[213] ตสฺส เภทํ นิทฺทิสติ ‘‘อเสส’’อิจฺจาทินาฯ อเสสวตฺถุ วิสโย ยสฺส ตํ ตถาวิธญฺจ, เอกเทเส อวยเว วิวตฺตตีติ เอกเทสวิวตฺติ เจติ ตํ รูปกํ ทฺวิธา, ปุน ปจฺเจกํ วิสุํ วิสุํ สมาสาทิวสา อุปมาโนปเมยฺยานํ กตสมาสตฺตา สมาสรูปก อสมาสรูปก สมาสาสมาสรูปกวเสน ติธา สิยาฯ

[213] ‘‘อเสสิ’’จฺจาทิฯ ตํ รูปกํ อเสสวตฺถุวิสยํ เอกเทสวิวตฺติ จาติ ทฺวิธา โหติ, ปุน ปจฺเจกํ ตํ ทฺวยมฺปิ สมาสาทิวสา สมาสรูปกํ อสมาสรูปกํ สมาสาสมาสรูปกญฺเจติ อิเมสํ เภเทน ติธา โหติฯ อเสสํ วตฺถุ วิสโย อสฺเสติ จ, เอกเทเส วิวตฺตตีติ จ, เอกํ เอกํ ปตีติ จ, สมาโส สมาสรูปกํ อาทิ เยสมิติ จ, เตสํ วโส เภโทติ จ, ตีหิ ปกาเรหีติ จ วิคฺคโหฯ

อเสสวตฺถุวิสยสมาส

[214]

องฺคุลีทลสํโสภิํ, นขทีธิติเกสรํ;

สิรสา น ปิฬนฺธนฺติ, เก มุนินฺทปทมฺพุชํฯ

[214] อุทาหรติ ‘‘องฺคุลิ’’จฺจาทิฯ องฺคุลีหิเยว อุปมานคมฺมตฺตา สินิทฺธตมฺพาหิ ทเลหิ ปตฺเตหิ สํโสภิํ อจฺจนฺตํ วิโรจมานํ นขานํ ทีธิติโย กิรณา เอว เกสรานิ ยตฺถ ตาทิสํ มุนินฺทสฺส ปทเมว อมฺพุชํ สิรสา มุทฺธนา เก นาม ชนา น ปิฬนฺธนฺติ ปสาธนวเสน น ธาเรนฺตีติฯ อิทมเสสวตฺถุวิสยํ สมาสรูปกํ องฺคิโน ปทสฺส องฺคานมงฺคุลฺยาทีนมเสสานํ รูปนโตฯ เอวมุปริปิ ยถาโยคํฯ

[214] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘องฺคุลิ’’จฺจาทิฯ

องฺคุลีทลสํโสภิํ องฺคุลิสงฺขเตหิ ปตฺเตหิ สํโสภิํ นขทีธิติเกสรํ นขรํสิสงฺขตเกสรํ มุนินฺทปทมฺพุชํ สิรสา เก น ปิฬนฺธนฺติฯ วิเสสฺยภูตํ จรณํ วิเสสนภูตา องฺคุลี นขทีธิติ เจติ อิเมสํ อุปมาภูเตหิ อมฺพุชทลเกสเรหิ อเภทกปฺปนาย เอกตฺตํ คเหตฺวา สมาเสเนว นิทฺทิฏฺฐตฺตา อิทํ อเสสวตฺถุวิสยสมาสรูปกํ นามฯ องฺคุลิโย เอว ทลานีติ จ, เตหิ สํโสภีติ จ, นเขสุ ทีธิติโยติ จ, ตา เอว เกสรานิ อสฺเสติ จ วากฺยํฯ

อเสสวตฺถุวิสยอสมาส

[215]

รตนานิ คุณา ภูรี, กรุณา สีตลํ ชลํ;

คมฺภีรตฺตมคาธตฺตํ, ปจฺจกฺโข’ยํ ชิโน’มฺพุธิฯ

[215] ‘‘รตนานิ’’อิจฺจาทิฯ อยํ ชิโน สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ปจฺจกฺโข น ปโรกฺโข อมฺหากํ อมฺพุธิ สาคโรฯ กถํ? เย ตสฺส ภูรี พหโว คุณา เมตฺตาทโย, เต รตนานิ อตุลฺยทุลฺลภทสฺสนาทิสาธมฺเมนฯ ยา ตสฺส กรุณา, สา สีตลํ ชลํ สกลชนสนฺตาปาปหตฺตสาธมฺเมนฯ ยํ ตสฺส คมฺภีรตฺตมนุตฺตานตา ลาภาทีสุ, ตํ อคาธตฺตมกลลมฺภโส อมฺพุธิฏฺฐตาสาธมฺเมนาติ อิทมเสสวตฺถุวิสยํ อสมาสรูปกํฯ

[215] ‘‘รตนานิ’’จฺจาทิฯ อยํ ชิโน อมฺหากํ ปจฺจกฺโข อมฺพุธิ สาคโร, ตถา หิ ตสฺส ภูรี คุณา สีลสมาธิอาทโย รตนานิ จิตฺตีกตาทิสาธมฺมโต รตนาเนว, กรุณา อนญฺญสาธารณกรุณา สีตลํ ชลํ สนฺตาปวิโนทนสาธมฺเมน สีตลชลเมว โหติ, คมฺภีรตฺตํ ลาภาลาภาทีสุ เอกาการตา อคาธตฺตํ คมฺภีรตา เอว โหติฯ อิทํ อเสสวตฺถุวิสยอสมาสรูปกํฯ ‘‘ภูรี’’ติ อพฺยยํฯ