เมนู

กโต’ตฺร สงฺเขปนยา มยา’ยํ,

โทสาน เมสํ ปวโร วิภาโค;

เอโส’ว’ลํ โพธยิตุํ กวีนํ,

ตมตฺถิ เจ เขทกรํ ปรมฺปิฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

โทสาวโพโธ นาม

ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ

2. โทสปริหาราวโพธ-ทุติยปริจฺเฉท

[68]

กทาจิ กวิโกสลฺลา, วิโรโธ สกโล ปฺย’ยํ;

โทสสงฺขฺย มติกฺกมฺม, คุณวีถิํ วิคาหเตฯ

[69]

เตน วุตฺตวิโรธาน, มวิโรโธ ยถา สิยา;

ตถา โทสปริหารา, วโพโธ ทานิ นียเตฯ

ตตฺถ วิรุทฺธตฺถนฺตรสฺส ปริหาโร ยถา

[70]

วินฺทนฺตํ ปากสาลีนํ, สาลีนํ ทสฺสนา สุขํ;

ตํ กถํ นาม เมโฆ’ยํ, วิสโท สุขเย ชนํ?

ยถา วา

[71]

วินายโกปิ นาโค สิ, โคตโมปิ มหามติ;

ปณีโตปิ รสา’เปโต, จิตฺตา เม สามิ เต คติฯ

อฌ’ตฺถสฺส ยถา

[72]

กถํ ตาทิคุณาภาเว, โลกํ โตเสติ ทุชฺชโน?

โอภาสิตาเสสทิโส, ขชฺโชโต นาม กิํ ภเว?

[73]

ปเหลิกาย [ปเหฬิกาย (ก.)] มารุฬฺหา, น หิ ทุฏฺฐา กิลิฏฺฐตา;

ปิยา สุขา’ลิงฺคิตํ ก, มาลิงฺคติ นุ โน อิติฯ

[74]

ยมเก โน ปโยเชยฺย, กิลิฏฺฐปท มิจฺฉิเต;

ตโต ยมก มญฺญํ ตุ, สพฺพ เมตํมยํ วิยฯ

เทสวิโรธิโน ยถา

[75]

โพธิสตฺตปฺปภาเวน , ถเลปิ ชลชานฺย’หุํ;

นุทนฺตานิ’ว สุจิรา, วาสกฺเลสํ ตหิํ ชเลฯ

กาลวิโรธิโน ยถา

[76]

มหานุภาว ปิสุโน, มุนิโน มนฺท มารุโต;

สพฺโพตุกมยํ วายิ, ธุนนฺโต กุสุมํ สมํฯ

กลาวิโรธิโน ยถา

[77]

นิมุคฺคมานโส พุทฺธ, คุเณ ปญฺจสิขสฺสปิ;

ตนฺติสฺสร วิโรโธ โส, น สมฺปีเณติ กํ ชนํ?

โลกวิโรธิโน ยถา

[78]

คณเย จกฺกวาฬํ โส, จนฺทนายปิ สีตลํ;

สมฺโพธิ สตฺต หทโย, ปทิตฺต’งฺคารปูริตํฯ

ญายวิโรธิโน ยถา

[79]

ปริจฺจตฺตภโวปิ ตฺว, มุปนีตภโว อสิ;

อจินฺตฺยคุณสาราย, นโม เต มุนิปุงฺควฯ

อาคมวิโรธิโน ยถา

[80]

เนวา’ลปติ เกนา’ปิ, วจีวิญฺญตฺติโต ยติ;

สมฺปชานมุสาวาทา, ผุเสยฺยา’ปตฺติทุกฺกฏํฯ

เนยฺยสฺส ยถา

[81]

มรีจิจนฺทนา’เลป, ลาภา สีตมรีจิโน;

อิมา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ นิพฺภรํฯ

ยถา วา

[82]

มโนนุรญฺชโน มาร, งฺคนาสิงฺคารวิพฺภโม;

ชิเนนา’สมนุญฺญาโต, มารสฺส หทยา’นโลฯ

วิเสสนาเปกฺขสฺส ยถา

[83]

อปยาตา’ปราธมฺปิ, อยํ เวรี ชนํ ชโน;

โกธปาฏลภูเตน, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนาฯ

หีนตฺถสฺส ยถา

[84]

อปฺปกานมฺปิ ปาปานํ, ปภาวํ นาสเย พุโธ;

อปิ นิปฺปภาตา’นีต, ขชฺโชโต โหติ ภาณุมาฯ

อนตฺถสฺส ยถา

[85]

ปาทปูรณตฺถาย, ปทํ โยเชยฺย กตฺถจิ,

ยถา วนฺเท มุนินฺทสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ วรํฯ

[86]

ภยโกธปสํสาทิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;

วตฺตุํ กามียเต โทโส, น ตตฺเถ’กตฺถตากโตฯ

ยถา

[87]

สปฺโป สปฺโป! อยํ หนฺท, นิวตฺตตุ ภวํ ตโต,

ยทิ ชีวิตุกาโม’สิ, กถํ ต มุปสปฺปสิ?

ภคฺครีติโน ยถา

[88]

โยโกจิ รูปา’ติสโย, กนฺติ กาปิ มโนหรา;

วิลาสา’ติสโย โกปิ,

อโห! พุทฺธมโห’ทโยฯ

[89]

อพฺยาโมหกรํ พนฺธํ, อพฺยากิณฺณํ มโนหรํ;

อทูรปท วินฺยาสํ, ปสํสนฺติ กวิสฺสราฯ

ยถา

[90]

นีลุปฺปลา’ภํ นยนํ, พนฺธุกรุจิโร’ธโร;

นาสา เหม’งฺกุโส เตน, ชิโน’ยํ ปิยทสฺสโนฯ

[91]

สมติกฺกนฺต คามฺมตฺตํ, กนฺต วาจา’ภิสงฺขตํ;

พนฺธนํ รสเหตุตฺตา, คามฺมตฺตํ อติวตฺตติฯ

ยถา

[92]

ทุโนติ กามจณฺฑาโล, โส มํ สทย นิทฺทโย;

อีทิสํ พฺยสนา’ปนฺนํ, สุขีปิ กิ มุเปกฺขเส?

[93]

ยติหีนปริหาโร, น ปุเน’ทานิ นียเต;

ยโต น สวนุ’พฺเพคํ, เหฏฺฐา เยสํ วิจาริตํฯ

กมจฺจุตสฺส ยถา

[94]

อุทารจริโต’สิ ตฺวํ, เตเน’วา’ราธนา ตฺวยิ;

เทสํ วา เทหิ คามํ วา, เขตฺตํ วา มม โสภนํฯ

อติวุตฺตสฺส ยถา

[95]

มุนินฺทจนฺทสมฺภูต, ยโสราสิมรีจินํ;

สกโลปฺย’ย มากาโส, นา’วกาโส วิชมฺภเนฯ

[96]

วากฺยํ พฺยาปนฺนจิตฺตานํ, อเปตตฺถํ อนินฺทิตํ;

เตนุ’มฺมตฺตาทิกานํ ตํ, วจนา’ญฺญตฺร ทุสฺสติฯ

ยถา

[97]

สมุทฺโท ปียเต โส’ย, มห’มชฺช ชราตุโร;

อิเม คชฺชนฺติ ชีมูตา, สกฺกสฺเส’ราวโณ ปิโยฯ

[98]

สุขุมาลา’วิโรธิตฺต, ทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ;

พนฺธนํ พนฺธผรุส, โทสํ สํทูสเยยฺย ตํฯ

ยถา

[99]

ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;

จรนฺติ สาธู สมฺพุทฺธ, กาเล เกฬิปรมฺมุขาฯ

อปกฺกมสฺส ยถา

[100]

ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;

นิพฺพาน, โภค, สคฺคาทิ, สาธนานิ น สํสโยฯ

[101]

อุทฺทิฏฺฐวิสโย โกจิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;

อนุ’ทฺทิฏฺเฐสุ เนว’ตฺถิ, โทโส กมวิลงฺฆเนฯ

ยถา

[102]

กุสลา’กุสลํ อพฺยา, กต’มิจฺเจสุ ปจฺฉิมํ;

อพฺยากตํ ปากทํ น, ปากทํ ปฐมทฺวยํฯ

[103]

สคุณานา’วิกรเณ, การเณ สติ ตาทิเส;

โอจิตฺยหีนตา’ปตฺติ, นตฺถิ ภูตตฺถสํสิโนฯ

[104]

โอจิตฺยํ นาม วิญฺเญยฺยํ, โลเก วิขฺยาต มาทรา;

ตตฺโถ’ปเทสปภวา, สุชนา กวิปุงฺควาฯ

[105]

วิญฺญาโตจิตฺยวิภโว, จิตฺยหีนํ ปริหเร;

ตโต’จิตฺยสฺส สมฺโปเส,

รสโปโส สิยา กเตฯ

ยถา

[106]

โย มารเสน มาสนฺน, มาสนฺนวิชยุ’สฺสโว;

ติณายปิ น มญฺญิตฺถ, โส โว เทตุ ชยํ ชิโนฯ

[107]

อารทฺธกตฺตุกมฺมาทิ, กมา’ติกฺกมลงฺฆเน;

ภคฺครีติวิโรโธ’ยํ, คติํ น กฺวา’ปิ วินฺทติฯ

ยถา

[108]

สุชน’ญฺญาน มิตฺถีนํ, วิสฺสาโส โน’ปปชฺชเต;

วิสสฺส สิงฺคิโน โรค, นทีราชกุลสฺส จฯ

ยถา

[109]

เภสชฺเช วิหิเต สุทฺธ, พุทฺธาทิรตนตฺตเย;

ปสาท มาจเร นิจฺจํ, สชฺชเน สคุเณปิ จฯ

สสํสยสฺส ยถา

[110]

มุนินฺทจนฺทิมา’โลก, รส โลล วิโลจโน;

ชโน’วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, รํสิทสฺสนปีณิโตฯ

[111]

สํสยาเย’ว ยํกิญฺจิ, ยทิ กีฬาทิเหตุนา;

ปยุชฺชเต น โทโส’ว, สสํสยสมปฺปิโตฯ

ยถา

[112]

ยาเต ทุติยํ นิลยํ, ครุมฺหิ สกเคหโต;

ปาปุเณยฺยาม นิยตํ, สุข’มชฺฌยนา’ทินาฯ

[113]

สุภคา ภคินี สา’ยํ, เอตสฺสิ’จฺเจวมาทิกํ;

น ‘คามฺม’มิติ นิทฺทิฏฺฐํ, กวีหิ สกเลหิปิฯ

[114]

ทุฏฺฐา’ลงฺการวิคเม, โสภนา’ลงฺกติกฺกโม;

อลงฺการปริจฺเฉเท, อาวิภาวํ คมิสฺสติฯ

[115]

โทเส ปรีหริตุ เมส วโร’ปเทโส,

สตฺถนฺตรานุสรเณน กโต มเยวํ;

วิญฺญายิ’มํ ครุวราน’ธิก’ปฺปสาทา,

โทเส ปรํ ปริหเรยฺย ยโสภิลาสีฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

โทสปริหาราวโพโธ นาม

ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

3. คุณาวโพธ-ตติยปริจฺเฉท

อนุสนฺธิ

[116]