ราชกณฺฑ

[251]

มหาชนํ โย รญฺเชติ, จตูหิปิ วตฺถูหิ วา;

ราชาติ วุจฺจเต โลเก, อิติ สลฺลกฺขเย วิทฺวาฯ

[252]

ทานญฺจ อตฺถจริยา, ปิยวาจา อตฺตสมํ;

สงฺคหา จตุโร อิเม, มุนินฺเทน ปกาสิตาฯ

ทานมฺปิ อตฺถจริยตญฺจ, ปิยวาทิตญฺจ สมานตฺตตญฺจ;

กริยจริยสุสงฺคหํ พหูนํ, อนวมเตน คุเณน ยาติ สคฺคํ;

ทานญฺจ เปยฺยวชฺชญฺจ, อตฺถจริยา จ ยา อิธ;

สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโตฯ

[253]

ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ, อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ;

อกฺโกธํ อวิหิํสญฺจ, ขนฺตี จ อวิโรธนํ;

ทเสเต ธมฺเม ราชาโน, อปฺปมตฺเตน ธารยฺยุํฯ

[254]

เอกยามํ สเย ราชา, ทฺวิยา มญฺเญว ปณฺฑิโต;

ฆราวาโส ติยาโมว, จตุยาโม ตุ ยาจโกฯ

[255]

อปุตฺตกํ ฆรํ สุญฺญํ, รฏฺฐํ สุญฺญํ อราชกํ;

อสิปฺปสฺส มุขํ สุญฺญํ, สพฺพสุญฺญํ ทลิทฺทตฺตํฯ

[256]

ธนมิจฺเฉ วาณิเชยฺย, วิชฺชมิจฺเฉ ภเช สุตํ;

ปุตฺตมิจฺเฉ ตรุณิตฺถิํ, ราชามจฺจํ อิจฺฉาคเตฯ

[257]

ปกฺขีนํ พลมากาโส, มจฺฉานมุทกํ พลํ;

ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา, กุมารานํ รุทํ พลํฯ

[258]

ขมา ชาคริยุฏฺฐานํ, สํวิภาโค ทยิกฺขณา;

นายกสฺส คุณา เอเต, อิจฺฉิตพฺพา สตํ สทาฯ

[259]

สกิํ วทนฺติ ราชาโน, สกิํ สมณพฺราหฺมณา;

สกิํ สปฺปุริสา โลเก, เอส ธมฺโม สนนฺตโนฯ

[260]

อลโส คีหิ กามโภคี น สาธุ,

อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี,

โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุฯ

[261]

อายํ ขยํ สยํ ชญฺญา, กตากตํ สยํ ชญฺญา;

นิคฺคเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคเห ปคฺคหารหํฯ

[262]

มาตา ปุตฺตกตํ ปาปํ, สิสฺสกตํ คุรุ ตถา;

ราชา รฏฺฐกตํ ปาปํ, ราชกตํ ปุโรหิโตฯ

[263]

อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํฯ

[264]

อทนฺตทมนํ ทานํ, ทานํ สพฺพตฺถสาธกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จฯ

อทนฺตทมนํ ทานํ, อทานํ ทนฺตทูสกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จฯ

[265]

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํฯ

[266]

น รญฺญา สมกํ ภุญฺเช, กามโภคํ กุทาจนํ;

อากปฺปํ รสภุตฺตํ วา, มาลาคนฺธวิเลปนํ;

วตฺถสพฺพมลงฺการํ, น รญฺญา สทิสํ กเรฯ

[267]

น เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ สมโก;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺฐํ สณฺฐาปเยฯ

[268]

นาติทูเร ภเช รญฺโญ, นจฺจาสนฺเน ปวาตเก;

อุชุเก นาตินินฺเน จ, น ภเช อุจฺจมาสเน;

ฉ โทเส วชฺเช เสวโก, อคฺคีว สํยโต ติฏฺเฐฯ

น ปจฺฉโต น ปุรโต, นาปิ อาสนฺนทูรโต;

น กจฺเฉ โนปิ ปฏิวาเต, น จาปิ โอณตุณฺณเต;

อิเม โทเส วิวชฺเชตฺวา, เอกมนฺตํ ฐิตา อหุ –

[269]

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน,

อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;

ยถา ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ,

ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺยฯ

[270]

กสฺสโก วาณิโช มจฺโจ, สมโณ สุตสีล วา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺฐมฺปิ วิปุลํ สิยาฯ

[271]

เตสุ ทุพฺพลชาเตสุ, รฏฺฐมฺปิ ทุพฺพลํ สิยา;

ตสฺมา สรฏฺฐํ วิปุลํ, ธารเย รฏฺฐภารวาฯ

[272]

มหารุกฺขสฺส ผลิโน, อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส น ชานาติ, พีชญฺจสฺส วินสฺสติฯ

[273]

มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

รสญฺจสฺส น ชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส วินสฺสติฯ

[274]

มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, พีชญฺชสฺส น นสฺสติฯ

[275]

มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติฯ

นายก กณฺฑ

[276]

อนายกา วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ พหุนายกา;

ถีนายกา วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ สุสุนายกาฯ

[277]