[757] ฉกฺกํ ญาเตฯ พุธ ญา อวคมเนฯ ปท คมเน, โต, ตสฺส อนฺโน, ปฏิปนฺนํฯ วิท ญาเณฯ คติ พุฌตฺโถฯ อวคตํฯ มน ญาเณ, โต, มตํฯ

อทฺธํ คิลิเตฯ คล อทเน, อสฺสิ, คิลิโตฯ ขาท ภกฺขเนฯ ภุช ปาลนชฺโฌหาเรสุฯ ภกฺข อทเนฯ อธิอวปุพฺโพ หร หรเณ, โต, ตสฺส โฏ, รโลโป, อชฺโฌหโฏฯ อส ภกฺขเน, อสิโตฯ ชปฺปิโต, คสิโตปิ, ชปฺป อทเนฯ คส อทเนฯ

วิเสสฺยาธีนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สํกิณฺณวคฺควณฺณนา

[758] ปุพฺพสฺมิํ กณฺฑทฺวเย พุทฺธาทีนิ นามานิ สมานตฺถานิ ปกรเณน นิพทฺธานิ, อสฺมิมฺปิ กณฺเฑ โสภนาทีนิ วิเสสนนามานิ, สมยาทีนฺยเนกตฺถานิ, จิรสฺสมาทีนิ จ อพฺยยานิ ปกรเณเนว นิพทฺธานิ, อิทานิ ปน ปุพฺพวคฺเคสุ วิตฺถารภยา เย น นิพทฺธา, ตํสงฺคหตฺถํ, ตํสมยานุปาลนตฺถญฺจ สํกิณฺณมารภเต ‘‘เญ ยฺย’’มิจฺจาทินาฯ ตสฺสตฺโถ – อิหาปิ สํกิณฺณวคฺเคปิ กฺวาปิ กตฺถจิ กฺริยาทีสุ ปจฺจยตฺถวเสน อาปจฺจยาทีนํ อิตฺถิลิงฺคาทิภาวโชตกสฺส สภาวสฺส วเสน ลิงฺคํ อิตฺถิลิงฺคาทิกํ เญยฺยนฺติฯ จกาเรน ภิยฺโย รูปนฺตราทิปริคฺคโหปิฯ อิหาติ จ อุปลกฺขณํ, วคฺคนฺตเรสุปิ ปจฺจยตฺถวเสน ลิงฺคาทินิจฺฉยสมฺภวโตฯ

กตฺตพฺพโต กฺริยา, กร กรเณ, ณฺโย, อิการาคโม, อสฺสิ, วณฺณวิปริยเย กฺริยา, กฺริยมฺปิ, ริริยปจฺจเย กิริยํ, กิริยาปิฯ รมฺมปจฺจเย กมฺมํฯ

ติกํ จิตฺโตปสเมฯ สมุ อุปสเม,ติ, สนฺติฯ ถมฺหิ สมโถฯ อมฺหิ สโมฯ

ติกํ กาโยปสเมฯ ทมุ อุปสเมฯ ถมฺหิ ทมโถฯ ติมฺหิ ทนฺติฯ จิตฺโตปสเมปฺเยเตฯ

สุทฺธกมฺมนิ วตฺตํ ภวติฯ วตฺต วตฺตเน, วตฺต สมาทาเน วา วตฺตํ, อสีติมหาวตฺตาทิฯ

อาสงฺควจนํ อาสตฺตวจนํ สทฺทสรูปํ ปรายณํ นาม วุตฺตํ, ตญฺจ ตีสุฯ ปรํ อายนํ อายตฺโต ตาณํ ปรายณํ, กมฺมาสตฺโต อิจฺจตฺโถ, สากลฺยวจเน ตุ ปารายณํ, ปารํ ปริยนฺตํ อยนฺติ คจฺฉนฺติ กสฺสจิ อเนนาติ ปารายณํ, ยุ, ณตฺตํ, ยถา – นามปารายณํ, ธาตุปารายณํฯ

[759] ติกํ ทฺวิธาภาเวฯ ภิทิ ทฺวิธากรเณ, โณฯ ทร วิทารเณฯ ผุฏ วิกสเน, ผุฏ เภทเน วา, ยุฯ

ทฺวยํ ตปฺปเนฯ ตป ปีณเน, ยุฯ ปี ตปฺปเน, ยุ, กิยาทิ, นสฺส ณตฺตํฯ อวนมฺปิ, อว ปาลเน, ทิตฺติยญฺจ อเนกตฺถตฺตาฯ

ทฺวยํ สาเปฯ กุส อวฺหาเน, เภทเน จ, ยุฯ สนฺช สงฺเค, อภิสงฺโคฯ

ติกํ ยาจนายํฯ ภิกฺข ยาจเน, ยุฯ ยาจ ยาจเนฯ อตฺถ ยาจเนฯ อทฺทโนปฺยตฺร, อทฺท คติมฺหิ, ยาจเน จฯ

[760] นิมิตฺตรหิตํ ยทิจฺฉา นาม, ยา ยา อิจฺฉา อธิปฺปาโย ยทิจฺฉา นามฯ เสริตาปิฯ

ติกํ อาปุจฺฉเน, อาปุจฺฉนญฺจ คมนาคมนาทิสมเย สุหชฺช พนฺธวาทีนมาลิงฺคน จุมฺพนสฺวาคตปิยวจนาโรคฺยปุจฺฉนคมนานุญฺญาทินา อานนฺทนํฯ ปุจฺฉ ปุจฺฉเน, อาปุจฺฉนํฯ นนฺท สมิทฺธิยํ, อานนฺทนํฯ สภาช ปีติทสฺสเนสุ, สภาช ปีติวจเนสุ วา, จุราทิ, ยุ, สภาชนํฯ

ทฺวยํ นเยฯ ญายนฺติ เยนาติ ญาโย, อาการนฺตานมาโยฯ นฺยาโยปิ, นิสฺเสสโต อยติ เยน นฺยาโยฯ นี นเย, อยาเทโส, นโยฯ

ทฺวยํ วุทฺธิมฺหิฯ ผา วุทฺธิมฺหิ, ผาย วุทฺธิยํ วา, ยโลโป,ติ, ผาติ, นาริยํฯ วทฺธ วทฺธเน,ติ, ทโลโป, ธฒภเหหิ ธฒา จ, อสฺสุ, วุทฺธิ, วุฑฺฒิปิฯ

[761] กิลม หาสกฺขเย, โถ, กิลมโถฯ ยุมฺหิ กิลมนํฯ สู ปาณิปสเว, ปสวนํ ปสโว, ติมฺหิ ปสูติฯ

กส คติยํ หิํสายญฺจ, นิคฺคหีตาคโม, อุกฺกํโส, กส วิเลขเน วาฯ อติสโย วุตฺโตฯ ภุสาทโย ปมาณาติสยวเสน วุตฺตา, อุกฺกํโส คุณาติสยวเสน วุตฺโต, อติสโย ปน อุภยวเสนาติ อุภยตฺร นิทฺทิฏฺฐานํ เภโทฯ ติกํ ชยเนฯ ชยนํ ชโย, ยุ, ชยนํฯ ติมฺหิ ชิติ, นารีฯ

[762] พนฺธนนฺตานิ ทฺเว ทฺเว นามานิฯ วส กนฺติยํฯ กมุ กนฺติยํ,ติฯ วิธ เวธเน, พฺยถเน จ อเนกตฺถตฺตา, อ, อิการสฺส ยาเทโส, พฺยโธ, เวโธฯ คห อุปาทาเน นิพนฺธเน จ, คโห, คาโห จฯ วร อาวรเณ, วโรฯ วุ สํวรเณ,ติ, วุติฯ ปจ ปาเก, อิตฺถิยมติยโว วา, อฯ ปจนํ ปาโก, โณฯ

ทฺวยํ อาหฺวาเนฯ หุ ทานาทนหพฺยปฺปทาเนสุ, โณ, หโวฯ ติมฺหิ หุติฯ ทฺวยํ อนุภวเนฯ

วิท ญาเณ, โณ, เวโท ฯ วิท เวทนาขฺยานนิวาเสสุ, จุราทิ, ยุ, เวทนํ, วากาโร เวทนาสทฺทสฺส นปุํสกตฺตาเปกฺโขฯ

[763] ทฺวยํ ธนาทิชานิยํฯ ชร วโยหานิมฺหิ, ยุ, ชีรณํ, อสฺสีฯ หา จาเค, ยุ, นทาทิ, รสฺโส, หสฺส โช, ชานิฯ ตา ปาลเน, ยุ, ณตฺตํฯ ทฺวยํ ปมาเณฯ มา มาเน,ติ, ปมิติฯ อมฺหิ ปมาฯ

ทฺวยํ สํโยเคฯ สิลิส อาลิงฺคเนฯ สํปุพฺโพ ธา ธารเณ, อิ, สนฺธนํ สนฺธิฯ ทฺวยํ ขเยฯ ขิ ขเย, โณ, อิสฺเส, เอ อย, ขโยฯ จิ จเย, อปปุพฺโพ ขเยฯ ทฺวยํ สทฺเทฯ รุ สทฺเท, โณ, วุทฺธฺยาเทโสฯ รณ สทฺเทฯ อ, รโณฯ

[764] คท พฺยตฺติยํ วาจายํ, โณ, อ จ, นิคาโท, นิคโท จฯ ทฺวยํ มเทฯ มท อุมฺมาเท, มาโท, มโท จฯ สิ พนฺธเน,ติ, สิติฯ

ติกํ อากาเรฯ อากรณํ อากาโร, อเนกตฺถตฺตา มุขวงฺกาทฺยงฺควิกาโร วา, อิงฺคติ ชานาตีติ วา เยน อากาโรฯ อิงฺค คมนตฺโถ, โต, อ จ, อิงฺคิตํ, อิงฺโค จฯ อตฺถสฺส ธนสฺส อปคโม วินาโส พฺยโย นามฯ พฺยย จิตฺตสมุสฺสคฺเคฯ

[765] ทฺวยํ อนฺตราเยฯ จุติปฏิสนฺธีนมนฺตเร อยตีติ อนฺตราโยฯ ปฏิปกฺขวเสน อูหติ ปวตฺตตีติ ปจฺจูโห, อถ วา การิยสิทฺธิ อนฺตรํ พฺยวธานํ อยติ คมยตีติ อนฺตราโยฯ ปจฺจูหนฺติ วินิหนฺตีติ ปจฺจูโหฯ

วิกรณํ อญฺญถา ภวนนฺติ วิกาโร, วิกติ จ, กร กรเณ, โณ,ติ จฯ

ทฺวยํ สภาววิคเมฯ สิลิส อาลิงฺคเน, ปวิปุพฺโพ ตํสภาววิคเม, วิคโต ธุโร สทิสภาโว ยสฺมาติ วิธุโร, ‘‘วิธุรํ ปวิสิเลเส, กฺลิวญฺจ วิกเล ติสู’’ติ [จินฺตามณิฏีกา 22.20] รภโสฯ วิธ วิธาเน วา, อุโรฯ ทฺวยํ อาสเนฯ วิส ปเวสเน, อุปเวสนํฯ อาส อุปเวสเน, อาสนํฯ

[766] ติปาทํ อธิปฺปาเยฯ จิตฺตมธฺยาคนฺตฺวา สยตีติ อชฺฌาสโยฯ อนมิปุพฺเพ อาสโยฯ อธิปยติ จิตฺเตติ อธิปฺปาโย, โณ, ปย คมเนฯ จิตฺเต อภิสนฺธายตีติ อภิสนฺธิ, ทฺวีสุฯ ภวติ จิตฺเตติ ภาโว, โณฯ อธิมุจฺจนํ จิตฺเต อธิฏฺฐานํ อธิมุตฺติ, นารีฯ ฉนฺโท ตณฺหายมฺปิ วุตฺโตฯ

ทฺวยํ อาทีนเวฯ โทโส ปฏิเฆ วุตฺโตฯ อา ภุโส ทีนํ วายติ คมยตีติ อาทีนโว, ทีน ทุคฺคตภาเว, โว, วี คมเน จฯ

[767] ทฺวยํ อานิสํเสฯ สํส หิํสาถุตีสุ, อานิสํโส อมุขฺยผเล, มุขฺยผเล จ, ตถา คุโณฯ คุณ ปกาสเน, ปกาเสติ การณนฺติ คุโณ, คณ สงฺขฺยาเน วา, อสฺสุ, คุโณฯ ทฺวยํ มชฺเฌฯ มช สุทฺธิยํ, โฌฯ วิปุพฺเพ เวมชฺฌํฯ

ทฺวยํ ตรุณสูริยฏฺฐาเนฯ อหสฺส มชฺโฌ มชฺฌโห, โส เอว มชฺฌนฺหิโก, หสฺส นฺโห [โมคฺคลฺลาน 3.110 สุตฺตํ ปสฺสิตพฺพํ]ฯ อหสฺส มชฺโฌ มชฺฌนฺโห, มชฺฌนฺโตปิฯ ทฺวยํ นานตฺตายํฯ วิคตา มตฺตา สทิสปฺปมาณํ เอเตน เหตุภูเตน เวมตฺตํฯ นานเมว นานตา, นานสทฺโท ปุนฺนปุํสเก, อพฺยเย ตุ นานาฯ

[768] ทฺวยํ นิทฺทาปฏิกฺเขเปฯ ชาคร นิทฺทกฺขเย, ชาครเมว ชาคริโยฯ ทฺวยํ ชลาทีนมวิจฺฉนฺนายํ สนฺตติยํฯ วหติสฺมา โณ, ปวาโหฯ วตุ อาวตฺตเน,ติ, ปวตฺติฯ

ติกํ วิตฺถาเรฯ อสุ เขปเน, โณ, พฺยาโสฯ ปปุพฺโพ ปญฺจ วิตฺถาเรฯ ถร สนฺถรเณ, ปาทิปุพฺโพ จ วิตฺถาเรฯ ติกํ สํยเมฯ ยมุ อุปรเม, โณ, ยาโมฯ อิตเรสุ อฯ

[769] ทฺวยํ คตฺตานํ มทฺทเนฯ ‘‘สมฺพาหโน’งฺคมทฺทโก’’ติ โวปาลิโต, สํปุพฺโพ วาห ปยตเน, มทฺทเน วา, ยุฯ มทฺท มทฺทเนฯ ทฺวยํ นานารมฺมณาทีสุ วิสปฺปเนฯ สร คมเน, ณฯ สปฺป คมเน, ยุ, วิสปฺปนํฯ

ทฺวยํ ปริจเยฯ ถุ อภิตฺถเวฯ จิ จเยฯ ติกํ สงฺคเมฯ มิล สิเลสเน, โณ, สกตฺเถ โก, เมลโกฯ สนฺช สงฺเค, โณฯ สํปุพฺพา คมิโต อฯ

[770] สนฺนิกฏฺฐมฺหิ สมีเป สนฺนิธิสทฺโท, สนฺนิธานํ สนฺนิธิ, ปุเม, ฐปเนปฺยยํฯ นส อทสฺสเน, โณฯ ทิส เปกฺขเน, ยุ, ทิสฺสาเทโส, อิสฺสตฺตํฯ

ติกํ ธญฺญาทีนํ ลวเนฯ ลู เฉทเน, อฯ ณมฺหิ อภิลาโวฯ ยุมฺหิ ลวนํฯ ทฺวยํ ขณปฺปตฺติยํฯ ปปุพฺโพ ถุ อภิตฺถเวฯ สร คมเน, อวสโรฯ สมาติ ทฺเว ตุลฺยตฺถาฯ

[771] จตุกฺกํ ปริโยสาเนฯ สา ตนุกรเณ, ยุ, โอสานํฯ ปริปุพฺโพ ปริโยสานํฯ อุกฺกํสาติสยา ปกฏฺเฐปฺยุตฺตาฯ

ทฺวยํ สณฺฐาเนฯ วิส ปเวสเน, สนฺนิเวโสฯ ฐา คตินิวตฺติยํ, ยุ, สณฺฐานํฯ ทฺวยํ อพฺภนฺตรวาจกํ ปาฏิปทิกํฯ อถ วา อภิ พนฺธเน, อโร, ธาตฺวตฺถานุวตฺตโก อภิ, อพฺภนฺตรํฯ อพฺภาภาเว อนฺตรํฯ

[772] ติกํ ปาฏิหาริเยฯ หิ คติมฺหิ, ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณ, ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํฯ ยทาทินา หาริยญฺจ, ปาฏิหาริยํ, อถ วา ปฏิปกฺเข หรตีติ ปาฏิหีรํ, โณ, อสฺสีฯ เอการาเทเส ปาฏิเหรํฯ ณฺยมฺหิ ปาฏิหาริยํ, วิหตุปกฺกิเลเสน ปจฺจาหริตพฺพํ ปวตฺเตตพฺพนฺติ ปาฏิหีรนฺติอาทิปิ กาตพฺพํฯ

ทฺวยํ กตฺตพฺพมตฺเตฯ กรมฺหา ริจฺจ, กิจฺจํ, อวสฺสํ กาตพฺเพปิฯ อนียปจฺจเย กรณียํฯ

ทฺวยํ ปุปฺผาทินา อุทกาทีนํ ปริภาวเนฯ สุนฺทรํ กรียเต เยนาติ สงฺขาโร, โณ, ขราเทโสฯ วส นิวาเส, ยุ, วาสนา, กิเลสาทีนํ สตฺติวิเสเสปิฯ

สา หิ กุสลาปิ อตฺถิ อกุสลาปิ อพฺยากตาปิ, ตถา ปหาตพฺพาปิ อตฺถิ อปฺปหาตพฺพาปิฯ ตตฺถ ยา กุสลาพฺยากตา, น สา ปหาตพฺพาฯ ยา ปน อกุสลา, สา สุขุมตรตาย ภควโตเยว อริยมคฺเคน ปหาตพฺพา, นาญฺเญสํฯ เอวํ สนฺเต อริยานมฺปิ อปายูปปตฺติ สิยาติ? น สิยา, สพฺเพสเมว อริยานํ อปายูปปตฺติเหตุกาย วาสนาย ปหีนตฺตาฯ ทุวิธา หิ อกุสลา วาสนา กายวจีปโยคเหตุภูตา จ อปายูปปตฺติเหตุภูตา จฯ ตตฺถ ปุริมา ภควโตเยว อริยมคฺเคน ปหาตพฺพา, อิตรา สพฺเพสมฺปิ อริยมคฺเคนาติ, ตสฺมา ยํ วุตฺตํ ‘‘พุทฺธาว สวาสเน กิเลเส ปชหิตุํ สกฺโกนฺติ, นาญฺเญ’’ติ, ตํ กายวจีปโยคเหตุภูตํ วาสนํ สนฺธาย วุตฺตํ, เนตรนฺติ นิฏฺฐเมตฺถาวคนฺตพฺพํฯ

[773] ติกํ ธญฺญาทีนํ ปูตกรเณฯ ปู ปวเน, ยุฯ อปจฺจเย ปโวฯ ณมฺหิ นิปฺปาโวฯ ทฺวยํ ตสเรฯ ตส อุพฺเพเค, อโรฯ สุตฺเตน เวฐนํ สุตฺตเวฐนํฯ

ทฺวยํ ทุคฺคสญฺจาเรฯ สงฺกมฺยเต เยนาติ สงฺกโมฯ สญฺจรนฺติ อเนนาติ สญฺจาโร, ทุคฺคสฺส สญฺจาโร ทุคฺคสญฺจาโรฯ ทฺวยํ ปฐมารมฺเภฯ ปฐมํ กโม ปกฺกโม, อุปกฺกโม จฯ

[774] ติกํ ปาเฐฯ ปฐ วิยตฺติยํ วาจายํ, โณ, ปาโฐฯ นิปุพฺเพ นิปาโฐ, อมฺหิ นิปโฐฯ

ทฺวยํ อปหริตาทิโน วตฺถุโน อนฺเวสเนฯ จิ จเย, จยนมตฺร อนฺเวสนํฯ มคฺค อนฺเวสเน, จุราทิ, ยุ, เอเต ทฺเว อปุเม, สํวิกฺขนํปฺยตฺรฯ

จตุกฺกํ อาลิงฺคเนฯ ลิงฺค คตฺยตฺโถฯ สนฺช สงฺเคฯ สิลิส อาลิงฺคเนฯ คุห สํวรเณ, ยุ, ปริรมฺโภปฺยตฺรฯ รมฺภ สทฺเทฯ

[775] จตุกฺกํ อาโลกเนฯ โลก ทสฺสเนฯ เฌ จินฺตายํฯ อิกฺข ทสฺสนงฺเกสุฯ ทิส เปกฺขเน, สพฺพตฺร ภาเว ยุฯ

จตุกฺกํ นิรากรเณฯ ทิส เปกฺขเนฯ อสุ เขปเน, นิรสนํฯ ปติ อาปุพฺโพ ขากถเนฯ กร กรเณ, อิตฺถิยมติยโว วา,ติฯ

[776] ปญฺจกํ วิปริยเยฯ วิปริปุพฺโพ อสุ เขปเน, โณ, วิปลฺลาโสฯ อญฺเญน ปกาเรน ภวนํ อญฺญถาภาโวฯ วิปริปุพฺโพ อย คมเน, วิปริยโยฯ อสุ เขปเน, วิปริยาโสฯ

ติกํ อติกฺกเมฯ อติกฺกมนํ อติกฺกโมฯ อติกฺกมฺม ปตนํ อติปาโตฯ อย คมเน, อุปจฺจโยฯ

สํกิณฺณวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อเนกตฺถวคฺควณฺณนา