[331] อิทานิ มิสฺสาลงฺการํ ทสฺเสติ ‘‘องฺคงฺคี’’จฺจาทินาฯ องฺคงฺคีภาวา อุปการกอุปการิยสงฺขาตปฏิปาทกปฏิปาทนียสภาเวน เหตุภูเตน สทิสพลภาวา จ สาธิยสาธนภาวํ วินา สมานพลวนฺตภาเวน จ พนฺธเน ปชฺชาทิพนฺธนวิสเย อลงฺกตีนํ อลงฺการานํ โย สํสคฺโค สนฺนิธานํ, ตํ มิสฺสนฺติ ปวุจฺจตีติฯ องฺคํ สาธนํ อสฺส สาธิยสฺส อตฺถีติ จ, องฺคญฺจ องฺคี เจติ จ, เตสํ ภาโว สาธิยสาธนสงฺขาโต สมฺพนฺโธติ จ, สทิสํ พลํ เยสมลงฺการานมิติ จ, เตสํ ภาโว อญฺญมญฺญนิรเปกฺขตาติ จ, มิสฺสนํ มิสฺสีภวนมิติ จ วากฺยํฯ

องฺคงฺคิภาวมิสฺส

[332]

ปสตฺถา มุนิโน ปาท-นขรํสิมหานที;

อโห คาฬฺหํ นิมุคฺเคปิ, สุขยตฺเย’ว เต ชเนฯ

[332] อุทาหรติ ‘‘ปสตฺถา มุนิ’’จฺจาทิฯ มุนิโน ปาเทสุ นขา เตสํ รํสิ เอว มหานทีสทิสตฺตา มหานที, สา ปสตฺถา อจฺฉริยปฺปตฺติสพฺภาวโต คาฬฺหมจฺจนฺตํ นิมุคฺเคปิ เต ชเน สุขยตฺเยว, อโห อจฺฉริยํ ยโต เสสนทีวิธุรํฯ ‘‘อยํ อตฺตนิ คาฬฺหํ นิมุคฺเคปิ สุขยตี’’ติ เอตฺถ ‘‘นิมุคฺเคปี’’ติ สมาธิโน สาธิยตฺเตนงฺคิตายาวฏฺฐิตสฺส ‘‘ปาทนขรํสิมหานที’’ติ รูปกํ สาธนตฺเตนงฺคตายาวฏฺฐิตนฺติ มิสฺสมิทมลงฺกรณํฯ

[332] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘ปสตฺถา’’ อิจฺจาทินาฯ มุนิโน ปสตฺถา อจฺฉริยตฺตา ปสํสนียา ปาทนขรํสิมหานที จรณนขกิรณสงฺขาตมหาคงฺคา คาฬฺหํ อติสเยน นิมุคฺเคปิ เต ชเน สาธุสปฺปุริเส สุขยติ เอว สุขิเต กโต เอวฯ อโห อจฺฉริยํ เสสนทีนเมสา ปวตฺติ วิรุทฺธาติฯ

เอตฺถ สาธนียภาเวน องฺคิโน ‘‘นิมุคฺเค’’ติ สมาธิอลงฺการสฺส ‘‘ปาทนขรํสิมหานที’’ติ รูปกาลงฺกาโร สาธนภาเวน องฺคนฺติ กตฺวา องฺคาองฺคีภาเวน อิเมสํ อลงฺการานํ มิสฺสิตาฯ ปาเทสุ นขาติ จ, เตสํ รํสีติ จ, มหตี จ สา นที เจติ จ, มหานที วิย มหานที ปาทนขรํสิโย เอว มหานทีติ จ วากฺยํฯ คาฬฺหนฺติ กฺริยาวิเสสนํฯ คาฬฺหํ นิมุชฺชนํ เย อกํสุ, เตปีติ โยชนาฯ สุขสมงฺคิโน ชนา สุขิเต สุเข กโรตีติ วากฺยํฯ

สทิสพลภาวมิสฺส

[333]

เวโส สภาวมธุโร, รูปํ เนตฺตรสายนํ;

มธูวมุนิโน วาจา, น สมฺปีเณติ กํ ชนํฯ

[333] ‘‘เวโส’’อิจฺจาทิ สุโพธํฯ อิทํ ปน สมาธิรูปโกปมามิสฺสสทิสพลนฺติฯ

[333] ‘‘เวโส’’อิจฺจาทิฯ มุนิโน สภาวมธุโร ปกติมธุโร เวโส ชินาเวณิโก พุทฺธเวโส จ เนตฺตรสายนํ รูปํ ลกฺขณานุพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ รูปญฺจ มธูว มธุรตฺเตน มธุสมานา วาจา ภารตี จ กํ ชนํ น สมฺปีเณตีติฯ ‘‘สภาวมธุโร’’ติ สมาธิอลงฺกาโร จ, ‘‘เนตฺตรสายน’’นฺติ รูปกาลงฺกาโร จ, ‘‘มธูวา’’ติ อุปมาลงฺกาโร จาติ อิเม ตโย ปีณเน อญฺญมญฺญาเปกฺขรหิตตฺตา ตุลฺยพลาติ อิเมสํ มิสฺสตฺตํ โหติฯ สภาเวน มธุโรติ จ, รสียติ อสฺสาทียตีติ จ, รโส รสภูโต อายนํ คติ ปวตฺติ อสฺสาติ รสายนํ, รสวตฺถุฯ รสายนมิว รูปํ รสายนํ, เนตฺตานํ รสายนนฺติ จ วากฺยํฯ

[334]

อาสี นาม สิยา’ตฺถสฺส,

อิฏฺฐสฺสา’สีสนํ ยถา;

ติโลเกกคตี นาโถ,

ปาตุ โลก’มปายโตฯ