อิจฺฉิตทํ โลเกหิ ปตฺถิตโลกิยโลกุตฺตรตฺถานํ ทายกํ น โหติฯ เห มุนินฺท ตว นยนทฺวนฺทํ ปน ตคฺคุณภูสิตํ ชนสนฺตาปาปหานาทิยถาวุตฺตคุเณหิ โสภิตํ โหติ, อิห สนฺตาปาปหนนาทีนํ ปฏิเสธทฺวาเรน อุปมาโนปเมยฺยภูตอุภยโลจนสงฺขาตวตฺถูนํ ทีฆปุถุลตาทิสทิสธมฺมํ สามตฺถิเยน ปกาเสตฺวา อปรทฺเธน สนฺตาปาปหนนาทิคุณเหตุ ชินนยนานํ วิสุํ กตตฺตา สทิสตฺเต คมฺมมาเน อยเมกพฺยติเรโก นามฯ สนฺตาปํ อปหนติ หิํ สตีติ จ, อิจฺฉิตํ ททาตีติ จ, เต จ เต คุณา จาติ จ, เตหิ ภูสิตนฺติ จ วากฺยํฯ

คมฺมอุภยพฺยติเรก

[248]

มุนินฺทานน’มมฺโภช-เมสํ นานตฺต’มีทิสํ;

สุวุตฺตามตสนฺทายิ, วทนํ เน’ทิส’มฺพุชํฯ

[248] ‘‘มุนินฺท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺทานนํ อมฺโภชญฺเจติ ยานิ วตฺถูนิ กนฺตาทินา ปตียมานตฺตา สทิสตฺถานิ, เอสํ นานตฺตํ เภโท อีทิสํฯ กถํ? วทนํ สุวุตฺตามตํ สทฺธมฺมามตํ สนฺททาตีติ สุวุตฺตามตสนฺทายิ, อมฺพุชํ ตุ เนทิสนฺติฯ อิมินา เภเทน อิเมสํ วิสทิสตฺตา ‘‘เอส’’นฺตฺยาทินาหุฯ ปตียมาเนน สทิสานีติ คมฺเม สทิสตฺเต อุภยพฺยติเรโกยํ วุตฺตนเยเนติฯ

[248] ‘‘มุนินฺท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺทานนํ อมฺโภชญฺเจติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ นานตฺตํ อีทิสํฯ กถนฺติ เจ? เอสํ ทฺวินฺนํ วทนํ สุวุตฺตามตสนฺทายิ สุฏฺฐุ วุตฺตตฺตา สุวุตฺตสงฺขาตสฺส สทฺธมฺมามตสฺส ทายกํ โหติ, อมฺพุชํ ตุ เอทิสํ น อีทิสํ น โหติ, ตาทิสํ ธมฺมามตํ น ททาตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘เอสํ นานตฺตมีทิส’’นฺติ วจเนน สุคนฺธกนฺติมตฺตาทีหิ คุเณหิ ทฺวินฺนมฺปิ เภโท นตฺถีติ คมฺมมานตฺตา ตํ ปกาเสตฺวา อปรทฺเธน วทนโต อมฺพุชสฺส, อมฺพุชโต วทนสฺส วิสุํ กตตฺตา สทิสตฺเต คมฺมมาเน อยมุภยพฺยติเรโก นามฯ

นานา อเนกปฺปการานํ ภาโวติ จ, สาธุ วุตฺตมิติ จ, ตเมว อมตนฺติ จ, ตํ สมฺมา เทติ สีเลนาติ จ วากฺยํฯ

[249]

ปสิทฺธํ การณํ ยตฺถ, นิวตฺเตตฺวา’ญฺญการณํ;

สาภาวิกตฺต’มถ วา, วิภาพฺยํ สา วิภาวนาฯ

[249] วิภาวนํ สมฺภาเวติ ‘‘ปสิทฺธ’’มิจฺจาทินาฯ ยตฺถ อลงฺกติยํ ปสิทฺธํ โลกปฺปตีตํ การณํ กิญฺจิ นิวตฺเตตฺวา นิรสฺย อญฺญํ การณํ ปสิทฺธการณโต อญฺญํ นิมิตฺตํ วิภาพฺยํ อวคมฺยเตฯ ยตฺถ การณนฺตรํ นตฺถิ, ตตฺถ กา คตีติ อาห ‘‘สาภาวิกตฺต’’นฺติอาทิฯ อถ วา ปกฺขนฺตเร, สาภาวิกํ [สาภาวิกตฺตํ (ก.)] ธมฺมตาสิทฺธํ, ตสฺส ภาโว สาภาวิกตฺตํ วิภาพฺยํ, สา ตาทิสี วิภาวนา วิญฺเญยฺยา, วิภาวียเต ปกาสียเต การณนฺตรํ สาภาวิกตฺตํ วา เอตายาติ, เอติสฺสนฺติ วา กตฺวาฯ

[249] อิทานิ วิภาวนํ ทสฺเสติ ‘‘ปสิทฺธ’’มิจฺจาทินาฯ ยตฺถ อลงฺกาเร ปสิทฺธํ โลกปฺปตีตํ การณํ ตํตํคุณสาธนเหตุํ นิวตฺเตตฺวา ปฏิเสเธตฺวา อญฺญการณํ โลกปฺปสิทฺธการณโต อญฺญํ การณํ, อถ วา โน เจ ปสิทฺธการณโต อญฺญการเณ ลพฺภมาเน สาภาวิกตฺตํ ธมฺมตาสิทฺธคุณํ วิภาพฺยํ ปกาสนียํ โหติ, สา วิภาวนา นาม โหติ, การณนฺตรวิภาวนา สาภาวิกวิภาวนาติ ทุวิธา โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญญฺจ ตํ การณญฺเจติ จ, สสฺส อตฺตโน ภาโวติ จ, เตน สมฺภูตมิติ จ, ตสฺส ภาโวติ จ, วิภาวียติ อญฺญการณํ สาภาวิกตฺตํ วา เอตาย วิภาวนาย, เอติสฺสํ วิภาวนายนฺติ จ วาติ วิคฺคโหฯ

การณนฺตรวิภาวนา

[250]

อนญฺชิตา’สิตํ เนตฺตํ, อธโร รญฺชิตา’รุโณ;

สมานตา ภมุ จา’ยํ, ชินา’นาวญฺฉิตา ตวฯ

[250] อุทาหรติ ‘‘อนญฺชิต’’อิจฺจาทิฯ ชิน ตว เนตฺตญฺจ อนญฺชิตํ อญฺชนสลากาย ยวตฏฺฐีนมผุฏฺฐเมว อสิตํ กณฺหํ, อธโร จ อนญฺชิโตเยว ลาขาราคาทินา อรุโณ รตฺโต, อยํ ภมุ จ อนาวญฺฉิตา อุสฺสาเหน เยน เกนจิ อนามิตา สมานา สมานตา สุฏฺฐุ อานตา, ตโต สพฺพํ โลกิยํ ตเวติฯ เอตฺถ ปสิทฺธการณมญฺชนาทิ, ตนฺนิวตฺตเนปิ การณนฺตรมตฺถาทินาวคมฺยเต, ตญฺจ กมฺมํ, การิยสฺส อการณตฺตาโยคโตติ การณนฺตรวิภาวนา’ยํฯ

[250] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘อนญฺชิ’’จฺจาทินาฯ เห ชิน ตว เนตฺตํ ปกติมธุรํ นยนยุคฬญฺจ อนญฺชิตํ วิโลจนานํ กณฺหตฺตสาธนตฺถํ โลกปฺปสิทฺธอญฺชเนหิ อนญฺชิตํ สมานํ อสิตํ ภวนฺตรสิทฺเธน กุสลกมฺเมน นีลํ โหติ, อธโร จ อรญฺชิโต เกนจิ ราเคน อรญฺชิโต สมาโน อรุโณ รตฺโตโหติ, อยํ ภมุ จ อนาวญฺฉิตา เกนจิ วายาเมน อนามิตา สมานา สมานตา สุฏฺฐุ อานตา โหตีติฯ เอตฺถ นยนอธรภมูนํ กณฺหรตฺตกุฏิลคุณสาธเน โลกปฺปสิทฺธานิ อญฺชนานิ การณานิ ปฏิเสเธตฺวา เนตฺตาทีนํ อสิตาทิภาวกถเนเนว การณวินิมุตฺตสฺส การิยสฺส โลเก อวิชฺชมานตฺตา อตฺถปฺปกรณาทินา อสิตาทิภาวสฺส การณํ นาม ปุพฺพชาติยํ สิทฺธกุสลกมฺมเมวาติ ปตียมานตฺตา อยํ การณนฺตรวิภาวนา นามฯ น อญฺชิตนฺติ จ, น รญฺชิโตติ จ, น อาวญฺฉิโตติ จ วากฺยํฯ นสทฺโท ปสชฺชปฏิเสเธ วตฺตเตฯ สํ สมฺมา อานตาติ วิคฺคโหฯ