รตฺยาทโย ฐายีพฺยภิจารีสาตฺติกาฯ ตุสทฺโท วิเสเสฯ ยโต รเส สิงฺคาราทโย ภาวยนฺติ นิปฺผาเทนฺติฯ ตโต ภาวสทฺเทน ปริกิตฺติตา ภรตาทีหิ กถิตาฯ เอตฺถ หิ ณฺยนฺโต ภูธาตุ กรเณ วตฺตเตฯ ยโต จายํ น เกวลํ กรเณเยว วตฺตเต, อถ โข พฺยาปเน, ปฏิปาทเน จ, ตสฺมาสฺส ปฏิภานํ จิตฺตํ ภาวยนฺติ พฺยาเปนฺติฯ อถ วา กวิโน โลกฏฺฐิติญาณลกฺขณํ อธิปฺปายํ ภาวยนฺติ ปฏิปาเทนฺตีติ ภาวาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[340] อิทานิ อุทฺทิฏฺเฐสุ ฐายีภาวาทีสุ ฐายีอาทีนํ [ฐายีภาวาทีนํ (ก.)] ติณฺณํ สาธารโณ ภาโว นาม เอโสติ ทสฺเสนฺโต อนฺวตฺถวเสน ทสฺเสติ ‘‘จิตฺต’’อิจฺจาทิฯ จิตฺตวุตฺติวิเสสา ตุ จิตฺตสฺส อุตฺตริ วกฺขมานารมฺมณหสนโสจนาทีหิ, นิพฺเพทาทีหิ, ถมฺภาทีหิ จ อากาเรหิ ปวตฺติสงฺขาตา อญฺญมญฺญํ อสงฺกราการสงฺขาตา วิเสสา ปน ฐายีพฺยภิจารีสาตฺติกา ยโต ยสฺมา รเส สิงฺคาราทิรเส ภาวยนฺติ นิปฺผาเทนฺติ กโรนฺติฯ โน เจ, รเส สิงฺคาราทิรสวิสเย ปณฺฑิตานํ จิตฺตํ ภาวยนฺติ พฺยาปนํ กโรนฺติฯ โน เจ, ตสฺมิํเยว รสวิสเย กวิโน โลกสภาวํ วิสยํ กตฺวา ปวตฺตญาณลกฺขณํ อธิปฺปายํ ภาวยนฺติ ปฏิปาทนํ กโรนฺติฯ ตโต ภาวสทฺเทน เหตุกตฺตริ นิปฺผนฺเนน รตฺยาทโย รติหาสาทโย ปริกิตฺติตา ภรตาทีหิ วุตฺตา โหนฺตีติฯ ‘‘รตฺยาทโย’’ติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน หาสาทโย ฐายีภาวา จ, นิพฺเพทาทโย พฺยภิจารีภาวา จ, ถมฺภปลยาทโย สาตฺติกภาวา จ สงฺคหิตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ จิตฺตสฺส วุตฺติโยติ จ, ตา เอว วิเสสาติ จ, ภาโว อิติ สทฺโทติ จ วากฺยํฯ

ฐายีภาวอธิปฺปาย

[341]

วิโรธินา’ญฺญภาเวน,

โย ภาโว น ติโรหิโต;

สีเลน ติฏฺฐติ’จฺเจ’โส,

ฐายีภาโวติ สทฺทิโตฯ

[341] ฐายาทิเก ติวิเธ ภาเว กเมนาห ‘‘วิโรธินา’’อิจฺจาทินาฯ วิโรธินา อญฺเญน ชิคุจฺฉาทินา ภาเวน โย ภาโว รตฺยาทิโก น ติโรหิโต นจฺฉาทิโต, เอโส ภาโว อนุจฺฉิชฺชมานตฺตา เอว ติฏฺฐติ สีเลนาติ, ฐายี เอว ภาโวติ ฐายีภาโวติ สทฺทิโต กถิโตฯ โย ภาวาทีหิ อาโลกิตสฺสาทํ นีโต สมานีโต, โส สามาชิเกหิ อสฺสาทิยมานตฺตา รโสติ วุจฺจติฯ วกฺขติ หิ ‘‘สวิภาว’’อิจฺจาทิฯ

[341] อิทานิ ฐายีอาทิเก ติวิธภาเว กเมน นิทฺทิสติ ‘‘วิโรธิ’’อิจฺจาทินาฯ วิโรธินา อญฺญภาเวน รติหาสาทีนํ วิรุทฺเธน ชิคุจฺฉาทินา อญฺญภาเวน โย ภาโว รติหาสาทิโก ติโรหิโต น พฺยวหิโต น โหติ, เอโส วิรุทฺธภาเวน อพฺยวหิโต ภาโว ติฏฺฐติ สีเลนาติ อิมินา อตฺเถน ฐายี นาม โหตีติ กตฺวา ฐายีภาโวติ สทฺทิโต กถิโตติฯ โย วิภาวานุภาวาทีหิ อสฺสาทนียตฺตํ ปาปิโต สพฺเภหิ อสฺสาทนียตฺตา รโสติ วุจฺจติ, โส ฐายี นามาติ วุจฺจติฯ อญฺโญ จ โส ภาโว เจติ จ, ติโร กยิริตฺถาติ จ, ฐายี จ โส ภาโว เจติ จ วิคฺคโหฯ

ฐายีภาวปฺปเภทอุทฺเทส

[342]

รติหาสา จ โสโก จ,

โกธุสฺสาหภย’มฺปิ จ;

ชิคุจฺฉาวิมฺหยา เจว,

สโม จ นว ฐายิโนฯ