‘‘สทิสํ ตีสุ ลิงฺเคสุ, สพฺพาสุ จ วิภตฺติสุ;

วจเนสุ จ สพฺเพสุ, ยํ น พฺเยติ ตทพฺยย’’นฺติฯ

อพฺยยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สกลพฺยากรณมหาวนาสงฺคญาณจารินา กวิกุญฺชรเกสรินา ธีมตา สิริมหาจตุรงฺคพเลน มหามจฺเจน วิรจิตายํ อภิธานปฺปทีปิกาวณฺณนายํ สามญฺญกณฺฑวณฺณนา สมตฺตาฯ

นิคมนวณฺณนา

[1] ‘‘สคฺคกณฺโฑ จา’’ตฺยาทินา อภิธานปฺปทีปิกายํ กปาลเตลวฏฺฏิสทิเสน กณฺฑตฺตเยน สมงฺคิตา ทีปิตาฯ

[2] ‘‘ติทิเว’’ตฺยาทินา โตฏเกน ตสฺสา ปโยชนํ กถิตํฯ

ตสฺสตฺโถ – โย นโร กตฺตุภูโต ติทิเว เทวโลเก, พฺรหฺมโลเก จ มหิยํ มนุสฺสโลเก, ภุชคาวสเถ นาคโลเก จาติ เอเตสุ ตีสุ ฐาเนสุ สนฺนิหิตานํ สกลตฺถานํ สพฺเพสํ อภิเธยฺยานํ สมวฺหยสฺส อภิธานสฺส ทีปนิยํ ปกาสนิยํ อิห อภิธานปฺปทีปิกายํ สวนธารณาทินา กุสโล เฉโก โหติ, ส นโร มหามุนิโน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วจเน สุตฺตาภิธมฺมวินยสงฺขาเต วจเน ปฏุ เฉโก โหติ, ปฏุตฺตาเยว มติมา นาม โหตีติฯ

[3-9] อิทานิ ยสฺส รญฺโญ วิหาเร วสิตฺวา อยํ คนฺโถ วิรจิโต, ตสฺส นามคุณนิวาสกรณปฺปการวิหารคุณนามาทีนิ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน จ นามคุเณ ทสฺเสตุํ สตฺต คาถา วุตฺตาฯ

ตตฺร ทุติยา ภุชงฺคปฺปยาตํ นามฯ ตาสํ อยํ สมฺพนฺธาธิปฺปายา อตฺถวณฺณนา – โย ปรกฺกมภุโช นาม ภูปาโล ราชา กาเรสิ, รกฺเขสีติ จ อิมินา สมฺพนฺโธฯ กิํคุโณ โส ราชา? คุณภูสโน สทฺธาทิคุณาลงฺการธโรฯ เตชสฺสี เตโชยุตฺโตฯ ชยี อริชเยน ยุตฺโตฯ เกสริวิกฺกโม เกสรสีโห วิย สูรคุณยุตฺโต, วีริยวา จฯ ส กตฺถ นิวาสี? โส ราชา ลงฺกายมาสิ ลงฺกานามเก ทีเป นิวาสนสีโลฯ จิรํ จิรกาลํ วิภินฺนํ ติธา วิภินฺนํ นิกายตฺตยสฺมิํ นิกายตฺตยํ ภิกฺขุสงฺฆํ สมฺมา นเยน เหตุนา สมคฺเค สมคฺคํ กาเรสิ, การิตนฺโตยํ กโรตีติ กมฺมิโก, ตถา สเทหํว อตฺตโน กายํ อิว นิจฺจาทโร หุตฺวา ทีฆกาลํ มหคฺเฆหิ จ ปจฺจเยหิ ตํ นิกายตฺตยํ รกฺเขสิฯ

ตถา เยน รญฺญา ยถา กิตฺติยา อตฺตโน สทฺธาทิกิตฺติยา กรณภูตาย ลงฺกา อตฺตโน นิวาสนฏฺฐานภูตา กมฺมภูตา สมฺพาธีกตา สงฺกฏีกตา อโนกาสีกตา, ตถา วิหาเรหิ คาเมหิ อาราเมหิ เขตฺเตหิ วาปีหิ จ ลงฺกา สมฺพาธีกตาฯ

ตถา ยสฺส รญฺโญ สพฺพกามททํ อญฺเญหิ อสาธารณํ อนุคฺคหํ ปตฺวา ปาปุณนเหตุ อหํ วิพุธโคจรํ ปณฺฑิตวิสยํ คนฺถการตฺตํ ปตฺโต, เตน รญฺญา การิเต ปาสาทโคปุราทิวิภูสิเต, สคฺคกณฺเฑ เทวโลกสฺส กณฺฑสทิเส, สโตยาสยสฺมิํ สาทุสลิลาสยสมนฺนาคเต, ปฏิพิมฺพิเต ภควโต นิวาสนฏฺฐานเชตวนมหาวิหารสฺส ปฏิพิมฺพภูเต, สาธุสมฺมเต สาธุวิหาโรติ สมฺมเต, สาธูหิ วา สมฺมเต สโรคามสมูหมฺหิ สลิลาสยภิกฺขาจารยุตฺตคามสมูหสมนฺนาคเต มหาเชตวนาขฺยมฺหิ วิหาเร วสตา นิวาสํ กุพฺพตา สนฺตวุตฺตินา สนฺตจารินา สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน ธีมตา อติสยญาณยุตฺเตน โมคฺคลฺลาเนน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทุติยอคฺคสาวกภูตสฺส อายสฺมโต อิทฺธิมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส นามเธยฺเยน เถเรน เอสา อภิธานปฺปทีปิกา รจิตาติฯ

นิคมนกถา

ยทฺยตฺร โทโสณุปมาณสมฺภโว,

คุณีสุ วีธิมฺปิ ตถา วิคาหเต;

ยถา ชลํ โภชนมฺปิ ชนฺตุวา,

จตุปฺปโท วาปฺยจโร กณณฺยปิฯ

อสมฺปเวทิทสฺสนาย ภาสิเต,

คุโณ จ โทโส จ สทา วิวิชฺชเร;

ตโต พุธา เม นวธานตา ภวํ,

ขมนฺตุ โทสํ คุณตํ นยนฺตุ วาฯ

โย สีหสูโร สิตกุญฺชรินฺโท,

ราชาธิราชา อหุ ตมฺพทีเป;

ทุพฺพารนาคาทิชิโต นรินฺโท,

สุกนฺตภีมาทิคุโณปปนฺโนฯ

ตนฺนามเธยฺโย ตทนุพฺพาทชาโต,

สทฺธาทิยุตฺโต จตุเสติภินฺโท;

นาคาทิถาโม อติทุปฺปสยฺโห,

อุฬารปญฺโญ ธิติมา ยสสฺสีฯ

เตนาหมจฺจนฺตมนุคฺคหีโต,

อนญฺญสาธารณสงฺคเหน;

สงฺเขปโตกาสิมิมํ วิสุทฺธิ-

สํวณฺณนํ โสตุหิตํ สุโพธํฯ

ราชา ปชํ รกฺขตุ สปฺปชํว,

ธมฺมญฺจ โลกาปิ สมาจรนฺตุ;

ปูเรนฺตุ อตฺถา สุปกปฺปิตา จ,

กาเลน เทโวปิ ปวสฺสตูติฯ

อภิธานปฺปทีปิกาฏีกา นิฏฺฐิตาฯ