อิเมสุ ติวิธภาเวสุ อยํ รติ อเสสปุมิตฺถิคุเณหิ ยุตฺเตหิ นรนารีหิ อญฺญมญฺญํ อุปฺปาทิตา, จนฺทาทีหิ อุทฺทีปนวิภาเวหิ อุทฺทีปิตา, อุสฺสาหาทิปกาสกกายิกวาจสิกปโยคสงฺขาตานุภาเวน โปสิตา, สกสกานุภาวสามตฺถิเยหิ คมฺมมานาเนกปฺปการพฺยภิจารีภาเวหิ วิจิตฺตกตา โหติฯ อีทิสา’ยํ รติ นฏสฺส อภินเยน จ ปสตฺถพนฺธสวเนน จ สพฺเภหิ อสฺสาทิยมานสิงฺคาราทิรสตฺตํ ปาปุณาตีติ วิญฺญาตพฺพาฯ หาสาทีนํ เสสฐายีภาวานํ หสฺสรสาทิภาวาปตฺติยํ ยุตฺติ เอวํ ยถารหํ เวทิตพฺพาติฯ

พฺยภิจารีภาวอธิปฺปาย

[343]

ติโรภาวาวิภาวาทิ-

วิเสเสนา’ภิมุขฺยโต;

เยเต จรนฺติ สีเลน,

เต โหนฺติ พฺยภิจาริโนฯ

[343] พฺยภิจาริโน อาห ‘‘ติโรภาว’’อิจฺจาทินาฯ ติโรภาโว ฐายีนํ เอกสฺสาปิ ภาวสฺส นิพฺเพทาทิโน อจิรฏฺฐายิตา จ อาวิภาโว ปากฏตา จ นานารสนิสฺสยตฺตา เต อาทโย ยสฺสฯ อาทิสทฺเทน ฐายีธมฺมสฺส สุขทุกฺขาทิรูปสฺส คหณํ, โสว วิเสโส, เตนฯ ฐายีธมฺมสฺส สุขทุกฺขรูปสฺส คหณํ, อตฺตโน ธมฺมสฺส สุขทุกฺขรูปสฺส ฐายินิ สมาโรปนญฺจาภิมุขฺยํฯ ตถา หิ รติยํ ปริสโม สุขานุวิทฺโธ ภวติ, โสเก ทุกฺขานุวิทฺโธฯ รติยํ สุขสภาวาปิ คิลานิปฺปภุตโย พฺยภิจาริโน สกมฺมํ ทุกฺขมิมํ สมาโรปยนฺเตวฯ ตโต เตน อภิมุขภาเวน เย เอเต ภาวา สีเลน จรนฺติ ปวตฺตนฺติ, เต พฺยภิจาริโน โหนฺตีติฯ

[343] อิทานิ อุทฺเทสกฺกเมน พฺยภิจารีภาเว ลกฺขณโต ทสฺเสติ ‘‘ติโรภาวา’’อิจฺจาทินาฯ

ติโรภาวาวิภาวาทิวิเสเสน พฺยภิจารีภาวานํ อตฺตโน อเนกรสํ นิสฺสาย ปวตฺตตฺตา, โลกสฺส ภินฺนรุจิกตฺตา จ กิสฺมิญฺจิ ฐายีภาเว พฺยภิจารีภาวานมตฺตโน คุณสฺส ลีนตฺตญฺจ กิสฺมิญฺจิ ตสฺเสว คุณสฺส ปากฏตฺตญฺจาติอาทิเกน วิเสเสน อภิมุขฺยโต ฐายีภาวานํ สุขทุกฺขรูปํ อตฺตนิ จ อตฺตโน สุขทุกฺขรูปํ ฐายีภาเวสุ จ อาโรปนสงฺขาเตน อภิมุขภาเวน เยเต ภาวา สีเลน จรนฺติ ปกติยา ปวตฺตนฺติ, เต ภาวา พฺยภิจาริโน นาม โหนฺตีติฯ เอวเมว [เอวรูปา (ก.)] ปีฬา สรูเปน เอโก ปริสมสงฺขตพฺยภิจารีภาโว รติยํ สคุเณน ลีโน สุขานุวิทฺโธ หุตฺวา, โสเก สคุเณน ปากโฏ ทุกฺขานุวิทฺโธ จ หุตฺวา ปวตฺตเตฯ เอวเมว สุขสภาวรติยํ คิลานาทโย พฺยภิจาริโน สกิยํ ทุกฺขสรูปํ อาโรเปนฺตีติ กตฺวา ติโรภาววิภาวาทิวิเสเสน อภิมุขํ ปวตฺตนฺติฯ ติโรภวนมิติ จ, อาวิภวนมิติ จ, ติโรภาโว จ อาวิภาโว เจติ จ, เต อาทโย ยสฺส ฐายีภาเวสุ วิชฺชมานานํ สุขทุกฺขสภาวานํ อตฺตนิ อาโรปนสฺเสติ จ, โสเยว วิเสโสติ จ, อภิมุขานํ ภาโวติ จ วิคฺคโหฯ พฺยภิจารีปเท วิสทฺโท วิเสสตฺเถ อภิสทฺโท อภิมุขภาเว วตฺตติฯ

พฺยภิจารีภาวปฺปเภท

[344]

นิพฺเพโท ตกฺกสงฺกา สม-

ธิติชฬตา ทีนตุคฺคาลสตฺตํ,

สุตฺตํ ตาโส คิลานุ’สฺสุกหริส-

สติสฺสาวิสาทาพหิตฺถาฯ

จินฺตา คพฺพา’ปมาโร’มริสมท-

มตุมฺมาทโมหา วิโพโธ,

นิทฺทาเวคา สพิฬํ มรณ-

สจปลาพฺยาธิ เตตฺติํสเม’เตฯ

[344] เต ทสฺเสติ ‘‘นิพฺเพโท’’อิจฺจาทินาฯ