[38] ‘‘หีน’’มิจฺจาทิ ฯ ยํ วิเสสนปทํ วิเสสฺยํ วิเสสิตพฺพํ หีนํ ลามกํ กเร กเรยฺย, ตํ วิเสสนปทํ หีนตฺถํ หีโน อตฺโถ ยสฺส ตํ หีนตฺถํ นาม ภเวยฺยฯ ‘‘ยถา’’อิตฺยาทินา อุทาหรติฯ นิปฺปภีกโต ขชฺโชโต เยน โส ทิวากโร ปภากโร สมุเทติ อุปคจฺฉตีติฯ เอตฺถ ขชฺโชตปฺปภาปหรเณ น ถุติ ทิวากรสฺสาติฯ

[38] ‘‘หีนํ กเร’’จฺจาทิฯ ยํ ปทํ วิเสสฺยํ หีนํ กโรติ, ตํ หีนตฺถํ ภเวฯ ยถา ตตฺโถทาหรณเมวํ ‘‘นิปฺปภีกตขชฺโชโต, สมุเทติ ทิวากโร’’ติฯ ปภารหิตกตา ขชฺโชตา เยน โส ทิวากโร สูริโย สมุเทติ อุคฺคจฺฉติฯ ‘‘นิปฺปภีกตขชฺโชโต’’ติ อิมินา วิเสสเนน ลามกาโลกลทฺธยุตฺตสฺส ขชฺโชปนกสฺส อภิภวนปฺปกาสนํ สหสฺสรํสิโน นินฺทาเยว, น ถุตีติ วิเสสฺยํ หีนตฺถํ โหติฯ หีโน อตฺโถ ยสฺเสติ จ, นตฺถิ ปภา เอเตสนฺติ จ, นิปฺปภา กตาติ จ, นิปฺปภีกตา ขชฺโชตา เยนาติ จ วิคฺคโหฯ

[39]

ปาทปูรณมตฺตํ ยํ, อนตฺถมิติ ตํ มตํ;

ยถา หิ วนฺเท พุทฺธสฺส, ปาทปงฺเกรุหมฺปิจฯ

[39] หิ อปิ จสทฺทานํ ปาทปูรณมตฺตตฺตา อนตฺถกตฺตํฯ วิเสสนวิเสสฺยปทโทโสฯ

[39] ‘‘ปาทปูรณิ’’จฺจาทิฯ ยํ ปทํ ปาทปูรณมตฺตํ จตุตฺถํสสงฺขาตสฺส ปาทสฺส ปูรณมตฺตเมว โหติ, ตํ อนตฺถมิติ มตํ ญาตํฯ ยถาสทฺโท วุตฺตตฺโถฯ พุทฺธสฺส ปาทปงฺเกรุหํ ปาทมฺพุชํ วนฺเทติฯ เอตฺถ หิ อปิจาติ อิเมสํ สมตฺตนาทิอตฺเถสุ อปฺปวตฺติโต เกวลํ ปาทปูรณมตฺตโต อนตฺถกตฺตํฯ มตฺตสทฺโท อวธารเณฯ วิเสสนวิเสสฺยปทโทโสฯ

ปทโทสนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วากฺยโทสนิทฺเทสวณฺณนา

[40]

สทฺทโต อตฺถโต วุตฺตํ, ยตฺถ ภิยฺโยปิ วุจฺจติ;

ตเมกตฺถํ ยถา’ภาติ, วาริโทวาริโท อยํฯ

[40] ‘‘สทฺทโต’’อิจฺจาทิฯ สทฺทโต วาจเกน ตสฺมิํเยวตฺเถ ตสฺเสว สทฺทสฺส ปุน ปโยคโต อตฺถโต อภิเธยฺเยน ปุพฺพปฏิปาทิกสฺเสว วตฺถุสฺสาวิเสเสน ปุน ปฏิปาทนโต วุตฺตํ ปยุตฺตํ ยํ ปทตฺถรูปํ ยตฺถ ยสฺมิํ วากฺเย ภิยฺโยปิ วุจฺจติ ปุนปิ ปยุชฺชเต, ตเมกตฺถนฺติ อนุวทิตฺวา ‘‘ยเถ’’จฺจาทินา วิธียเตฯ วาริํ ททาตีติ วาริโทฯ อยํ วาริโท เมโฆ อาภาติ ทิปฺปตีติฯ ชลทานมตฺตาเปกฺขาย อิทํ สทฺทโต เอกตฺถํฯ

[40] อิทานิ อุทฺทิฏฺฐกฺกเมน วากฺยโทสํ นิทฺทิสติ ‘‘สทฺทโต’’จฺจาทินาฯ สทฺทโต วาจเกน อตฺถโต อภิเธยฺเยน วุตฺตํ ปยุตฺตํ ยํ ปทตฺถรูปํ ยตฺถ ยสฺมิํ วากฺเย ภิยฺโยปิ ปุนปิ วุจฺจติ ยุชฺชเต, ตํ วากฺยํ เอกตฺถํ นาม โทโสฯ อุทาหรณํ ‘‘ยถิ’’จฺจาทิฯ วาริโท ชลทายโก อยํ วาริโท เมโฆ อาภาติ ทิปฺปติฯ สมฺปตฺติสาธกํ ‘‘ชลทายโก’’จฺจาทิวิเสสนํ วินา ชลทานมตฺตสฺส วุตฺตตฺตา สทฺทโต เอกตฺถํ นาม โหติฯ

ยถา จ

[41]

ติตฺถิยงฺกุรพีชานิ, ชหํ ทิฏฺฐิคตานิ’ห;

ปสาเทติ ปสนฺเน โส, มหามุนิ มหาชเนฯ

[41] ติตฺถิยสงฺขาตานํ องฺกุรานํ พีชานิ อุปฺปตฺติเหตุภูตานิ ทิฏฺฐิคตานิ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย ชหํ ชหนฺโต ทูรีกโรนฺโต โส มหามุนิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิห โลเก อตฺตนิ ปสนฺเน ปสาทพหุเล มหาชเน ปสาเทตีติ อปรมุทาหรณํฯ