ยสฺมา อญฺญธมฺโม สมาธานสฺส วิสยภูตอมุขฺยโต อญฺญสฺส มุขฺยวตฺถุโน ปสิทฺธคุโณ, ตโต มุขฺยวิสยโต อญฺญตฺถ อมุขฺยวิสเย โลกสีมานุโรธโต โลกโวหารมริยาทาวิโรธภาเวน โลกปฺปตีตฺยนุวตฺตเนเนว สมฺมา อาธียติ ฐปียติ, อิติ อิมินา การเณน เอโส ยถาวุตฺตคุโณ ‘‘สมาธี’’ติ นิรุจฺจติ วุจฺจตีติฯ อญฺญสฺส ธมฺโมติ จ, โลกสฺส สีมาติ จ, ตสฺสา อนุโรโธติ จ วิคฺคโหฯ

สมาธิอุทฺเทส

[151]

อปาเณ ปาณินํ ธมฺโม, สมฺมา อาธียเต กฺวจิ;

นิรูเป รูปยุตฺตสฺส, นิรเส สรสสฺส จฯ

[152]

อทฺรเว ทฺรวยุตฺตสฺส, อกตฺตริปิ กตฺตุตา;

กฐินสฺสา’สรีเรปิ, รูปํ เตสํ กมา สิยาฯ

[151-152] สมาธานวิสยมาห ‘‘อปาเณ’’อิจฺจาทิฯ กฺวจิ ฐาเน ปาณินํ ปาณวนฺตานํ ปทตฺถานํ ธมฺโม คุโณ อปาเณ ปาณวิรหิเต วตฺถุนิ สมฺมา โลกปตีตฺยนุวตฺตเนน อาธียเต อาโรปฺยเต, เอวมุปริปิ ยถานุรูปํฯ นิรูเปติ รูปวิรหิเต วตฺถุนิ, กฺวจีติ สพฺพตฺถ อนุวตฺตติฯ อสรีเร อฆเน อสํหเต วตฺถุนิ กฐินสฺส ทฬฺหสฺส, เตสํ ยถาวุตฺตานํ สมาธีนํ รูปํ อุทาหรณํ กมา อุทฺทิฏฺฐานุกฺกเมนฯ

[151-152] อุทฺเทเส ‘‘สมาธโย’’ติ พหุวจเนน นิทฺทิฏฺฐานํ สมาธีนํ วิสยมุปทสฺเสติ ‘‘อปาเณ’’จฺจาทินาฯ

กฺวจิ กิสฺมิญฺจิ ฐาเน ปาณินํ ธมฺโม อินฺทฺริยพทฺธานํ คุโณ อปาเณ ปาณรหิตวตฺถุมฺหิ สมฺมา โลกปตีติอนุสาเรน อาธียเต อาโรปฺยเต, กฺวจิ รูปยุตฺตสฺส รูปวนฺตวตฺถุโน ธมฺโม นิรูเป รูปรหิตวตฺถุมฺหิ, กฺวจิ สรสสฺส รสวนฺตสฺส วตฺถุโน ธมฺโม นิรเส รสรหิเต จ, กฺวจิ ทฺรวยุตฺตสฺส ทฺรววนฺตวตฺถุโน ธมฺโม อทฺรเว ทฺรวรหิเต จ, กฺวจิ กตฺตุตา กตฺตุคุโณ อกตฺตริปิ, กฺวจิ กฐินสฺส ถทฺธสฺส วตฺถุโน ธมฺโม อสรีเรปิ สรีรรหิเตปิ สมฺมา อาธียเตฯ เตสํ ฉนฺนํ สมาธีนํ รูปํ อุทาหรณํ กมา ‘‘อปาเณ ปาณิน’’นฺติ อุทฺทิฏฺฐานุกฺกเมน สิยา ภเวยฺยาติฯ น สนฺติ ปาณา อสฺเสติ จ, รูปา นิคฺคโตติ จ, รูเปน ยุตฺโตติ จ, รสา นิคฺคโตติ จ, รเสน สห วตฺตมาโนติ จ, ทฺรวาอญฺโญติ จ, ทฺรเวน ทฺรวภาเวน ยุตฺโตติ จ, กตฺตุโต อญฺโญติ จ, กตฺตุโน ภาโวติ จ, นตฺถิ สรีรํ อสฺสาติ จ วิคฺคโหฯ

สมาธินิทฺเทส

อปาเณ ปาณินํ ธมฺโม

[153]

อุณฺณาปุณฺณินฺทุนา นาถ, ทิวาปิ สห สงฺคมา;

วินิทฺทา สมฺปโมทนฺติ, มญฺเญ กุมุทินี ตวฯ

[153] ‘‘อุณฺณา’’อิจฺจาทิฯ นาถาติ โลกตฺตเยกปฏิสรณภูตตาย ภควนฺตํ อาลปติฯ ตว อุณฺณาโรมธาตุสงฺขาเตน ปุณฺณินฺทุนา สห สงฺคมา สํโยเคน กุมุทินี กุมุทินิโย กุมุทากรา ทิวาปิ วินิทฺทา วิคตโสปฺปา สมฺปโมทนฺติ มญฺเญ สุฏฺฐุเยว ปโมทนฺตีติ ปริกปฺเปมีติฯ เอตฺถ ปาณิธมฺมสฺส สุรตรูปสฺส สงฺคมสฺส วินิทฺทาย สมฺปีณนสฺส จ อปาณินิ อาโรปิตปุมฺภาเว อุณฺณาปุณฺณินฺทุมฺหิ, ตถา อาโรปิตอิตฺถิภาวาสุ กุมุทินีสุ โลกสีมานุโรเธน สมาธานโต โสยํ ปสิทฺโธ ธมฺโม ‘‘สมาธี’’ติ วุจฺจติฯ ตทภิธายี สทฺโท จ อุปจารโต อตฺถานุคามิตฺตา สทฺทิกโวหารํ ทสฺเสติ, เอวมุปริปิ ยถาโยคํฯ

[153] เตสุ ปาณิธมฺมสมาธิโน อุทาหรณมาทิสติ ‘‘อุณฺณา’’อิจฺจาทินาฯ