อากฑฺฒิเต’กสตราชปุรกฺขโต โย,

ธมฺเมน อาสนมลํกุรุเต ชิโนว;

โส อสฺสวาลมวลมฺพิย ทานิ นีโต,

ยกฺเขน โลกติลโก กุรุเต กิเมโกติฯ

โย เอกสตราชปุรกฺขโต ราชูนํ เอกสเตน ปริวาริโต ชิโน อิว พุทฺโธ อิว ธมฺเมน มธุรธมฺมกถเนน อาสนํ ธมฺมาสนํ อลํกุรุเต สชฺเชติ, โลกติลโก โลกสฺส ปิยตาย ติลกาลงฺการภูโต โส วิธุรปณฺฑิโต ยกฺเขน ปุณฺณเกน อากฑฺฒิโต หุตฺวา นีโต อสฺสวาลํ อวลมฺพิย อิทานิ เอโก กิํ กุรุเตติฯ อิหานีโตติ ทสฺสิตปิยวตฺถุวิโยโค โสกสฺส อาลมฺพณวิภาโว โหติฯ ‘‘อากฑฺฒิเตกสตราเช’’จฺจาทินา สกเลน วากฺเยน อุทฺทีปนวิภาโว ทสฺสิโต, อุทฺทีปิตโสกสงฺขาตฐายีภาโว จ วิสาทาลสฺยจินฺตาทิโก พฺยภิจารีภาโว จ รุทิตปลยถมฺภกาทิกา วิภาวาทิโพธกอนุภาวา จ วากฺยสามตฺถิเยน ทีปิตา โหนฺติฯ

รุทฺทฐายีภาว

[362]

โกโธ มจฺฉริยาทีหิ, โปเส ตาสมทาทิภิ;

นยนารุณตาทีหิ, รุทฺโท นาม รโส ภเวฯ

[362] ‘‘โกโธ’’อิจฺจาทิ, สุโพธํฯ เอตฺถ ปฐเมน อาทิสทฺเทน อวิกฺเขปอุปหาสาทโย วิภาวา คหิตา, ทุติเยน อุคฺคสมฺภมาทโย พฺยภิจาริโน, ตติเยน ภูกุฏิปุรณโอฏฺฐนิปฺปีฬนาทโย อนุภาวาฯ

[362] อิทานิ รุทฺทรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘โกโธ’’อิจฺจาทินาฯ

โกโธ มจฺฉริยาทีหิ มจฺฉริยอวิกฺเขปอุปหาสาทีหิ อาลมฺพณาทีหิ วิภาเวหิ จ เหตุภูเตหิ ตาสมทาทีหิ ตาสมทอุคฺคตสมฺภมาทีหิ พฺยภิจารีภาเวหิ จ นยนารุณตาทีหิ เนตฺตรตฺตสุภงฺคโอฏฺฐปีฬนาทีหิ อนุภาเวหิ จ กรณภูเตหิ โปเส สติ รุทฺโท นาม รโส ภเวติฯ มจฺฉริยํ อาทิ เยสนฺติ จ, ตาโส จ มโท เจติ จ, เต อาทิ เยสมิติ จ, นยนานิ จ ตานิ อรุณานิ จาติ จ, เตสํ ภาโวติ จ, สา อาทิ เยสมิติ จ วากฺยํฯ

รุทฺทรสสฺส อุทาหรณเมวํ ทฏฺฐพฺพํ –

ยกฺเขน โภ อธิคโตสิ มนุสฺสภกฺเข,

นา’สฺสสฺส วาล’มวลมฺพ ปุรํ อเวกฺข;

เวรมฺภวาตมุขจุณฺณิตสพฺพคตฺโต,

มจฺโจ กถํ ปุนปิ ปสฺสติ ชีวโลกนฺติฯ

โภ มนุสฺสภกฺเขน ยกฺเขน อธิคโตสิ คหิโต อสิ, อสฺสสฺส วาลมวลมฺพ วาลธิํ คเหตฺวา อิทาเนว ปุรํ อเวกฺข ตุยฺหํ นครํ โอโลเกหิ, ตเถว หิ เวรมฺภวาตมุขจุณฺณิตสพฺพคตฺโต เวรมฺภวาตสฺส อภิมุขิจุณฺณิตสกลสรีโร มจฺโจ มนุสฺโส ชีวโลกํ สตฺตโลกํ ปุนปิ กถํ ปสฺสตีติฯ อิห มจฺฉริยาทิวิภาวา จ โกธาทิสงฺขาโต ฐายีภาโว จ วากฺยสามตฺถิยา ทีปิตา โหนฺติ, อปรทฺเธน ตาสมทอุคฺคตาทิพฺยภิจารีภาวา วิภาวิตา โหนฺติฯ สมุทาเยน นยนารุณตาทโย อนุภาวา สูจิตา โหนฺติฯ

วีรฐายีภาว

[363]

ปตาปวิกฺกมาทีหุ-สฺสาโห วิโรติ สญฺญิโต;

รณทานทยาโยคา, วีโร’ยํ ติวิโธ ภเว;

เตวา’นุภาวา ธิติม-ตฺยาทโย พฺยภิจาริโนฯ

[363] ‘‘ปตาปิ’’จฺจาทิฯ