เมนู

[225] อุทาหรติ ‘‘มโน หรติ’’จฺจาทินาฯ ชินสฺส อยํ ยโสราสิ สพฺเพสํ สตฺตานํ มโน จิตฺตํ หรติ คณฺหาติ, ทส ทิสา อาททาติ อวิสยฏฺฐานาภาวโต คณฺหาติ, นิมฺมลตฺตญฺจ ภูตปริสุทฺธคุเณน นิปฺผนฺนตฺตา คณฺหาติฯ เอตฺถ ‘‘คณฺหาตี’’ติ เอกสฺเสวตฺถสฺส ‘‘หรติ, อาททาติ, คณฺหาตี’’ติ อญฺเญหิ ปริยายวจเนหิ อาวตฺติตตฺตา อยมตฺถาวุตฺติ นามฯ นิคฺคโต มเลหีติ จ, ตสฺส ภาโวติ จ, ยสโส ราสิอิติ จ วิคฺคโหฯ

ปทาวุตฺติ

[226]

วิภาเสนฺติ ทิสา สพฺพา, มุนิโน เทหกนฺติโย;

วิภา เสนฺติ จ สพฺพาปิ, จนฺทาทีนํ หตา วิย

[226] ‘‘วิภาเสนฺติ’’จฺจาทิฯ มุนิโน เทหกนฺติโย สพฺพา ทิสา วิภาเสนฺติ วิเสเสน ทีเปนฺติ, ยโต เอวํ ตสฺมา การณา จนฺทาทีนํ สพฺพาปิ วิภา โสภา หตา ปหตา วิย เสนฺติ ปวตฺตนฺตีติ ปทาวุตฺติฯ

[226] ‘‘วิภาเสนฺติ’’จฺจาทิฯ มุนิโน เทหกนฺติโย สพฺพา ทิสา วิภาเสนฺติ ยสฺมา วิเสเสน ปกาเสนฺติ, ตสฺมา จนฺทาทีนํ สพฺพาปิ วิภา กนฺติโย หตา ปหตา วิย เสนฺติ ปวตฺตนฺติ จ, ‘‘วิภาเสนฺตี’’ติ ปทสฺเสว อาวตฺตนโต อยํ ปทาวุตฺติ นามฯ เทเห กนฺติโยติ วากฺยํฯ

อุภยาวุตฺติ

[227]

ชิตฺวา วิหรติ กฺเลส-ริปุํ โลเก ชิโน อยํ;

วิหรตฺยา’ริวคฺโค’ยํ, ราสีภูโตว ทุชฺชเน

[227] ‘‘ชิตฺวา’’อิจฺจาทิฯ

อยํ ชิโน กฺเลสริปุํ ชิตฺวา โลเก วิหรติ ปวตฺตติ, อยํ เตน ชิโต อริวคฺโค สตฺตุสมูโห ทุชฺชเน ราสีภูโต วิย ตโต อลทฺธปฺปติฏฺฐตฺตาฯ ‘‘วิหรตี’’ติ อตฺถสฺส ปทานญฺจ อาวุตฺติโต อุภยาวุตฺติฯ

[227] ‘‘ชิตฺวา’’อิจฺจาทิฯ อยํ ชิโน กฺเลสริปุํ ชิตฺวา โลเก วิหรติ, อยํ อริวคฺโค กฺเลสริปุสมูโห ทุชฺชเน ราสีภูโตว วิหรตีติฯ วาสสงฺขตสฺส อตฺถสฺส จ ‘‘วิหรตี’’ติ ปทสฺส จ ปุน [ปุนปฺปุนํ (?)] อุจฺจารณโต อยํ อุภยาวุตฺติ นาม โหติฯ กฺเลโส เอว ริปูติ จ, อรีนํ วคฺโคติ จ, อราสิ ราสิ อภวีติ จ, กุจฺฉิโต ชโนติ จ วากฺยํฯ

[228]

เอกตฺถ วตฺตมานมฺปิ, สพฺพวากฺโยปการกํ;

ทีปกํ นาม ตญฺจาทิ-มชฺฌนฺตวิสยํ ติธา

[228] ทีปกํ ปริทีปยมาห ‘‘เอกตฺเถ’’จฺจาทิฯ เอกตฺถ วากฺยสฺสาโท มชฺเฌ อนฺเต วา วตฺตมานมฺปิ กฺริยาชาตฺยาทิกํ สพฺพสฺส อภิมตสฺส กสฺสจิ วากฺยสฺส กฺริยาการกสมฺพนฺธาภิธายิโน ปทสนฺตานสฺส อุปการกํ วากฺยตฺถานฺวยวเสน ทีปกํ นาม, ทีโป วิย เอกเทเส วตฺติโตปิ สกลปทตฺถวเสน สพฺพวากฺยํ ทีปยติ ปกาเสตีติฯ ตญฺจ ทีปกํ อาทิ จ มชฺฌญฺจ อนฺตญฺจ วิสโย โคจโร ยสฺส ตาทิสํ ติธา อาทิทีปกํ มชฺฌทีปกํ อนฺตทีปกนฺติ ติวิธํ โหตีติ อตฺโถ, ตมฺปิ กฺริยาทีนํ วเสน ปจฺเจกํ ติวิธํ โหติฯ

[228] อิทานิ ทีปกาลงฺการํ ทสฺเสติ ‘‘เอกตฺเถ’’จฺจาทินาฯ

เอกตฺถ วากฺยสฺส อาทิมชฺฌาวสาเนสฺเวกสฺมิํ วตฺตมานมฺปิ กฺริยาชาติคุณตฺตยํ สพฺพวากฺโยปการกํ วตฺตุมิจฺฉิตกฺริยาการกสมฺพนฺธปฺปกาสกปทสนฺตานสงฺขาตวากฺยสฺส วากฺยตฺถาวโพธวเสน ปโยชนํ ทีปกํ นาม เอกฏฺฐาเน ฐตฺวา วิสยีภูตสพฺพฏฺฐานคตทพฺพปกาสกปทีปสมานตฺตา ทีปกํ นาม โหติฯ ตญฺจ ทีปกํ อาทิมชฺฌนฺตวิสยํ วากฺยสฺส อาทิวิสยํ มชฺฌวิสยํ อนฺตวิสยญฺเจติ ติธา โหติฯ เอเตสุ เอเกกมปิ กฺริยาชาติคุณเภเทน ปุนปิ ติวิธํ โหตีติ วิญฺเญยฺยํฯ ทีเปตีติ ทีโป, ปทีโปฯ ปฏิภาคตฺเถ กปฺปจฺจเยน ทีโป วิยาติ ทีปกํฯ วากฺยสฺส อาทิ จ มชฺฌญฺจ อนฺตญฺเจติ จ, ตํ วิสโย อสฺเสติ จ วากฺยํฯ

อาทิทีปก

[229]

อกาสิ พุทฺโธ เวเนยฺย-พนฺธูนมมิโตทยํ;

สพฺพปาเปหิ จ สมํ-เนกติตฺถิยมทฺทนํ

[229] อุทาหรติ ‘‘อกาสิ’’จฺจาทิฯ พุทฺโธ เวเนยฺยา วิเนตพฺพาเยว พนฺธโว เตสํ อมิตมปริมิตํ อุทยมภิวุทฺธิํ อกาสิฯ น เกวลํ ตเมว, สพฺพปาเปหิ สมํ เอกโต อเนกานํ ติตฺถิยานํ มทฺทนญฺจ อกาสีติฯ อิห ‘‘อกาสี’’ติ กฺริยาปเทนาทิวตฺตินา สพฺพเมว วากฺยํ ทีปยตีติ กฺริยาทิทีปกเมตํฯ

[229] ‘‘อกาสิ’’จฺจาทิฯ พุทฺโธ เวเนยฺยพนฺธูนํ อมิโตทยํ ปมาณรหิตาภิวุทฺธิํ อกาสิฯ น เกวลํ ตเมว, สมํ เอกกฺขเณ สพฺพปาเปหิ สหาเนกติตฺถิยมทฺทนญฺจ อกาสีติฯ วากฺยาทิมฺหิ กฺริยาย ฐิตตฺตา อิทํ กฺริยาทิทีปกํ นามฯ อมิโต จ โส อุทโย เจติ จ, อเนกา จ เต ติตฺถิยา เจติ จ, เตสํ มทฺทนมิติ จ วิคฺคโหฯ

มชฺเฌทีปก

[230]

ทสฺสนํ มุนิโน สาธุ-ชนานํ ชายเต’มตํ;

ตทญฺเญสํ ตุ ชนฺตูนํ, วิสํ นิจฺโจปตาปนํ