[87] ‘‘สปฺโป’’จฺจาทิฯ หนฺท นฏฺโฐ วต, อยํ สปฺโป สปฺโป ภวํ ตโต ฐานโต, สปฺปโต วา นิวตฺตตุ อาวตฺตตุ ยทิ ชีวิตุกาโม อสิ, ตํ ฐานํ, สปฺปํ วา กถมุปสปฺปสิ กถมุปคจฺฉสีติฯ ภเย อาเมฑิตวจนตฺตา เอกตฺถตาโทโส นตฺถิ, ชีวิตุกาโมสีติ เอตฺถ พินฺทุโลโปฯ

ปทโทสปริหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วากฺยโทสปริหารวณฺณนา

ภคฺครีติโน ยถา –

[88]

โย โกจิ รูปาติสโย,

กนฺติ กาปิ มโนหรา;

วิลาสาติสโย โกปิ,

อโห พุทฺธมโหทโยฯ

[88] ‘‘โย’’อิจฺจาทิฯ รูปสฺส อนุพฺยญฺชเนหิ อนุพฺยญฺชิตพาตฺติํสวรปุริสลกฺขโณปโสภิตสฺส พฺยามปฺปภาเกตุมาลาวิราชิตสฺส อติสโย อาธิกฺกํ วาจาโคจรภาวาติกฺกเมน อวจนียตฺตา โย โกจิเยวฯ มโน อเนกโลกสฺส จิตฺตํ หรตีติ มโนหรา จิตฺตมวหรนฺตี กนฺติ โสภา กาปิ อวจนปถา กาปิเยวฯ วิลาสสฺส คตฺยาทิโน อติสโย วจนปถาติกฺกนฺโต โกปิเยว, ตสฺมา พุทฺธสฺส มหนฺโต อุทโย อภิวุฑฺฒิ อโห อพฺภุโตติฯ เอตฺถ กิํสทฺเทนารทฺธา รีติ น กตฺถจิ ภคฺคาฯ

[88] ‘‘โย โกจิ’’จฺจาทิฯ

รูปาติสโย สุปฺปหิฏฺฐิตปาทตาทิทฺวตฺติํสปุริสลกฺขเณหิ โสภิตสฺส จิตฺตงฺคุลิตาทิอสีติอนุพฺยญฺชเนหิ อลงฺกตสฺส พฺยามปฺปภาเกตุมาลาหิ อุชฺชลสฺส รูปกายสฺส อาธิกฺยํ โย โกจิเยว มโนโคจรภาวํ วินา วจนวิสยาติกฺกนฺตตฺตา โย โกจิเยวฯ มโนหรา โลกสฺส จิตฺตํ หรนฺตี กนฺติ โสภา กาปิเยว วจีวิสยาติกฺกนฺตตฺตา กาปิเยวฯ วิลาสาติสโย วิสยภูตปิยภาวสงฺขาตสฺส คมนาทิวิลาสสฺส อาธิกฺยมฺปิ โกปิเยว วุตฺตการเณเนวโกปิเยวฯ ตโต พุทฺธมโหทโย พุทฺธสฺส มหาภิวุทฺธิสงฺขาโต อุทโย อโห อจฺฉริโยติฯ เอตฺถ สพฺพนามิเกน กิํ สทฺเทน วตฺตุมารทฺธกฺกโม น กตฺถจิ ภินฺโนติ ภคฺครีติโทโส นตฺถีติฯ

[89]

อพฺยาโมหกรํ พนฺธํ, อพฺยากิณฺณํ มโนหรํ;

อทูรปทวินฺยาสํ, ปสํสนฺติ กวิสฺสราฯ

[89] ‘‘อพฺยาโมห’’อิจฺจาทิฯ นตฺถิ ทูรเมสนฺติ อทูรานิ, ตานิเยว ปทานิ, เตสํ วินฺยาโส ยาถาวโต ฐปนํ ยสฺส ตํฯ ตโตเยว อพฺยากิณฺโณ อสมฺมิสฺโส จฯ โส อพฺยากิณฺณตาย เอว มโนหโร จาติ อพฺยากิณฺณํ มโนหรํฯ เตเนว ‘‘อยเมตฺถ อตฺโถ อยํ วา’’ติ เอวํ พฺยาโมหํ น กโรตีติ อพฺยาโมหกโร, ตํฯ ปสาทาลงฺการาลงฺกิตํ พนฺธํฯ กวีนํ อิสฺสรา ปธานาฯ เย กนิฏฺฐงฺคุลิคณนานิฏฺฐา, เต ปสํสนฺติ ถุวนฺติ ตาทิสพนฺธคุณสฺสาติสยปสํสารหภาเวนฯ

[89] ‘‘อพฺยาโมเห’’จฺจาทิฯ

อทูรปทวินฺยาสํ นามาทิปทานํ โวหารกาเล อทูรสมฺพนฺโธ ยถา สิยา, ตถา ปฏิปาฏิยา ปทฏฺฐปเนน สมนฺนาคตํ อพฺยากิณฺณํ, ตโตเยว อญฺญสมฺพนฺธีปเทหิ อสมฺมิสฺสํ มโนหรํ, ตโตเยว วิญฺญูนํ จิตฺตมาราเธนฺตํ อพฺยาโมหกรํ ‘‘อิมสฺสตฺโถ อิมสฺสตฺโถ เอโส เอโส วา’’ติ สํสยมนุปฺปาเทนฺตํ พนฺธํ ปสาทาลงฺการสํยุตฺตํ พนฺธนํ กวิสฺสรา กวีนํ ปธานา ปณฺฑิภชนา, กนิฏฺฐงฺคุลิยา คณิตพฺพา อคฺคกวิโนติ อธิปฺปาโยฯ ปสํสนฺติ โถเมนฺติฯ พฺยาโมหํ น กโรตีติ อพฺยาโมหกโรฯ วิ อากิณฺโณ พฺยากิณฺโณ, น พฺยากิณฺโณ อพฺยากิณฺโณฯ นตฺถิ ทูรํ เยสํ, ตานิเยว ปทานิ, เตสํ วินฺยาโส ฐปนํ ยสฺส พนฺธสฺสาติ วิคฺคโหฯ

ยถา –

[90]

นีลุปฺปลาภํ นยนํ,

พนฺธุกรุจิโร’ธโร;

นาสา เหมงฺกุโส เตน,

ชิโนยํ ปิยทสฺสโนฯ

[90] ‘‘ยเถ’’ตฺยุทาหรติ ‘‘นีลุปฺปลาภ’’มิจฺจาทิฯ ยสฺส ชินสฺส นยนํ เนตฺตํ นีลุปฺปลาภํ อินฺทีวรทฺวยนิภํ, อธโร อธโรฏฺโฐ พนฺธุกมิว พนฺธุกกุสุมมิว รุจิโร กนฺโต, นาสา นาสิกา สยํ เหมงฺกุโส สุวณฺณงฺกุโสเยว, เตน การเณน อยํ ชิโน ปิยํ มธุรํ ทสฺสนมสฺสาติ ปิยทสฺสโนฯ อีทิโส น พฺยากิณฺณโทโส, อพฺยากิณฺโณ ปสาโทเยวาติฯ

[90] อิทานิ พฺยากิณฺณโทสปริหารํ ปริหรติ ‘‘นีลุปฺปลิ’’จฺจาทินาฯ นยนํ ยสฺส เนตฺตยุคฬํ นีลุปฺปลาภํ นีลุปฺปลทลสทิสํ, อธโร อธโรฏฺโฐ พนฺธุกรุจิโร พนฺธุกปุปฺผมิว มนุญฺโญ, นาสา นาสิกา เหมงฺกุโส สุวณฺณงฺกุโสเยว, เตน การเณน อยํ ชิโน ปิยทสฺสโน มนุญฺญทสฺสโน โหตีติฯ เอตฺถ ปสาทาลงฺกาเรน ยุตฺตตฺตา น พฺยากิณฺณโทโสฯ อาภาสทฺโท นิภาสทฺโท วิย อิวตฺโถฯ โน เจ, ปภาปริยาโย วา โหติฯ พนฺธุกมิว รุจิโรติ จ, ปิยํ ทสฺสนํ ยสฺเสติ จ วิคฺคโหฯ

อิห ทสฺสนสฺส กตฺตุภูตสาธุชนสมฺพนฺธตฺเตปิ วิสยตฺเตเนว ชินสมฺพนฺโธ โหตีติ อญฺญปทตฺเถน ตถาคโต คหิโตติฯ

[91]

สมติกฺกนฺตคามฺมตฺต-กนฺตวาจาภิสงฺขตํ;

พนฺธนํ รสเหตุตฺตา, คามฺมตฺตํ อติวตฺตติฯ

[91] ‘‘สมติกฺกนฺติ’’จฺจาทิฯ สมฺมา อติกฺกนฺตํ นิคฺคตํฯ คามฺมสฺส ภาโว คามฺมตฺตํฯ ยาสํ กนฺตานํ มธุรานํ วาจานํ ตาหิ อภิสงฺขตํ รจิตํ พนฺธนํ รสสฺส มาธุริยสฺส เหตุตฺตา การณภาเวน คามฺมตฺตํ ยถาวุตฺตํ อติวตฺตติ อติกฺกมติฯ

[91] ‘‘สมติ’’จฺจาทิฯ สมติกฺกนฺตคามฺมตฺตกนฺตวาจาภิสงฺขตํ วิเสสโต อติกฺกนฺตคามฺมภาวาหิ กนฺตวาจาหิ รจิตํ พนฺธนํ มุตฺตกาทิพนฺธนํ รสเหตุตฺตา ปณฺฑิตานํ ปีติรสสฺส การณตฺตา ยถาวุตฺตคามฺมโทสํ อติวตฺตติ อติกฺกมฺม ปวตฺตตีติฯ สมฺมา อติกฺกนฺตํ คามฺมตฺตํ ยาสํ, ตาหิเยว กนฺตวาจาหิ อภิสงฺขตนฺติ จ, รสสฺส เหตุ, ตสฺส ภาโวติ จ วิคฺคโหฯ

ยถา –

[92]

ทุโนติ กามจณฺฑาโล,

โส มํ สทย นิทฺทโย;

อีทิสํ พฺยสนาปนฺนํ,

สุขีปิ กิมุเปกฺขเสฯ

[92] ‘‘ยเถ’’ตฺยุทาหรติฯ กามาตุรา กาจิ วนิตา อตฺตโน ปิยํ ปติํ วิรวติ ‘‘ทุโนติ’’จฺจาทินาฯ

ทยาย สห ปวตฺตีติ สทยอิติ อนุนยวเสน ปิยสฺส อามนฺตนํ, สานุนยามนฺตนญฺหิ ตโตนุคฺคหาภิกงฺขายมจฺจนฺตมุจิตํ, โส กาโม กนฺทปฺโป เอว จณฺฑาโล อกณฺโฑ วา อสยฺโหปตาปาวหตฺตาฯ กาเม จณฺฑาลตฺตาโรปนญฺจ อุจิตเมว ยโตเนน กยิรมานมสหนมุปตาปมสหมานา ตํ ปริภวนฺตํ วิปฺปลปติ, นิทฺทโย นิกฺกรุโณ, อิทมปิ อุจิตมุปตาเป นิกฺกรุณานํ ตาทิสี คตีติฯ มํ ทุโนติ อธิกมุปตาเปติ นิทฺทยตฺตา, น ภวนฺตํ, เตเนว ภวํ สุขีฯ อิมินา อญฺญาสตฺตตํ ตสฺส ทีเปติฯ ยทิ นาญฺญาสตฺโตสิ, นาหเมกากินี ภวามิฯ อสหายานญฺหิ ปฏิสตฺตโว โหนฺติฯ เอกากิตฺตาเยวาหมปฺปฏิสรณตฺตาเนน ทุสามีติ [ทุญฺญามีติ (?)] ตว กามํ ตฺวํ สุขี โหสิฯ สนาถานํ ตาทิสี วุตฺตีติ เอวํ สุขีปิ ตฺวํ อีทิสํ พฺยสนมาปนฺนํ กิํ กสฺมา อุเปกฺขเสติฯ เอวมยํ วงฺกวุตฺติยา อตฺตโน, ตํ วิสยมนุภวนฺตสฺส จ วิมุขตฺตํ นิทสฺเสตีตีทิสํ น คามฺมํฯ

[92] คามฺมโทสปริหาเร ลกฺขิยํ ทสฺเสติ ‘‘ทุโนติ’’จฺจาทิฯ กามตณฺหาภิภูตา องฺคนา อตฺตโน วลฺลภํ นิสฺสาย เอวํ วิลปติ ‘‘สทย เห การุณิก โส กามจณฺฑาโล โส อนงฺคนีโจ นิทฺทโย นิกฺการุณิโก มํ ทุโนติ ปีเฬติ, สุขีปิ มม วิย อนาถภาวาภาวโต สุขิโตปิ ตฺวํ อีทิสํ พฺยสนาปนฺนํ เอวํ กามจณฺฑาเลน อการุเณน กตอสยฺหสนฺตาปสงฺขาตพฺยสนมนุปฺปตฺตํ มํ กิมุเปกฺขเส กสฺมา อุทาสีโนสี’’ติฯ อตฺตโน ทุกฺขาตุรตฺตา ทุกฺขทูรีกรณํ การุณิกานํเยว วิสยนฺติ ‘‘สทเย’’ติ อนุนยวเสน อามนฺตนุจิตํ อตฺตโน ทุกฺขาตุรตํ โปเสตุํ ปีฬาการเก กาเม จณฺฑาลตฺตาโรปนญฺจ นิทฺทยตฺตกถนญฺจ อุจิตเมว อตฺตนิ อุเปกฺขกตฺตาฯ สุขีปีติ อิมินา ตสฺส ปรวิสยาสตฺตตาย อติจารํ อพฺภุปคเมติฯ เอวํ วงฺกวุตฺติยา อตฺตโน วลฺลเภ สานุราคตฺตญฺจ อตฺตนิ ตสฺส ตทภาวตฺตญฺจ ทสฺเสตีติฯ

‘‘กญฺเญ กามยมานํ มํ, น กามยสิ กิํนฺวิท’’นฺติ เอตฺถ วิย อิห คามฺมโทโส นตฺถีติ คามฺมโทสปริหารมิทํฯ กาโมเยว จณฺฑาโล กามจณฺฑาโล, สห ทยาย โย วตฺตตีติ จ, นตฺถิ ทยา อสฺเสติ จ, สุขมสฺส อตฺถีติ จ วิคฺคโหฯ อปิสทฺโท อกฺขเมฯ

[93]

ยติหีนปริหาโร, น ปุเน’ทานิ นียเต;

ยโต น สวนุพฺเพคํ, เหฏฺฐา เยตํ วิจาริตํฯ

[93] ‘‘ยติ’’จฺจาทิฯ วิจาริตนฺติ ‘‘ตํ นเม สิรสา จามี-กรวณฺณํ ตถาคต’’นฺติอาทินา เหฏฺฐา ปกาสิตนฺติ อตฺโถฯ

[93] ‘‘ยติหีนิ’’จฺจาทิฯ ยโต ยสฺมา สวนุพฺเพคํ ‘‘โทสานมุทฺเทสกฺกเมน โทสปริหารกฺกโม น วุตฺโต’’ติ เอวํ วิญฺญูนมุปฺปชฺชมานํ อิมสฺส คนฺถสฺส สวนาสหนํ นตฺถิ, ตโต ยติหีนปริหาโร ยติหีนโทสสฺส ปริหรณวเสน ปวตฺตมุทาหรณํ อิทานิ ปุน น นียเต นาหรียเตติฯ อิมินาธิคตมาโท วุตฺตตฺถเมว สมตฺเถติฯ เหฏฺฐา เยตํ วิจาริตนฺติ เอวํ ยติหีนโทสปริหรณํ เหฏฺฐา อนนฺตรปริจฺเฉเท วิจาริตํ ‘‘ตํ นเม สิรสา จามี-กรวณฺณํ ตถาคต’’นฺติอาทินา ปกาสิตนฺติฯ อาโท ยติหีนโทสปาตุภาเวเยว ปริหารกฺกมสฺสาปิ ทสฺสิตตฺตา อิหาทสฺสเนปิ คนฺถสฺส อูนตา นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ยติ หีนา เอตฺเถติ จ, ตสฺส ปริหาโรติ จ, สวเน อุพฺเพคนฺติ จ วิคฺคโหฯ

กมจฺจุตสฺส ยถา –

[94]

อุทารจริโต’สิ ตฺวํ, เตเนวา’ราธนา ตฺวยิ;

เทสํ วา เทหิ คามํ วา, เขตฺตํ วา มม โสภนํฯ

[94] ‘‘อุทาร’’อิจฺจาทิฯ อุทารํ อุทารตฺตํ จาคาติสยสมฺพนฺธโต จริตํ อติคุณปวตฺติ ยสฺสาติ วิคฺคโหฯ

เอตฺถ อุจิตตฺตา เทสาทีนํ ยาจนกฺกมสฺส กมจฺจุตสฺส ปริหาโรยํฯ

[94] ‘‘อุทาริ’’จฺจาทิฯ ตฺวํ ปุญฺญวนฺต อุทารจริโตสิ จาคาติสยโยคโต วิสารทปวตฺติยุตฺโตสิ, เตเนว เตน การเณเนว อาราธนา มม ยาจนา ตฺวยิ โหติฯ เทสํ วาชนปทํ วา, โน เจ, คามํ วา สํวสถํ วา, โน เจ, โสภนํ เขตฺตํ วา เกทารํ วา มม เทหีติ อนุปุพฺพํ หีนปทตฺถยาจนา ทายกสฺส ทานสฺสาปิ ยาจกสฺส อิจฺฉิตตฺถปฏิลาภสฺสาปิ อนุรูปตฺตา กมจฺจุตโทสมปเนติฯ อุทารํ จริตํ อสฺสาติ วิคฺคโหฯ

อติวุตฺตสฺส ยถา –

[95]

มุนินฺทจนฺทสมฺภูต-

ยโสราสิมรีจินํ;

สกโลปฺย’ยมากาโส,

นา’วกาโส วิชมฺภเนฯ

[95] ‘‘มุนินฺท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺโทเยว จนฺโท, ตโต สมฺภูตา ปาตุภูตา, ยโสราสี เอว มรีจิโย, ตาสํฯ อยํ สกโล อากาโสปิ คคนเมว, น ตสฺเสโก ปเทโสฯ วิชมฺภเน พฺยาปเน นาวกาโส ตาทิสตฺตา ตาสํ มรีจินนฺติ นาติวุตฺตํฯ

[95] ‘‘มุนินฺทิ’’จฺจาทิฯ มุนินฺทจนฺทสมฺภูตยโสราสิมรีจินํ มุนินฺทสงฺขาตจนฺทโต ปาตุภูตานํ กิตฺติสมูหสงฺขาตกิรณานํ วิชมฺภเน พฺยาปเน อยํ สกโลปิ อากาโส นาวกาโส น โอกาโส โหตีติฯ เหตุผลาทิเอเกกการเณนาปิ อปฺปเมยฺยานํ สพฺพญฺญุคุณานํ ปวตฺติยา อปฺปเมยฺยสามญฺญภูตากาสสฺส นิรวกาสสฺส อิว กถนมุจิตนฺติ อติวุตฺตโทโส อิห น ภวติฯ

จนฺโท อิว จนฺโท, มุนินฺโท เอว จนฺโท, ตโต สมฺภูตานํเยว ยสานํ ราสี จ ตา มรีจิโย จาติ วิคฺคโหฯ

[96]

วากฺยํ พฺยาปนฺนจิตฺตานํ, อเปตตฺถํ อนินฺทิตํ;

เตนุ’มฺมตฺตาทิกานํ ตํ, วจนา’ญฺญตฺร ทุสฺสติฯ

[96] ‘‘วากฺย’’มิจฺจาทิฯ พฺยาปนฺนํ นฏฺฐํ อยถาปวตฺตํ จิตฺตํ เยสํ, เตสํฯ วากฺยํ วากฺยลกฺขโณเปตํฯ อเปโต อปคโต สุญฺโญ อตฺโถ อภิเธยฺยํ สํโวหาริกํ ยสฺส, ตํฯ อนินฺทิตํ อหีฬิตํฯ เตน ยถาวุตฺเตน การเณนฯ ตํ วากฺยํ อุมฺมตฺโต ธาตุกฺโขภาทินา ขิตฺตจิตฺโต, โส อาทิ เยสํ พาลาทีนํ เตสํ วจนา อสงฺคตาย วาจาย อญฺญตฺร อญฺญสฺมิํ อพฺยาปนฺนจิตฺตวิสเย ทุสฺสติ ทุฏฺฐํ ชายเต, อุมฺมตฺตาทีนํเยว ตถาวิธาย วาจาย อุจิตตฺตาติฯ

[96] ‘‘วากฺย’’มิจฺจาทิฯ พฺยาปนฺนจิตฺตานํ วิรุทฺธภาวมาปนฺนจิตฺตานํ วากฺยํ สฺยาทฺยนฺตตฺยาทฺยนฺตปทสมุทายรูปํ วากฺยํ อเปตตฺถํ อปคตสมุทายตฺถํ อนินฺทิตํ วิญฺญูหิ ครหิตํ น โหติ, เตน การเณน อุมฺมตฺตาทิกานํ อุมฺมตฺตเวทนฏฺฏาทีนํ วจนาญฺญตฺร วจนํ วินา อนุมฺมตฺตาทิวจเน ตํ สมุทายตฺถสมฺพนฺธรหิตํ วจนํ ทุสฺสติ โทสทุฏฺฐํ โหติฯ พฺยาปนฺนํ จิตฺตํ เยสนฺติ จ, อเปโต อตฺโถ อสฺสาติ จ, อุมฺมตฺโต อาทิ เยสนฺติ จ วิคฺคโหฯ

ยถา –

[97]

สมุทฺโท ปียเต โส’ย-มห’มชฺช ชราตุโร;

อิเม คชฺชนฺติ ชีมูตา, สกฺกสฺเส’ราวโณ ปิโยฯ

[97] ‘‘ยเถ’’ตฺยุทาหรติ ‘‘สมุทฺโท’’อิจฺจาทิฯ น เหตฺถ ‘‘สมุทฺโท ปียเต’’อิจฺจาทิโน ปทสมุทายสฺส โกจิ เอโก อตฺโถ คยฺหติ, โย โส พนฺธตฺโถ สิยาฯ

อวยวตฺถา เอว ตุ อโยสลากากปฺปาปฏิภนฺตีติ อีทิสมเปตตฺถมนินฺทิตํ วิญฺเญยฺยํ พฺยาปนฺนจิตฺตานํฯ

[97] ‘‘สมุทฺโท’’จฺจาทิฯ โส อยํ สมุทฺโท ปียเต เยน เกนจิ ปียเต, อหํ อชฺช ชราตุโร ชรโรคาภิภูโต, อิเม ชีมูตา เมฆา คชฺชนฺติ ถนยนฺติฯ สกฺกสฺส เอราวโณ ปิโยติฯ อิทํ นินฺทิตานินฺทิตานํ ทฺวินฺนมุทาหรณํฯ อิทํ วากฺยํ อวยวตฺถมนฺตเรน สมุทายโต คมฺยมานตฺถสฺสาภาวา อเปตตฺถํ นาม โหติฯ อีทิสํ วากฺยํ อุมฺมตฺตกาทีหิ วุตฺตมปฺปีติกรํ น โหติ, อญฺเญหิ วุตฺตํ ปน กณฺเณ อโยสลากา วิย อปฺปีติกรํฯ ชราย อาตุโรติ วากฺยํฯ

[98]

สุขุมาลาวิโรธิตฺต-ทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ;

พนฺธนํ พนฺธผรุส-โทสํ สํทูสเยยฺย ตํฯ

[98] ‘‘สุขุมาลิ’’จฺจาทิฯ น วิรุชฺฌติ สีเลนาติ อวิโรธี, ตสฺส ภาโว อวิโรธิตฺตํฯ สุขุมาลสฺส อวิโรธิตฺตํ ยสฺส โส ทิตฺตภาโว, เตน ปภาวิตํ วฑฺฒิตํ สํยุตฺตํ ตํ พนฺธนํ พนฺธผรุสโทสํ สํทูสเยยฺย นาสเยติ อตฺโถฯ

[98] ‘‘สุขุมาลิ’’จฺจาทิฯ สุขุมาลาวิโรธิตฺตทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ ‘‘อนิฏฺฐุรกฺขรปฺปาเย’’จฺจาทินา วุจฺจมานสุขุมาลคุณสฺส อวิรุทฺธภาวสมนฺนาคเตน วณฺณานํ อญฺญมญฺญสงฺคภิลกฺขเณน ทิตฺตภาเวน ปิยภาเวน อนุพฺรูหิตํ ตํ พนฺธนํ พนฺธผรุสโทสํ พนฺธผรุสสงฺขาตโทสํ สํทูสเยยฺย นาเสยฺย, ตํ พนฺธผรุสโทสนฺติ วา สมฺพนฺโธติฯ น วิรุชฺฌติ สีเลนาติ อวิโรธี, ตสฺส ภาโวติ จ, สุขุมาลสฺส อวิโรธิตฺตํ ยสฺสาติ จ, โสเยว ทิตฺตสฺส ภาโวติ จ, เตน ปภาวิตนฺติ จ วากฺยํฯ

ยถา –

[99]

ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;

จรนฺติ สาธู สมฺพุทฺธ-กาเล เกฬิปรมฺมุขาฯ

[99] ‘‘ยเถ’’ตฺยุทาหรติ ‘‘ปสฺสนฺตา’’อิจฺจาทิฯ เกฬิยา กีฬาย ปรมฺมุขา วิคตจฺฉนฺทา จรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

[99] ‘‘ปสฺสนฺเต’’จฺจาทิฯ สาธู สชฺชนา สมฺพุทฺธกาเล สมฺพุทฺธสฺส ธรมานกาเล รูปวิภวํ ตสฺส รูปสมฺปตฺติํ ปสฺสนฺตา จกฺขุํ สนฺตปฺเปตฺวา โอโลเกนฺตา มธุรํ คิรํ ตสฺเสว ภควโต อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ มธุรวจนํ สุณนฺตา เกฬิปรมฺมุขา กีฬาย วิมุขา กีฬาภิรติรหิตา จรนฺติ คจฺฉนฺติ ปวตฺตนฺตีติฯ เกวลํ ผรุสสิถิลวณฺเณหิ วินา สุขุจฺจารณียวณฺเณหิ สมฺภูตสุขุมาลคุณาวิโรธอญฺญมญฺญสงฺคตวณฺณวิสทปฺปวตฺตคุณยุตฺตตฺตา เอตฺถ พนฺธผรุสโทโส นตฺถิฯ เกฬิยา ปรานิ ปริวตฺติตานิ มุขานิ เอเตสนฺติ วิคฺคโหฯ เอตฺถ กาโลติ กิริยาฯ สา จ อตฺถโต ตทาการปฺปวตฺตสมฺพนฺโธเยวฯ โลโก ปน วิสุํ เอโก ปทตฺโถเยวาติ โวหรติฯ วากฺยโทสปริหาโรฯ

วากฺยโทสปริหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วากฺยตฺถโทสปริหารวณฺณนา

อปกฺกมสฺส ยถา –

[100]

ภาวนาทานสีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;

นิพฺพานโภคสคฺคาทิ-สาธนานิ น สํสโยฯ

[100] ‘‘ภาวนา’’อิจฺจาทิฯ เอตฺถ ภาวนาทีนิ นิทฺทิสิตฺวา ยถากฺกมํ นิพฺพานาทีนํ นิทฺเทเสน อปกฺกมโทโส ปริหโฏฯ