ปเรสุ สุคตสมฺมุเข อีทิเสสุปิ อญฺเญสุ สํกิเลเสสุ ตสฺส ติโลกเชตุโน มารสฺส เอสํ สรานํ ทสวฑฺฒิตํ ทสคณนาย วฑฺฒิตํ สหสฺสํ โหติ ทสสหสฺสํ โหตีติฯ วณฺณนียํ มารํ โคเปตฺวา ทสสหสฺสสงฺขฺยาหิ คณิตสฺส อญฺญสฺส สรสงฺขาตวตฺถุโน ทสฺสิตตฺตา อยํ อสมวญฺจนา นามฯ สหสฺสํ อิสโว อสฺเสติ จ, ปญฺจ อิสโว อสฺเสติ จ, ทสหิ วฑฺฒิตนฺติ จ วากฺยํฯ

สมวญฺจนา

[312]

วิวาท’มนุยุญฺชนฺโต,

มุนินฺทวทนินฺทุนา;

สมฺปุณฺโณ จนฺทิมา นา’ยํ;

ฉตฺต’เมตํ มโนภุโนฯ

[312] ‘‘วิวาท’’มิจฺจาทิฯ มโนภุโนติ กามสฺสฯ สมวญฺจนายํ ปุณฺณจนฺทํ นิรํกตฺวา ฉตฺตสฺส ทสฺสิตตฺตาฯ

[312] ‘‘วิวาท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺทวทนินฺทุนา สพฺพญฺญุโน มุขจนฺเทน วิวาทํ อนุยุญฺชนฺโต สมฺปุณฺโณ อยํ ปจฺจกฺโข จนฺทิมา น โหติฯ กิญฺจรหิ เอตํ จนฺทมณฺฑลํ มโนภุโน อนงฺคสฺส อุพฺภูติยํ ฉตฺตํ สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺตนฺติฯ วณฺณนียํ จนฺทมณฺฑลํ ฐเปตฺวา ตโต อญฺญสฺส จนฺทสทิสสฺส ฉตฺตสฺส ทสฺสิตตฺตา อยํ วุตฺติ สมวญฺจนา นามฯ มุนีนํ อินฺโทติ จ, ตสฺส วทนมิติ จ, อินฺทุสทิโส อินฺทุ, มุนินฺทวทนเมว อินฺทูติ จ, สมนฺตโต ปุณฺโณติ จ, มนสิ ภูโตติ จ วิคฺคโหฯ

[313]

ปรานุวตฺตนาทีหิ, นิพฺพินฺเทนิ’ห ยา กตา;

ถุติร’ปฺปกเต สา’ยํ, สิยา อปฺปกตตฺถุติฯ

[313] อปฺปกตตฺถุติํ ปกาเสติ ‘‘ปริ’’จฺจาทินาฯ ปเรสํ เยสํ เกสญฺจิ อนุวตฺตนํ เสวา, ตมาทิ เยสํ เตหิ นิพฺพินฺเทน วิรตฺเตน อปฺปกเต อสนฺนิหิเต พุทฺธิวิสเยเยว อิห กิสฺมิญฺจิ วตฺถุมฺหิ กตา ยา ถุติ สํราธนํ, สายํ อปฺปกตตฺถุติ สิยาฯ

[313] อิทานิ อปฺปกตตฺถุติํ ทสฺเสติ ‘‘ปรานุ’’จฺจาทินาฯ ปรานุวตฺตนาทีหิ อญฺญสฺส ยสฺส กสฺสจิ อนุวตฺตนาทีหิ นิพฺพินฺเทน อุพฺเพคํ ปตฺเตน อปฺปกเต อนธิคเต พุทฺธิวิสเย เอว อิห อิมสฺมิํ กิสฺมิญฺจิ วตฺถุมฺหิ กตา ยา ถุติ สํราธนสงฺขาตา ปสํสา อตฺถิ, สา อยํ อปฺปกตตฺถุติ นาม สิยาติฯ ปเรสมนุวตฺตนมิติ จ, ตํ อาทิ เยสํ ปรปีฬาทีนมิติ จ, น ปกโตติ จ, รกาโร สนฺธิโช, อปฺปกเต กตา ถุตีติ จ วากฺยํฯ

[314]

สุขํ ชีวนฺติ หริณา, วเนสฺว’ปรเสวิโน;

อนายาโสปลาเภหิ, ชลทพฺพงฺกุราทิภิฯ

[314] อุทาหรติ ‘‘สุข’’มิจฺจาทิฯ ชเลหิ ทพฺพงฺกุเรหิ ทพฺพติณุคฺคเมหิฯ อาทิสทฺเทน ตรุปลฺลวาทีหิฯ กีทิเสหิ? อนายาเสน เสวาปริกฺเลสาทินา วินา อุปลาเภหิ ปาปุณิตพฺเพหิฯ ปรมญฺญํ กิญฺจิ น เสวนฺติ สีเลเนติ อปรเสวิโนฯ ปรจิตฺตาราธนพฺยสนปรมฺมุขา หริณา วเนสุ สุขํ นิรากุลํ ชีวนฺตีติฯ เอตฺถ ราชานุวตฺตนกฺเลสนิพฺพินฺเทน สนฺนิหิตา มิควุตฺติ ปสํสิตาติฯ

[314] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘สุข’’มิจฺจาทินาฯ หริณา มิคา อปรเสวิโน วุตฺติํ นิสฺสาย ปรํ อเสวมานา อนายาโสปลาเภหิ ปรปริคฺคหาภาวโต ปรเสวาปริสฺสมํ วินา ลพฺภนีเยหิ ชลทพฺพงฺกุราทิภิ อุทกทพฺพงฺกุรรุกฺขลตาปลฺลวาทีหิ วเนสุ อิจฺฉิติจฺฉิตารญฺเญสุ สุขํ ชีวนฺติ สุขชีวนํ กโรนฺตีติฯ เอตฺถ ราชเสวาพฺยสนปฺปตฺเตน เกนจิ อนธิคตาปิ มิคชีวิกา ปสํสิตา โหติฯ

ปรํ น เสวนฺติ สีเลนาติ จ, อภาโว อายาสสฺเสติ จ, เตน อุปลภิตพฺพาติ จ, ทพฺพานํ องฺกุรานีติ จ, ชลญฺจ ทพฺพงฺกุรานิ เจติ จ, ตานิ อาทิ เยสํ ปลฺลวาทีนมิติ จ วิคฺคโหฯ

[315]

อุตฺตรํ อุตฺตรํ ยตฺถ, ปุพฺพปุพฺพวิเสสนํ;

สิยา เอกาวลี สา’ยํ, ทฺวิธา วิธินิเสธโตฯ

[315] เอกาวลิํ กถยติ ‘‘อุตฺตร’’มิจฺฉาทินาฯ ยตฺถ วุตฺติยํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ อุปริฏฺฐานมุปริฏฺฐานํ ปุพฺพสฺส ปุพฺพสฺส วิเสสนํ วิธินิเสธนวเสน เอกาวลิ นาม สิยาฯ อยํ เอกาวลิ วิธินิเสธโต วิธิวเสน นิเสธนวเสน จ ทฺวิธาฯ

[315] อิทานิ เอกาวลิํ ทสฺเสติ ‘‘อุตฺตร’’มิจฺจาทินาฯ ยตฺถ อุตฺติยํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ อุปรูปริภวํ ปทํ ปุพฺพปุพฺพวิเสสนํ ปุพฺพปุพฺพปทสฺส วิธินิเสธนวเสน วิเสสนํ โหติ, สา เอกาวลิ นาม สิยาฯ อยํ เอกาวลิ วิธินิเสธโต วิธินิเสธวเสน ทฺวิธา โหตีติฯ อุตฺตรํ ปุพฺพนฺติ ฐานูปจาเรน ฐานีภูตํ ปทเมว วุจฺจติฯ ปุพฺพสฺส ปุพฺพสฺส วิเสสนมิติ จ, เอกโต อาวลิยนฺติ สํวลิยนฺติ ปทานิ เอตายาติ จ, วิธิวิธานญฺจ นิเสโธ ปฏิเสโธ จาติ จ วากฺยํฯ เอตฺถ ‘‘อุตฺตรํ อุตฺตร’’นฺติ จ ‘‘ปุพฺพสฺส ปุพฺพสฺส’’อิติ จ กเมน วิเสสนวิเสสฺยคุเณน พฺยาปนิจฺฉายํ นิพฺพจนํ, วิเสสฺยคุณํ คมฺมมานเมวฯ

วิธิเอกาวลิ

[316]

ปาทา นขาลิรุจิรา,

นขาลี รํสิภาสุรา;

รํสี ตโมปหาเนก […ปหาเรก (สี.)] -

รสา โสภนฺติ สตฺถุโนฯ