เมนู

โย ปุรา ปุพฺเพ ธมฺเม ตสฺส ธมฺมกถเน ปสนฺโน กณฺฐมณินา อปิ อตฺตโน อนคฺฆกณฺฐมณินาปิ ตํ ปูเชสิ, โส นาคราชา สภาวํ อตฺตโน อธิปฺปายํ โคเปนฺติยา อปิ ถิยา วจเนน อิตฺถิยา วจเนน อสมธุรํ ตุลฺยรหิตํ วิธุรํ วิธุรปณฺฑิตํ หนฺตุํ วินาสนตฺถํ ผรุเส จณฺเฑ มยิ ภตฺติํ อกาสีติฯ อิห เอกสฺมิํเยว วตฺถุนิ นาคราชสฺส ปสาทวธวิธานาทิวิปรีตปฺปวตฺติ อาลมฺพณวิภาโว, ปฐมํ อนคฺฆปิยวตฺถูหิ ปูชิตภาโว จ โพธิสตฺตสฺส อตุลฺยภาโว จ อิตฺถิวจนสฺส สมฺปฏิจฺฉนภาโว จ ตสฺสาธิปฺปายสฺส อญฺญาตภาโว จ ปุณฺณกสฺส จณฺฑภาโว เจติ อิเมหิ สพฺพวจเนหิ อุทฺทีปนวิภาโว ทสฺสิโตฯ อิเมหิ อุทฺทีปิตฐายีภาวสงฺขโต หาโส วากฺยสามตฺถิยา ปกาสิโต หาสวิโรธินิพฺเพทาทิวชฺชิตา สมาลสิยสนฺโตสอสฺสุเวปถาทิกา พฺยภิจารีภาวา สาตฺติกาภาวา จ เอวํ สามตฺถิเยน ทีปิตาฯ ตทนุรูปวิภาวาทิปกาสกา ยถาวุตฺตกวิปฺปโยคา อนุภาวา นาม โหนฺติฯ หสฺสเภเทน มชฺฌิเม ปุริเส วตฺตพฺพาปิ หสิตอุปหสิตา ทฺเว อิมา ทฏฺฐพฺพาฯ

กรุณาฐายีภาว

[361]

โสกรูโป ตุ กรุโณ-

นิฏฺฐปตฺติฏฺฐนาสโต;

ตตฺถา’นุภาวา รุทิต-

ปลยตฺถมฺภกาทโย;

วิสาทาลสฺยมรณ-

จินฺตาที พฺยภิจาริโน

[361] ‘‘โสเก’’จฺจาทิฯ

อนิฏฺฐสฺส ปุตฺตวิโยคาทิโน เทสนิกฺกฑฺฒนาทิโน ปตฺติ จ อิฏฺฐสฺส ธมฺมสฺส, ธนาทิโน วา นาโส จ ตโต วิภาวภูเตหิ สมฺปนฺโน โสกรูโป โสกสภาโว ตุ กรุโณ รโส นามฯ ตตฺถ อุตฺตมานํ โสโก ปุตฺตวิโยคาทิอนิฏฺฐุปฺปตฺติโต, ธมฺมาทิอิฏฺฐนาสโต จ ชายเตฯ นีจานํ ตุ เทสนิกฺกฑฺฒนาทิอนิฏฺฐุปฺปตฺติโต, ธนาทิอิฏฺฐนาสโต จ, ปเรสํ ธนาทินาสโต ตุ อุตฺตมสฺเสว มหาการุณิกตฺตา, เสสํ สุโพธํฯ อนุภาโว ปเนตฺถ ยโถจิตฺยํ นิรูปยิตพฺโพฯ

[361] อิทานิ กรุณารสโปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘โสก’’อิจฺจาทินาฯ อนิฏฺฐปฺปตฺติฏฺฐนาสโต ปุตฺตวิโยคาทิโน, เทสจาคาทิโน วา อนิฏฺฐสฺส อุปฺปตฺติ จ สีลาทิโน, ธนาทิโน วา อิฏฺฐสฺส กนฺติวตฺถุโน วินาโส จาติ อิเมหิ อาลมฺพณวิภาเวหิ กรณภูเตหิ อุปฺปนฺโน โสกรูโป ตุ โสกสภาโว ปน กรุโณ กรุณารโส นาม โหติฯ ตตฺถ กรุณารเส รุทิตปลยตฺถมฺภกาทโย รุทิโต ปลโย ถมฺโภติอาทโย อนุภาวา นาม ภวนฺตีติฯ ถมฺภาทีนํ สรูโป เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ วิสาทอาลสฺยมรณจินฺตาทโย พฺยภิจาริโน ตสฺมิํเยว พฺยภิจาริโน ภวนฺติฯ อิห ปุตฺตวิโยคาทิอนิฏฺฐปฺปตฺติยา จ สีลธมฺมาทิอิฏฺฐนาสเนน จ อุตฺตมานํ โสโก อุปฺปชฺชติ, เทสจาคาทิอนิฏฺฐปฺปตฺติยา จ ธนาทิอิฏฺฐนาสเนน จ นีจานํฯ อญฺเญสํ ธนาทิวินาสเนน ปน มหากรุณิกตฺตา อุตฺตมสฺเสว อุปฺปชฺชติฯ ตสฺมิํ วิสเย โส โสโก เสสานํ นุปฺปชฺชติฯ ตสฺมา ยถารหํ ปโยโค กาตพฺโพฯ โสกสฺส รูโป สภาโวติ จ, อนิฏฺฐสฺส ปตฺตีติ จ, อิฏฺฐสฺส นาโสติ จ, อนิฏฺฐปฺปตฺติ จ อิฏฺฐนาโส เจติ จ, รุทิตญฺจ ปลโย จ ถมฺภโก เจติ จ, เต อาทิ เยสมิติ จ, วิสาโท จ อาลสฺยญฺจ มรณญฺจ จินฺตา เจติ จ, ตา อาทิ เยสมิติ จ วากฺยํฯ อิมสฺส กรุณารสสฺส ลกฺขิยเมวํ ทฏฺฐพฺพํ –

อากฑฺฒิเต’กสตราชปุรกฺขโต โย,

ธมฺเมน อาสนมลํกุรุเต ชิโนว;

โส อสฺสวาลมวลมฺพิย ทานิ นีโต,

ยกฺเขน โลกติลโก กุรุเต กิเมโกติฯ

โย เอกสตราชปุรกฺขโต ราชูนํ เอกสเตน ปริวาริโต ชิโน อิว พุทฺโธ อิว ธมฺเมน มธุรธมฺมกถเนน อาสนํ ธมฺมาสนํ อลํกุรุเต สชฺเชติ, โลกติลโก โลกสฺส ปิยตาย ติลกาลงฺการภูโต โส วิธุรปณฺฑิโต ยกฺเขน ปุณฺณเกน อากฑฺฒิโต หุตฺวา นีโต อสฺสวาลํ อวลมฺพิย อิทานิ เอโก กิํ กุรุเตติฯ อิหานีโตติ ทสฺสิตปิยวตฺถุวิโยโค โสกสฺส อาลมฺพณวิภาโว โหติฯ ‘‘อากฑฺฒิเตกสตราเช’’จฺจาทินา สกเลน วากฺเยน อุทฺทีปนวิภาโว ทสฺสิโต, อุทฺทีปิตโสกสงฺขาตฐายีภาโว จ วิสาทาลสฺยจินฺตาทิโก พฺยภิจารีภาโว จ รุทิตปลยถมฺภกาทิกา วิภาวาทิโพธกอนุภาวา จ วากฺยสามตฺถิเยน ทีปิตา โหนฺติฯ

รุทฺทฐายีภาว

[362]

โกโธ มจฺฉริยาทีหิ, โปเส ตาสมทาทิภิ;

นยนารุณตาทีหิ, รุทฺโท นาม รโส ภเว

[362] ‘‘โกโธ’’อิจฺจาทิ, สุโพธํฯ เอตฺถ ปฐเมน อาทิสทฺเทน อวิกฺเขปอุปหาสาทโย วิภาวา คหิตา, ทุติเยน อุคฺคสมฺภมาทโย พฺยภิจาริโน, ตติเยน ภูกุฏิปุรณโอฏฺฐนิปฺปีฬนาทโย อนุภาวาฯ

[362] อิทานิ รุทฺทรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘โกโธ’’อิจฺจาทินาฯ