เมนู

องฺคุลีทลสํโสภิํ องฺคุลิสงฺขเตหิ ปตฺเตหิ สํโสภิํ นขทีธิติเกสรํ นขรํสิสงฺขตเกสรํ มุนินฺทปทมฺพุชํ สิรสา เก น ปิฬนฺธนฺติฯ วิเสสฺยภูตํ จรณํ วิเสสนภูตา องฺคุลี นขทีธิติ เจติ อิเมสํ อุปมาภูเตหิ อมฺพุชทลเกสเรหิ อเภทกปฺปนาย เอกตฺตํ คเหตฺวา สมาเสเนว นิทฺทิฏฺฐตฺตา อิทํ อเสสวตฺถุวิสยสมาสรูปกํ นามฯ องฺคุลิโย เอว ทลานีติ จ, เตหิ สํโสภีติ จ, นเขสุ ทีธิติโยติ จ, ตา เอว เกสรานิ อสฺเสติ จ วากฺยํฯ

อเสสวตฺถุวิสยอสมาส

[215]

รตนานิ คุณา ภูรี, กรุณา สีตลํ ชลํ;

คมฺภีรตฺตมคาธตฺตํ, ปจฺจกฺโข’ยํ ชิโน’มฺพุธิ

[215] ‘‘รตนานิ’’อิจฺจาทิฯ อยํ ชิโน สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ปจฺจกฺโข น ปโรกฺโข อมฺหากํ อมฺพุธิ สาคโรฯ กถํ? เย ตสฺส ภูรี พหโว คุณา เมตฺตาทโย, เต รตนานิ อตุลฺยทุลฺลภทสฺสนาทิสาธมฺเมนฯ ยา ตสฺส กรุณา, สา สีตลํ ชลํ สกลชนสนฺตาปาปหตฺตสาธมฺเมนฯ ยํ ตสฺส คมฺภีรตฺตมนุตฺตานตา ลาภาทีสุ, ตํ อคาธตฺตมกลลมฺภโส อมฺพุธิฏฺฐตาสาธมฺเมนาติ อิทมเสสวตฺถุวิสยํ อสมาสรูปกํฯ

[215] ‘‘รตนานิ’’จฺจาทิฯ อยํ ชิโน อมฺหากํ ปจฺจกฺโข อมฺพุธิ สาคโร, ตถา หิ ตสฺส ภูรี คุณา สีลสมาธิอาทโย รตนานิ จิตฺตีกตาทิสาธมฺมโต รตนาเนว, กรุณา อนญฺญสาธารณกรุณา สีตลํ ชลํ สนฺตาปวิโนทนสาธมฺเมน สีตลชลเมว โหติ, คมฺภีรตฺตํ ลาภาลาภาทีสุ เอกาการตา อคาธตฺตํ คมฺภีรตา เอว โหติฯ อิทํ อเสสวตฺถุวิสยอสมาสรูปกํฯ ‘‘ภูรี’’ติ อพฺยยํฯ

อเสสวตฺถุวิสยมิสฺสก

[216]

จนฺทิกา มนฺทหาสา เต, มุนินฺท วทนินฺทุโน;

ปโพธยตฺย’ยํ สาธุ-มโนกุมุทกานนํ

[216] ‘‘จนฺทิกา’’อิจฺจาทิฯ ‘‘มุนินฺท’’อิจฺจามนฺตนํ, เต วทนเมว อินฺทุ วทนินฺทุโน อิติ สมาสรูปกํ, อยํ มนฺทหาสา จนฺทิกา จนฺทกนฺติโย, อสมาสรูปกํฯ สาธูนํ มนานิเยว กุมุทานิ เกรวานิ, สมาสรูปกํฯ เตสํ กานนํ วนํ, ปโพธยติ วิกาสยตีติ อิทํ สมาสาสมาสรูปกํฯ

[216] ‘‘จนฺทิ’’จฺจาทิฯ เห มุนินฺทเต ตุยฺหํ วทนินฺทุโน มุขจนฺทสฺส มนฺทหาสา มนฺทมิหิตภูตา จนฺทิกา จนฺทกนฺติโย, ‘‘อย’’นฺติ ชาตฺเยกวจเนน มนฺทหาสจนฺทิกา นิทฺทิฏฺฐาฯ อถ วา อยํ วทนินฺทุฯ สาธุมโนกุมุทกานนํ สปฺปุริสานํ จิตฺตสงฺขาตเกรวกานนํ ปโพธยติ วิกาสยติฯ ‘‘จนฺทิกา มนฺทหาสา’’ติ อสมาสรูปกํฯ ‘‘วทนินฺทุโน’’ติ จ ‘‘มโนกุมุทกานน’’นฺติ จ สมาสรูปกํฯ ตสฺมา อิทํ อเสสวตฺถุวิสยสมาสาสมาสรูปกํฯ มนฺทา จ เต หาสา จาติ จ, วทนเมว อินฺทูติ จ, สาธูนํ มนานีติ จ, ตานิเยว กุมุทานีติ จ, เตสํ กานนมิติ จ วิคฺคโหฯ

[217]

อเสสวตฺถุวิสเย, ปเภโท รูปเก อยํ;

เอกเทสวิวตฺติมฺหิ, เภโท ทานิ ปวุจฺจติ

[217] นิคมยติ ‘‘อเสสิ’’จฺจาทินาฯ ทุติยสฺส ปเภทํ วตฺตุํ ปฏิชานาติ ‘‘เอกิ’’จฺจาทินาฯ

[217] ‘‘อเสเส’’จฺจาทิฯ อเสสวตฺถุวิสเย รูปเก อยํ ‘‘องฺคุลีทลสํโสภิํ’’อิจฺจาทิกํ อุทาหรณตฺตยํ ปเภโท โหติฯ อิทานิ เอกเทสวิวตฺติมฺหิ รูปเก เภโท วิเสโส ปวุจฺจติฯ