อุปมารูปกานํ สกลมวุตฺตปกฺขํ พฺยาเปตฺวา ฐิตํ สามญฺญลกฺขณํ อนติกฺกมิตฺวา วุตฺเตหิ เตหิ เตหิ ปกฺขสงฺขาเตหิ ลิงฺเคหิ สิทฺธานุมานญาเณน สามญฺญลกฺขเณ อนฺโตคธานมนุตฺตรูปกสงฺขาตานุเมยฺยานํ อวโพโธ สกฺกาติ อธิปฺปาโยฯ รูปกสฺส ปน อุปมนฺโตคธตฺตา อุปมาย นิทฺทิฏฺฐโทสาโทสํ ทฺวินฺนมปิ อุตฺตานุตฺตปกฺขสฺส สาธารณํ โหติฯ

[224]

ปุนปฺปุนมุจฺจารณํ, ย’มตฺถสฺส ปทสฺส จ;

อุภเยสญฺจ วิญฺเญยฺยา, สา’ย’มาวุตฺติ นามโตฯ

[224] อาวุตฺติมธิกิจฺจาห ‘‘ปุน’’อิจฺจาทินาฯ อตฺถสฺส อภิเธยฺยสฺส ปทสฺส สทฺทสฺส จ อุภเยสํ อตฺถปทานญฺจ ปุนปฺปุนํ ภิยฺโย ภิยฺโย ยํ อุจฺจารณํ, สายํ ติวิธา นามโต อาวุตฺติ วิญฺเญยฺยา, อุจฺจารณวเสน อา ปุนปฺปุนํ วตฺตนมาวุตฺตีติฯ

[224] อิทานิ อาวุตฺติํ ทสฺเสติ ‘‘ปุนปฺปุเน’’จฺจาทินาฯ อตฺถสฺส สทฺทาภิหิตอตฺถสฺส จ ปทสฺส จ อุภเยสํ อตฺถปทานญฺจ ยํ ปุนปฺปุนุจฺจารณํ, สา อยํ ติวิธา นามโต อาวุตฺติ อิติ วิญฺเญยฺยาฯ ปุนปฺปุเนติ เอตทพฺยยํ กฺริยาพาหุลฺเย วตฺตเตฯ อุจฺจารณวเสน อา ปุนปฺปุนํ วตฺตนมาวุตฺติฯ

อตฺถาวุตฺติ

[225]

มโน หรติ สพฺเพสํ, อาททาติ ทิสา ทส;

คณฺหาติ นิมฺมลตฺตญฺจ, ยโสราสิ ชินสฺส’ยํฯ

[225] อุทาหรติ ‘‘มโน’’อิจฺจาทิฯ ชินสฺส อยํ ยโสราสิ สพฺเพสํ ชนานํ มโน จิตฺตํ หรติ, ทส ทิสา อาททาติ สพฺพทา [สพฺพธา (ก.)] ตํวิสยตฺตา, นิมฺมลตฺตํ นิมฺมลภาวํ คณฺหาติ, เอตฺถ คหณลกฺขณสฺส [ทสคหณลกฺขณสฺส (ก.)] อตฺถสฺส อเนเกหิ ปริยายวจเนหิ อาวตฺติตตฺตา อยํ อตฺถาวุตฺติฯ

[225] อุทาหรติ ‘‘มโน หรติ’’จฺจาทินาฯ ชินสฺส อยํ ยโสราสิ สพฺเพสํ สตฺตานํ มโน จิตฺตํ หรติ คณฺหาติ, ทส ทิสา อาททาติ อวิสยฏฺฐานาภาวโต คณฺหาติ, นิมฺมลตฺตญฺจ ภูตปริสุทฺธคุเณน นิปฺผนฺนตฺตา คณฺหาติฯ เอตฺถ ‘‘คณฺหาตี’’ติ เอกสฺเสวตฺถสฺส ‘‘หรติ, อาททาติ, คณฺหาตี’’ติ อญฺเญหิ ปริยายวจเนหิ อาวตฺติตตฺตา อยมตฺถาวุตฺติ นามฯ นิคฺคโต มเลหีติ จ, ตสฺส ภาโวติ จ, ยสโส ราสิอิติ จ วิคฺคโหฯ

ปทาวุตฺติ

[226]

วิภาเสนฺติ ทิสา สพฺพา, มุนิโน เทหกนฺติโย;

วิภา เสนฺติ จ สพฺพาปิ, จนฺทาทีนํ หตา วิยฯ

[226] ‘‘วิภาเสนฺติ’’จฺจาทิฯ มุนิโน เทหกนฺติโย สพฺพา ทิสา วิภาเสนฺติ วิเสเสน ทีเปนฺติ, ยโต เอวํ ตสฺมา การณา จนฺทาทีนํ สพฺพาปิ วิภา โสภา หตา ปหตา วิย เสนฺติ ปวตฺตนฺตีติ ปทาวุตฺติฯ

[226] ‘‘วิภาเสนฺติ’’จฺจาทิฯ มุนิโน เทหกนฺติโย สพฺพา ทิสา วิภาเสนฺติ ยสฺมา วิเสเสน ปกาเสนฺติ, ตสฺมา จนฺทาทีนํ สพฺพาปิ วิภา กนฺติโย หตา ปหตา วิย เสนฺติ ปวตฺตนฺติ จ, ‘‘วิภาเสนฺตี’’ติ ปทสฺเสว อาวตฺตนโต อยํ ปทาวุตฺติ นามฯ เทเห กนฺติโยติ วากฺยํฯ

อุภยาวุตฺติ

[227]

ชิตฺวา วิหรติ กฺเลส-ริปุํ โลเก ชิโน อยํ;

วิหรตฺยา’ริวคฺโค’ยํ, ราสีภูโตว ทุชฺชเนฯ

[227] ‘‘ชิตฺวา’’อิจฺจาทิฯ