10. จูฬนิกาสุตฺตํ

[81] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สมฺมุขาเมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘ภควโต, อานนฺท, สิขิสฺส อภิภู นาม สาวโก พฺรหฺมโลเก ฐิโต สหสฺสิโลกธาตุํ [สหสฺสีโลกธาตุํ (ปี.) สํ. นิ. 1.185 วิตฺถาโร] สเรน วิญฺญาเปสี’ติฯ ภควา ปน, ภนฺเต, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กีวตกํ ปโหติ สเรน วิญฺญาเปตุ’’นฺติ? ‘‘สาวโก โส, อานนฺท, อปฺปเมยฺยา ตถาคตา’’ติฯ

ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สมฺมุขา เมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘ภควโต, อานนฺท, สิขิสฺส อภิภู นาม สาวโก พฺรหฺมโลเก ฐิโต สหสฺสิโลกธาตุํ สเรน วิญฺญาเปสี’ติฯ ภควา ปน, ภนฺเต, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กีวตกํ ปโหติ สเรน วิญฺญาเปตุ’’นฺติ? ‘‘สาวโก โส, อานนฺท, อปฺปเมยฺยา ตถาคตา’’ติฯ

ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สมฺมุขาเมตํ, ภนฺเต, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘ภควโต, อานนฺท, สิขิสฺส อภิภู นาม สาวโก พฺรหฺมโลเก ฐิโต สหสฺสิโลกธาตุํ สเรน วิญฺญาเปสี’ติฯ ภควา ปน, ภนฺเต, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กีวตกํ ปโหติ สเรน วิญฺญาเปตุ’’นฺติ? ‘‘สุตา เต, อานนฺท, สหสฺสี จูฬนิกา โลกธาตู’’ติ? ‘‘เอตสฺส, ภควา, กาโล; เอตสฺส, สุคต, กาโล! ยํ ภควา ภาเสยฺยฯ ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี’’ติฯ ‘‘เตนหานนฺท, สุณาหิ สาธุกํ มนสิ กโรหิ, ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ยาวตา, อานนฺท, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสุริยา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปริหรนฺติ, ทิสา ภนฺติ วิโรจนา, ตาว สหสฺสธา โลโกฯ ตสฺมิํ สหสฺสธา โลเก สหสฺสํ [ตสฺมิํ สหสฺสํ (สฺยา. กํ. ปี.)] จนฺทานํ, สหสฺสํ สูริยานํ, สหสฺสํ สิเนรุปพฺพตราชานํ, สหสฺสํ ชมฺพุทีปานํ, สหสฺสํ อปรโคยานานํ, สหสฺสํ อุตฺตรกุรูนํ, สหสฺสํ ปุพฺพวิเทหานํ, จตฺตาริ มหาสมุทฺทสหสฺสานิ, จตฺตาริ มหาราชสหสฺสานิ, สหสฺสํ จาตุมหาราชิกานํ, สหสฺสํ ตาวติํสานํ , สหสฺสํ ยามานํ , สหสฺสํ ตุสิตานํ, สหสฺสํ นิมฺมานรตีนํ, สหสฺสํ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ, สหสฺสํ พฺรหฺมโลกานํ – อยํ วุจฺจตานนฺท, สหสฺสี จูฬนิกา โลกธาตุฯ

‘‘ยาวตานนฺท , สหสฺสี จูฬนิกา โลกธาตุ ตาว สหสฺสธา โลโกฯ อยํ วุจฺจตานนฺท, ทฺวิสหสฺสี มชฺฌิมิกา โลกธาตุฯ

‘‘ยาวตานนฺท, ทฺวิสหสฺสี มชฺฌิมิกา โลกธาตุ ตาว สหสฺสธา โลโกฯ อยํ วุจฺจตานนฺท, ติสหสฺสี มหาสหสฺสี โลกธาตุฯ

‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, ตถาคโต ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ [ติสหสฺสิ มหาสหสฺสิํ โลกธาตุํ (สฺยา. กํ.), ติสหสฺสีมหาสหสฺสีโลกธาตุํ (ปี.)] สเรน วิญฺญาเปยฺย, ยาวตา ปน อากงฺเขยฺยา’’ติฯ

‘‘ยถา กถํ ปน, ภนฺเต, ภควา ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ สเรน วิญฺญาเปยฺย, ยาวตา ปน อากงฺเขยฺยา’’ติ? ‘‘อิธานนฺท, ตถาคโต ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ โอภาเสน ผเรยฺยฯ ยทา เต สตฺตา ตํ อาโลกํ สญฺชาเนยฺยุํ, อถ ตถาคโต โฆสํ กเรยฺย สทฺทมนุสฺสาเวยฺยฯ เอวํ โข, อานนฺท, ตถาคโต ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ สเรน วิญฺญาเปยฺย, ยาวตา ปน อากงฺเขยฺยา’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท (อายสฺมนฺตํ อุทายิํ) [(ภควนฺตํ) (สี.), ( ) นตฺถิ สฺยา. กํ. โปตฺถเกสุฯ อฏฺฐกถาย สเมติ] เอตทโวจ – ‘‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, ยสฺส เม สตฺถา เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’ติฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ ตุยฺเหตฺถ, อาวุโส อานนฺท, ยทิ เต สตฺถา เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’ติ? เอวํ วุตฺเต ภควา อายสฺมนฺตํ อุทายิํ เอตทโวจ – ‘‘มา เหวํ, อุทายิ, มา เหวํ, อุทายิฯ สเจ, อุทายิ, อานนฺโท อวีตราโค กาลํ กเรยฺย, เตน จิตฺตปฺปสาเทน สตฺตกฺขตฺตุํ เทเวสุ เทวรชฺชํ กาเรยฺย, สตฺตกฺขตฺตุํ อิมสฺมิํเยว ชมฺพุทีเป มหารชฺชํ กาเรยฺยฯ อปิ จ, อุทายิ, อานนฺโท ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายิสฺสตี’’ติฯ ทสมํฯ

อานนฺทวคฺโค ตติโยฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ฉนฺโน อาชีวโก สกฺโก, นิคณฺโฐ จ นิเวสโก;

ทุเว ภวา สีลพฺพตํ, คนฺธชาตญฺจ จูฬนีติฯ

(9) 4. สมณวคฺโค

1. สมณสุตฺตํ

[82] ‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว, สมณสฺส สมณิยานิ สมณกรณียานิฯ กตมานิ ตีณิ? อธิสีลสิกฺขาสมาทานํ, อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทานํ, อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทานํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ สมณสฺส สมณิยานิ สมณกรณียานิฯ

‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน’ติฯ เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ปฐมํฯ

2. คทฺรภสุตฺตํ

[83] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คทฺรโภ โคคณํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ทมฺโม, อหมฺปิ ทมฺโม’ติ [อหมฺปิ โค อมฺหา อหมฺปิ โค อมฺหาติ (สี.), อหมฺปิ อมฺหา อหมฺปิ อมฺหาติ (สฺยา. กํ. ปี.), อหมฺปิ โค อหมฺปิ โคติ (?)]ฯ ตสฺส น ตาทิโส วณฺโณ โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํ, น ตาทิโส สโร โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํ, น ตาทิสํ ปทํ โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํฯ โส โคคณํเยว ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ทมฺโม, อหมฺปิ ทมฺโม’’’ติฯ

‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ ภิกฺขุสงฺฆํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ภิกฺขุ, อหมฺปิ ภิกฺขู’ติฯ ตสฺส น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํ, น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํ, น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํฯ โส ภิกฺขุสงฺฆํเยว ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ภิกฺขุ, อหมฺปิ ภิกฺขู’’’ติฯ