นิเวสเยฯ

[134]

คุโณ เสฏฺฐงฺคตํ ยาติ, น อุจฺเจ สยเน วเส;

ปาสาทสิขเร วาโส, กาโก กิํ ครุโฬ สิยาฯ

[135]

อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;

อาคตญฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโตฯ

[136]

อสชฺชาย มลามนฺตา, อนุฏฺฐานมลา ฆรา;

มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลํฯ

[137]

อนุปุพฺเพน เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;

กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโนฯ

[138]

ยญฺหิ กยิรา ตญฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[139]

วิสมํ สภยํ อติวาโต, ปฏิจฺฉนฺนํ เทวนิสฺสิตํ;

ปนฺโถ จ สงฺคาโม ติตฺถํ, อฏฺเฐเต ปริวชฺชิยาฯ

[140]

รตฺโตทุฏฺโฐ จ มุฬฺโห จ, มานี ลุทฺโธ ตถาลโส;

เอกจินฺตี จ พาโล จ, เอเต อตฺถวินาสกาฯ

[141]

รตฺโต ทุฏฺโฐ จ มูฬฺโห จ, ภีรุ อามิสครุโก;

อิตฺถี โสณฺโฑ ปณฺฑโก จ, นวโม ทารโกปิ จฯ

[142]

นวเต ปุคฺคลา โลเก, อิตฺตรา จลิตา จลา;

เอเตหิ มนฺติตํ คุยฺหํ, ขิปฺปํ ภวติ ปากฏํฯ

[143]

โย นิรุตฺติํ น สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต ปิฏกตฺตยํ;

ปเท ปเท วิกงฺเขยฺย, วเน อนฺธคโช ยถาฯ

[144]

สุตฺตํ ธาตุ คโณณฺวาทิ, นามลิงฺคานุสาสนํ;

ยสฺส ติฏฺฐติ ชิวฺหคฺเค, สพฺยากรณเกสรีฯ

[145]

สทฺทตฺถลกฺขเณ เภที, โย โย นิจฺฉิตลกฺขเณ;

โส โส ญาตุมกิจฺเฉน, ปโหติ ปิฏกตฺตเยฯ

[146]

โย สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,

ฉนฺโท อลงฺกติสุ นิจฺจกตาภิโยโค;

โส ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺยํ,

โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’ มมนฺทรูปํฯ

[147]

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํฯ

[148]

ธนธญฺญปฺปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;

อาหาเร พฺยวหาเร จ, จตฺตลชฺโช สทา ภเวฯ

[149]

สาภาวิกี จ ปฏิภา, สุตญฺจ พหุนิมฺมลํ;

อมนฺโท จาภิโยโคยํ, เหตุ โหติห พนฺธเนฯ

[150]

ชเหยฺย ปาปเก มิตฺเต, ภเชยฺย ปณฺฑิเต ชเน;

สาธโว อภิเสเวยฺย, สุเณยฺย ธมฺมมุตฺตมํฯ

[151]

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปฺปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํฯ

[152]

ฉนฺโท นิทานํ คาถานํ, อกฺขรา ตาสํ วิยญฺชนํ;

นามสนฺนิสฺสิตา คาถา, กวิ คาถานมาสโยฯ

[153]

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ หิตมตฺตโน;

ปญฺญวนฺตํภิปูเชยฺย, เจติยํ วิย สาทโรฯ

[154]

ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สหสํวเส;

ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตญฺจ โรจเยฯ

[155]

นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยุญฺชติ;

สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;

วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโมฯ

[156]

สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,

สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;

อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ,

จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมาฯ

[157]

โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,

สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;

ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย,

เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโคฯ

[158]

โสกฏฺฐานสหสฺสานิ , ภยฏฺฐานสตานิ จ;

ทิวเส ทิวเส มูฬฺห-มาวิสนฺติ น ปณฺฑิตํฯ

[159]

ชลพินฺทุนิปาเตน, จิเรน ปูรเต ฆโฏ;

ตถา สกลวิชฺชานํ, ธมฺมสฺส จ ธนสฺส จฯ

[160]

ปณฺฑิตา ทุกฺขํ ปตฺวาน, น ภวนฺติ วิสาทิโน;

ปวิสฺส ราหุโน มุขํ, กิํ โน เทติ ปุน สสีฯ

[161]

ชเวน อสฺสํ ชานนฺติ, วาเหน จ พลิพทฺธํ;

ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํฯ

[162]

มนสา จินฺติตํ กมฺมํ, วจสา น ปกาสเย;

อญฺญลกฺขิตการิยสฺส, ยโต สิทฺธิ น ชายเตฯ

[163]

อนภฺยาเส วิสํ วิชฺชา, อชิณฺเณ โภชนํ วิสํ;

วิสํ สภา ทลิทฺทสฺส, วุทฺธสฺส ตรุณี วิสํฯ

จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป, อาภุตฺวา อุทกํ ปิเว;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ

[164]

ยสฺส เอโส ปสุโตปิ, คุณวา ปุชฺชเต นโร;

ธนุ วํสวิสุทฺโธปิ, นิคฺคุโณ กิํ กริสฺสติฯ

[165]

อิสฺสี ทยี อสํตุฏฺโฐ, โกธโน นิจฺจสงฺกีโต;

ปรภาคฺโยปชีวี จ, ฉเฬเต ทุกฺขภาคิโนฯ

[166]

สุมหนฺตานิ สตฺตานี, ธารยนฺตา พหุสฺสุตา;

เฉตฺตาโร สํสยานญฺจ, กลิํ ยนฺติ โลภโมหิตาฯ

[167]

นทีตีเร ขเต กูเป, อรณีตาลวณฺฏเก;

น วเท ทกาที นตฺถีติ, มุเข จ วจนํ ตถาฯ

[168]

สพฺพํ สุณาติ โสเตน, สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;

น จ ทิฏฺฐํ สุตํ ธีโร, สพฺพํ อุจฺจิตุ มรหติฯ

[169]

พาลาทปิ คเหตพฺพํ, ยุตฺตมุตฺตมนีสิภิ;

รวิสฺสาวิสเย กิํ น, ปทีปสฺส ปกาสนํฯ

[170]

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺตมตฺตโน;

โยนิโส วิจิเน ธมฺมํ, เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌติฯ

[171]

กิํ เตน ชาตุชาเตน, มาตุโยพฺพนฺนหารินา;

อาโรหติ น โย สก-วํสอคฺเค ธโช ยถาฯ

[172]

สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา, อกฺขเรสุ ปเทสุ จ;

โจรฆาโต สิยา สิสฺโส, คุรุ โจรฏฺฏการโกฯ

[173]

อทนฺตทมนํ สตฺถํ, ขลานํ กุรุเต มทํ;

จกฺขุสงฺขารกํ เตชํ, อุลูกานํมิวนฺธกํฯ

[174]

นรตฺตํ ทุลฺลภํ โลเก, วิชฺชา ตตฺร สุทุลฺลภา;

กวิตฺตํ ทุลฺลภํ ตตฺร, สตฺติ ตตฺร สุทุลฺลภาฯ

[175]

เยภุยฺเยน หิ สตฺตานํ, วินาเส ปจฺจุปฏฺฐิเต;

อนโย นยรูเปน, พุทฺธิมาคมฺม ติฏฺฐติฯ

สุชนกณฺฑ

[176]

สทฺธาสีลาทิธมฺเมหิ, สปฺปนฺโน เสฏฺฐมานุโส;

วุตฺโต พุทฺธาทิสนฺเตหิ, สาธุสปฺปุริโส อิติฯ

สทฺทาธนํ สีลธนํ, หิรีโอตฺตปฺปิยํ ธนํ;

สุตธนญฺจ จาโค จ, ปญฺญา เว สตฺตมํ ธนํฯ

ยสฺส เอเต ธนา อตฺถิ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;

อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํฯ

ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;

อนุยุญฺเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสนํฯ

[177]