โย ภาโว น ติโรหิโต;

สีเลน ติฏฺฐติ’จฺเจ’โส,

ฐายีภาโวติ สทฺทิโตฯ

[341] ฐายาทิเก ติวิเธ ภาเว กเมนาห ‘‘วิโรธินา’’อิจฺจาทินาฯ วิโรธินา อญฺเญน ชิคุจฺฉาทินา ภาเวน โย ภาโว รตฺยาทิโก น ติโรหิโต นจฺฉาทิโต, เอโส ภาโว อนุจฺฉิชฺชมานตฺตา เอว ติฏฺฐติ สีเลนาติ, ฐายี เอว ภาโวติ ฐายีภาโวติ สทฺทิโต กถิโตฯ โย ภาวาทีหิ อาโลกิตสฺสาทํ นีโต สมานีโต, โส สามาชิเกหิ อสฺสาทิยมานตฺตา รโสติ วุจฺจติฯ วกฺขติ หิ ‘‘สวิภาว’’อิจฺจาทิฯ

[341] อิทานิ ฐายีอาทิเก ติวิธภาเว กเมน นิทฺทิสติ ‘‘วิโรธิ’’อิจฺจาทินาฯ วิโรธินา อญฺญภาเวน รติหาสาทีนํ วิรุทฺเธน ชิคุจฺฉาทินา อญฺญภาเวน โย ภาโว รติหาสาทิโก ติโรหิโต น พฺยวหิโต น โหติ, เอโส วิรุทฺธภาเวน อพฺยวหิโต ภาโว ติฏฺฐติ สีเลนาติ อิมินา อตฺเถน ฐายี นาม โหตีติ กตฺวา ฐายีภาโวติ สทฺทิโต กถิโตติฯ โย วิภาวานุภาวาทีหิ อสฺสาทนียตฺตํ ปาปิโต สพฺเภหิ อสฺสาทนียตฺตา รโสติ วุจฺจติ, โส ฐายี นามาติ วุจฺจติฯ อญฺโญ จ โส ภาโว เจติ จ, ติโร กยิริตฺถาติ จ, ฐายี จ โส ภาโว เจติ จ วิคฺคโหฯ

ฐายีภาวปฺปเภทอุทฺเทส

[342]

รติหาสา จ โสโก จ,

โกธุสฺสาหภย’มฺปิ จ;

ชิคุจฺฉาวิมฺหยา เจว,

สโม จ นว ฐายิโนฯ

[342] รตฺยาทีนํ นวนฺนเมว ฐายิตฺวํ สมฺภวตีตฺยาห ‘‘รติ’’จฺจาทิฯ สโม เจติ เอวํ ฐายิโน นวาติ โยชนาฯ นเวเวเต สกสกวิภาวานุภาเวหิ สมุลฺลาสิตา วิสุมฺปิ พนฺธิตพฺพา กวินา, อภิเนตพฺพา จ นเฏน, ตถา เสสภาวาปิฯ ตตฺถ ยทิ ปนายํ รติ อเสสอิตฺถิปุริสคุณยุตฺตานํ อิตฺถิปุริสานํ อญฺญมญฺญํ ชนิตา, จนฺทาทีหิ อุทฺทีปนวิภาเวหิ อุทฺทีปิตา, อุสฺสุกฺกตาทิพาธเกหิ อนุภาเวหิ ปริโปสิตา, สกสกานุภาวสามตฺถิยา ปตียมาเนหิ อเนกรูเปหิ พฺยภิจารีหิ จิตฺตตา สิยา, ตทา ตุ ฐายี รติ นฏาภินเยน, สุพนฺธสวเนน วา สพฺเภหิ อสฺสาทิยมานา สิงฺคารรสตฺตมาปชฺชเตฯ เอวํ ยถาโยคํ หาสาทิฐายีภาวานํ หสฺสรสาทิภาวาปชฺชเน ยุตฺติํ สมนฺเนยฺยฯ

[342] ฐายีภาโว นาม รตฺยาทโย นเวเวติ ทสฺเสตุํ ‘‘รติหาสา’’ติอาทิมาหฯ รติหาสา จ โสโก จ โกธุสฺสาหภยมฺปิ จ ชิคุจฺฉาวิมฺหยา เจว สโม สนฺตคุโณ จาติ เอวํ ฐายิโน นว โหนฺติฯ อิเมสํ รตฺยาทีนํ นวนฺนํ สรูปกถนํ ‘‘สิงฺคารหสฺสกรุณา’’ติอาทิกาย อุทฺเทสคาถาย อนนฺตเร นิทฺเทเส ปากโฏ โหติฯ รติ จ หาโส จาติ จ, โกโธ จ อุสฺสาโห จ ภยญฺเจติ จ, ชิคุจฺฉา จ วิมฺหยา เจติ จ วากฺยํฯ อิเม นว จ เอวํ พฺยภิจารีภาวสาตฺติกาภาโว เจติ อิเม ยถาสกมนุรูปวิภาวานุภาเวหิ ทิตฺตํ กตฺวา ปจฺเจกํ กวินา พนฺธิตพฺพา, นเฏน คเหตฺวา ทสฺสิตพฺพา จฯ

อิเมสุ ติวิธภาเวสุ อยํ รติ อเสสปุมิตฺถิคุเณหิ ยุตฺเตหิ นรนารีหิ อญฺญมญฺญํ อุปฺปาทิตา, จนฺทาทีหิ อุทฺทีปนวิภาเวหิ อุทฺทีปิตา, อุสฺสาหาทิปกาสกกายิกวาจสิกปโยคสงฺขาตานุภาเวน โปสิตา, สกสกานุภาวสามตฺถิเยหิ คมฺมมานาเนกปฺปการพฺยภิจารีภาเวหิ วิจิตฺตกตา โหติฯ อีทิสา’ยํ รติ นฏสฺส อภินเยน จ ปสตฺถพนฺธสวเนน จ สพฺเภหิ อสฺสาทิยมานสิงฺคาราทิรสตฺตํ ปาปุณาตีติ วิญฺญาตพฺพาฯ หาสาทีนํ เสสฐายีภาวานํ หสฺสรสาทิภาวาปตฺติยํ ยุตฺติ เอวํ ยถารหํ เวทิตพฺพาติฯ

พฺยภิจารีภาวอธิปฺปาย

[343]

ติโรภาวาวิภาวาทิ-

วิเสเสนา’ภิมุขฺยโต;

เยเต จรนฺติ สีเลน,

เต โหนฺติ พฺยภิจาริโนฯ

[343] พฺยภิจาริโน อาห ‘‘ติโรภาว’’อิจฺจาทินาฯ ติโรภาโว ฐายีนํ เอกสฺสาปิ ภาวสฺส นิพฺเพทาทิโน อจิรฏฺฐายิตา จ อาวิภาโว ปากฏตา จ นานารสนิสฺสยตฺตา เต อาทโย ยสฺสฯ อาทิสทฺเทน ฐายีธมฺมสฺส สุขทุกฺขาทิรูปสฺส คหณํ, โสว วิเสโส, เตนฯ ฐายีธมฺมสฺส สุขทุกฺขรูปสฺส คหณํ, อตฺตโน ธมฺมสฺส สุขทุกฺขรูปสฺส ฐายินิ สมาโรปนญฺจาภิมุขฺยํฯ ตถา หิ รติยํ ปริสโม สุขานุวิทฺโธ ภวติ, โสเก ทุกฺขานุวิทฺโธฯ รติยํ สุขสภาวาปิ คิลานิปฺปภุตโย พฺยภิจาริโน สกมฺมํ ทุกฺขมิมํ สมาโรปยนฺเตวฯ ตโต เตน อภิมุขภาเวน เย เอเต ภาวา สีเลน จรนฺติ ปวตฺตนฺติ, เต พฺยภิจาริโน โหนฺตีติฯ

[343] อิทานิ อุทฺเทสกฺกเมน พฺยภิจารีภาเว ลกฺขณโต ทสฺเสติ ‘‘ติโรภาวา’’อิจฺจาทินาฯ