เมนู

[690] ติลพีชาทโย เสวาโล นามฯ ตตฺร ติลพีชปฺปมาณํ ชลสณฺฐิตํ นีลาทิวณฺณยุตฺตํ ติลพีชํ นามฯ สงฺโข นาม สปตฺโต อปฺปกณฺโฑ อุขาปิธานาทิปฺปมาโณ สมูโล เอโก เสวาลวิเสโสฯ ปณโก นาม ภมรสณฺฐาโน นีลวณฺโณ เอโก เสวาลวิเสโส, ปณ สงฺขาเต, ณฺวุ, ปณโกฯ

ปาตาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สกลพฺยากรณมหาวนาสงฺคญาณจารินา กวิกุญฺชรเกสรินา ธีมตา สิริมหาจตุรงฺคพเลน มหามจฺเจน วิรจิตายํ อภิธานปฺปทีปิกาวณฺณนายํ ภูกณฺฑวณฺณนา สมตฺตาฯ

3. สามญฺญกณฺฑ

1. วิเสสฺยาธีนวคฺควณฺณนา

[691] อิห วกฺขมาเน สามญฺญกณฺเฑ สางฺโคปางฺเคหิ องฺคอุปางฺคทฺวยสหิเตหิ วิเสสฺยาธีเนหิ วิเสสฺยายตฺเตหิ วิเสสนสทฺเทหิ โสภนาทีหิ สํกิณฺเณหิ อญฺญมญฺญวิชาติยตฺเถหิ ทพฺพกฺริยาคุณาทีหิ อเนกตฺเถหิ สมยวณฺณาทีหิ อพฺยเยหิ จิรสฺสมาทีหิ จ กมา กมโต วคฺคา กถฺยนฺเต, เต จ ปุพฺพวคฺคสนฺนิสฺสยา, ตถา หิ โสภนาทโย เทวมนุสฺสาทีสุ วิเสสนภาเวน สมฺพนฺธา, กฺริยาทโย ตุ ตทาธารตาย, สมยาทโย วาจกตาย, จิรสฺสมาทโย ตํกฺริยาวิเสสนภาเวน, ตโตเยว สาธารณตฺตา สามญฺญกณฺฑมิทํฯ

[692] อิห สตฺเถ ภิยฺโย รูปนฺตรา ลิงฺควินิจฺฉโย, โส อตฺราปิ วคฺเค ภิยฺโย รูปนฺตราเยวาติ วิปฺปฏิปตฺตินิราสตฺถํ พฺยาปกนฺยายมาห ‘‘คุณิ’’จฺจาทินาฯ ตสฺสตฺโถ – วิเสสนภูตา สพฺเพ คุณสทฺทา, ทพฺพสทฺทา, กฺริยาสทฺทา จ วิเสสฺยาธีนภาเวน เหตุนาเยว, น ภิยฺโย รูปนฺตราปิ วิเสสนสทฺเทน สมลิงฺคิโน สิยุนฺติ, ยถา – โสภนา อิตฺถี, โสภโน ปุริโส, โสภนํ จิตฺตํฯ

[693-696] สุภนฺตํ โสภเนฯ สุภ โสภเน, ยุฯ รุจ ทิตฺติยํ, อิโรฯ สาธ สํสิทฺธิยํ, อุฯ มนํ โตเสตีติ มนุญฺญํฯ ญา ปริมาณโตสนนิสามเนสุ, อนฺตสฺสุกาโร, มนํ อา ภุโส โตเสตีติ วา มนุญฺญํ, ตทา ‘‘มโน อญฺญ’’นฺติ เฉโท, อาโลโปฯ จร คติภกฺขเนสุ, ณฺวุ, จรติ จิตฺตเมตฺถาติ จารุฯ

สุฏฺฐุ ทรียเต สุนฺทรํ, ทร ทารเณ วคฺค คมเน, อุ, วคฺคุฯ มโน รมติ อสฺมิํฯ กมุ อิจฺฉายํ, โตฯ หรติ จิตฺตํ หารี, ณีฯ มน ญาเณ, ชุ, มโน ชวติ ยสฺมิํ วา มญฺชุ, นโลโปฯ ปิยสีลยุตฺตตาย เปสลํ, ปิยสฺส เป, อีสฺสตฺตํฯ ภทิ กลฺยาเณ, โทฯ วา คติยํ, โมฯ กล สงฺขฺยาเน, ยาโณฯ มนํ อปฺเปติ วฑฺเฒตีติ มนาปํ, มโน อปฺโปติ ยสฺมินฺติ วา มนาปํ, อาป ปาปุณเน, อปาทิปุพฺโพ จฯ ลภิตพฺพนฺติ ลทฺธํ, โต, สกตฺเถ โกฯ สุภตีติ สุภํ, สุนฺทเรน สภาเวน ภวตีติ วา สุภํฯ

ปุงฺควนฺตํ อุตฺตเม, อุพฺภุโต อตฺยตฺถํ อุตฺตโม, อุภสทฺทโต อุพฺภุตตฺถโต วิเสสตฺเถ ตโม, อุคฺคตตมตฺตา วา อุตฺตโมฯ วร ปตฺถนายํ, ปวโรฯ อิฏฺฐปจฺจเย วุฑฺฒสฺส ชาเทโส, เชฏฺโฐฯ ปกฏฺฐํ มุขํ อารมฺโภ อสฺส ปมุโขฯ นตฺถิ อุตฺตโร อุตฺตโม ยสฺมา อนุตฺตโรฯ ปมุโข จ อนุตฺตโร จาติ ทฺวนฺโทฯ อปาทิปุพฺเพ วโรฯ มุขมิว มุขฺโย, อิวตฺเถ โยฯ ปทธาตีติ ปธานํ, ยุฯ ปมุขภาเว ติฏฺฐตีติ ปาโมกฺโข, อุภยตฺราปิ วุฑฺฒิฯ ปกฏฺฐํ ราตีติ ปรํ, โณฯ ‘‘อคฺค’’นฺติ ชานิตพฺพนฺติ อคฺคญฺญํ, ‘‘อคฺค’’นฺติ ปมานิตพฺพนฺติ วา อคฺคญฺญํฯ อุตฺตโร อุตฺตมสทิโสฯ ปธานภาวํ นีตํ ปณีตํ, นี นเย, กมฺมนิ โณฯ ปรํ ปจฺจนีกํ มาเรตีติ ปรมํ, ปกฏฺฐภาเว รมตีติวา ปรมํ, โณฯ อิยิฏฺเฐสุ ปสตฺถสฺส, วุฑฺฒสฺส จ โส, เสยฺโย, เสฏฺโฐ จ, ‘‘กฺวจาสวณฺณํ ลุตฺเต’’ติ อิสฺเสฯ คามํ เนตีติ คามณิ, ‘‘ตสฺสีลาทีสุ ณี ตฺวาวี จา’’ติ ณี, รสฺโส, คามณิฯ สนฺตตมตาย สตฺตโม, สนฺตโต ตโม, สนฺตสฺส จ โสฯ วิเสสียเตติ วิสิฏฺโฐ, สิส วิเสสเน, โตฯ อร คมเน, ณฺโย, อิการาคโม, อริโยฯ นตฺถิ อคฺโค ยสฺมา นาโค, ทีฆาทิ, โลโป จฯ อิ คติยํ, ณฺวุ, อิสฺเส, โลโป จ, เอโก, สทิสรหิตตาย วา เอกีภาเว ติฏฺฐตีติ เอโก, โกฯ

อุสฺสาเปติ ปจฺจนีเกติ อุสโภ, อุส ทาเห, อโภ อช คมเน, อ, สฺส โค, ทฺวิตฺตํ, อคฺโคฯ มุจ โมจเน, หีนมชฺฌิมภาเวหิ มุจฺจตีติ โมกฺโข, โต, สฺส โขฯ โมกฺข โมจเน วา, อฯ ปธานภาวํ คจฺฉตีติ ปุงฺคโว, ยทาทิ, ปุกฺขโลปฺยตฺร, ปุส วุฑฺฒิมฺหิ, อโล, สฺส โข, อสรูปทฺวิตฺตํฯ เอเต จุตฺตมาทโย สมาสคาปิ อสมาสคาปิ อุตฺตมตฺถวาจกาฯ อมรโกเส ปน นาโคสภปุงฺควานํ สมาสคตฺเตเยว อุตฺตมตฺถวาจกตา วุตฺตา, วุตฺตญฺจ –

‘‘อุตฺตรสฺมิํ ปเท พฺยคฺฆ-ปุงฺคโว’สภกุญฺชรา;

สีหสทฺทูลนาคาทฺยา, ปุเม เสฏฺฐตฺถโคจรา’’ติ [อมร 21.59]

ตสฺสตฺโถ – พฺยคฺฆาทโย กมฺมธารยสมาเส สติ อุตฺตรปทีภูตา เสฏฺฐตฺถวิสยา ปุพฺพปทสฺส เสฏฺฐตฺถวาจกา ปุลฺลิงฺคา จ ภวนฺติ, ยถา ‘‘ปุริสพฺยคฺโฆ, มุนิปุงฺคโว’’อิจฺจาทิฯ สีหาทโย, อาทินา วราหปุณฺฑรีกโธรยฺหโสวีราทโย จ สมาสคา กมฺมธารยสมาเส อุตฺตรปทภูตา เสฏฺฐตฺถวาจกา ปุเมว ภวนฺติ, ยถา ‘‘สกฺยสีโห, กวิกุญฺชโร, ปุริสสทฺทูโล, ปุริสวราโห’’อิจฺจาทิฯ

[697] จิตฺตสฺส, อกฺขิโน จ ปีติชนกํ วตฺถุ อพฺยาเสกํ, อเสจนญฺจ นาม, น พฺยาสิญฺจนฺติ นกฺขรนฺติ นยนมนานิ ยสฺมาติ อพฺยาเสกํ, อเสจนญฺจ, น พฺยาสิญฺจนฺติ จ ยสฺมิํ อาคนฺตุกภูตานิ อญฺญรสานีติ วา อพฺยาเสกํ, อเสจนญฺจฯ โณ, ยุ จฯ

ฉกฺกํ อิฏฺเฐ วตฺถุมฺหิฯ อิจฺฉิตพฺพํ, เอสิตพฺพนฺติ วา อิฏฺฐํ, อิสุ อิจฺฉายํ, อิส คเวสเน จ, โตฯ สุภตฺตํ คจฺฉตีติ สุภคํ, กฺวิฯ หทเย สาธุ, หทยสฺส วา ปิยนฺติ หชฺชํ, โณ, นฺตสฺส โลโป, ทฺยสฺส ชฺโชฯ

ทยิตพฺพํ อาทาตพฺพนฺติ ทยิตํ, โตฯ วลฺล สํวรเณ, กมฺมนิ อโภฯ ปิยายิตพฺพนฺติ ปิยํ,ปี ตปฺปนกนฺตีสุ, ณฺโย, รสฺสาทิฯ

[698] ติกํ ตุจฺเฉฯ ตุจ วินาเส, โฉฯ ริจ วิโยชนสมฺพชฺฌเนสุ, สมฺพชฺฌนํ มิสฺสนํ, โต, สกตฺเถ โกฯ สุนสฺส หิตํ สุญฺญํ, โย, นฺยสฺส ญฺโญ, สุน คติยํ วา, โยฯ ทฺวยํ อสาเรฯ ผล นิปฺผตฺติยํ, อุ, คุ วาฯ ปุพฺพตฺร โคนฺโต, อสฺเส, เผคฺคุฯ

ติกํ ปวิตฺเตฯ เมธ หิํสาสงฺคเมสุ, เมธียเต สงฺคมียเต เมชฺฌํ, ณฺโย, สฺส โฌ, อสรูปทฺวิตฺตํฯ ปุ ปวเน, โต, ทีฆาทิฯ วุฑฺฒาวาเทโส, อิการาคโม จฯ ทฺวยํ อวิรทฺเธฯ น วิรชฺฌตีติ อวิรทฺโธ, รธ หิํสาปราธาปคมเนสุ, โตฯ ‘‘ธฒภเหหิ ธฒา เจ’’ติ สฺส โธฯ ปณ พฺยวหารถุตีสุ, ณฺวุ, วิรทฺธโวหาเรน น ปณาเมตีติ อปณฺณโกฯ

[699-701] ทฺวยํ ชาตฺยาจาราทินา อนินฺทิเตฯ อุปุพฺโพ, ปุพฺโพ จ กส วิเลขเน, หิํสายญฺจ, โต, ‘‘สาทิสนฺตปุจฺฉภนฺชหํสาทีหิ ฏฺโฐ’’ติ สหาทิพฺยญฺชเนน สฺส ฏฺโฐฯ

คารยฺหนฺตํ ชาตฺยาจาราทินา นินฺทิเตฯ นิหียเตติ นิหีโน, หา จาเค, อิโน, ทีโฆฯ อปาทิปุพฺเพ หีโนฯ ลม นินฺทายํ, ณฺวุ, ลามโกฯ กิฏ คติยํ, ปติ นิปุพฺโพ ตุ นินฺทายํ, โฐ, ปติกิฏฺฐํ, นิกิฏฺฐญฺจฯ อิตฺตรสทฺโท ลามกตฺถวาจโก ปาฏิปทิโก, ‘‘ชาตฺยาจาราทีหิ นิหีโนย’’นฺติ อวทิตพฺโพติ อวชฺโช, ตพฺภาวตฺโถ เจตฺถ กาโรฯ วท วิยตฺติยํ วาจายํ, ณฺโย, ทฺยสฺส ชฺโชฯ กุจฺฉา สญฺชาตา อสฺส กุจฺฉิโตฯ อโธภาเค ชาโต อธโม, โอสฺสตฺตํฯ อุม นินฺทายํ, กมฺเม อ, สกตฺเถ โก, อุสฺโส, โอมโกฯ ครหิตพฺโพติ คารยฺโห, ครห นินฺทายํ, ณฺโย, วณฺณวิปริยโยฯ

ทฺวยํ มลยุตฺเตฯ มลยุตฺตตาย มลีโน, อิโน, ทีโฆฯ อสฺสตฺถฺยตฺเถ อี, มสปจฺจเย มลีมโส, กจฺจรํ, มลทูสิตมฺปิ, กุจฺฉิตํ จรตีติ กจฺจรํฯ

ติปาทํ วิปุเลฯ พฺรห วุทฺธิยํ, ราชาทิ, พฺรหาฯ มห ปูชายํ, อนฺโตฯ ปุล มหตฺเต, วิปุลํฯ สล คมเน, วิสาลํ, โณฯ ปถ สงฺขฺยาเน, อุโล, อสฺสุ, ปุถุลํ, อุมฺหิ ปุถุฯ คร เสจเน, อุ, ครุฯ อร คมเน, อุ, อสฺสุ, อุรุฯ ตนุ วิตฺถาเร, โต, อิณฺณาเทโส, สฺส โถ, อสฺสิ, อสรูปทฺวิตฺตํ, วิตฺถิณฺณํฯ

วฐรนฺตํ ถูเลฯ ปี ตปฺปนกนฺตีสุ, อิโนฯ ถูล ปริพฺรูหเน, อฯ ปีธาตุโต อีวโร, ปีวรํฯ ลปจฺจเย ถุลฺลํ, รสฺสาทิฯ วท วิยตฺติยํ วาจายํ, วทตีติ วฐรํ, อโร, สฺส โฐฯ ถูลมุปจิตมํสวิปุลายตมํสาทิฯ

ทฺวยํ สนฺนิจิเตฯ อานิปุพฺโพ จิ จเย, กมฺเม โต, อาจิตํ, นิจิตญฺจฯ

[702] สิโลโก สพฺพสฺมิํฯ สรตีติ สพฺพํ, โว, สฺส จ โวฯ สํปุพฺโพ อสุ เขปเน, โต, สมตฺตํ, อถ วา สม ติม เวกลฺลพฺเย, โต, สมตฺตํฯ น ขิยตีติ อขิลํ, โล, อขิลํ, นิขิลญฺจ ตถาฯ สก สตฺติยํ, อโล, กลาภิ อวยเวหิ สห วตฺตเตติ วา สกลํฯ เสสโต อวสิฏฺฐโต นิคฺคตํ นิสฺเสสํฯ กส คมเน, อิโน, ตฺตํ, กสิณํฯ น เสสํ อวสิฏฺฐํ อเสสํฯ อคฺเคน สิขเรน สงฺคตํ สมคฺคํฯ กเต สมาเส ปุพฺพนิปาโต อภิธานาฯ อูน ปริหาเน, น อูนํ อสฺมิํ อนูนกํ, โกฯ

[703] พหุลนฺตํ พหุตฺเต, ภาเวติ วฑฺเฒตีติ ภูริ, ภู สตฺตายํ, ริ, ภูริ, ทีฆาทิ, รสฺสนฺโต, อีมฺหิ ภูรี, เมธาฯ ปหุ สตฺติยํ, โต, อุการาคโม, ปุพฺโพ หู สตฺตายํ วา, รสฺโสฯ ปจิ วิตฺถาเร, อุโร, ปจุรํฯ ภี ภเย, ภายติ ยสฺมาติ ภิยฺโย, ทฺวิตฺตํฯ สมฺปโหตีติ สมฺปหุลํ, โลฯ พห วุฑฺฒิยํ, อุ, พหุฯ เยภุยฺยสทฺโท พหุลตฺถวาจโก ปาฏิปทิโกฯ พหู อตฺเถ ลาภีติ พหุลํฯ

ทฺวยํ พหิคเตฯ พหิ ชาตํ พาหิรํ, อิรณฯ

[704-706] เยสํ ปทตฺถานํ มตฺตํ ปมาณํ สตาทิโต ปรํ อธิกํ ภวติ, เต ปโรสตาทีฯ อาทินา ปโรสหสฺสาทิฯ สตโต ปโร ปโรสตํฯ สหสฺสโต ปโร ปโรสหสฺสํ, ปรสฺส ปุพฺพนิปาโต อภิธานา ปรสทฺทา โอการาคโมฯ ปชฺชํ อปฺเปฯ ปริโต อตฺตํ ขณฺฑิตํ ปริตฺตํฯ สุข ตกฺริยายํ, ตกฺริยา สุขนํ, อุโมฯ สุจ โสจเน วาฯ ขุท ปิปาสายํ, โท, ขุทฺทํฯ ถุจ ปสาเท, โณฯ อล ภูสนปริยตฺตินิวารเณสุ, โป, สฺส โป, อปฺปํฯ กิส ตนุกรเณ, โณฯ ตนุ วิตฺถาเรฯ จิ จเย, อุโล, ทฺวิตฺตํ, จุลฺลํ, นีเจ ปน จุลฺโลฯ มา มาเน, ฉทาทีหิ โตฯ รสฺสาทิ, มตฺตา, อิตฺถิยํฯ ลิส อปฺปีภาเว, อฯ ลู เฉทเน, ลุยเตติ ลโว, อฯ อณ คตฺยตฺโถ, อุฯ กณ สทฺเท, อ, กโณฯ ลวาทีหิ สห กโณ ปุเม, วุตฺตญฺจ อมรโกเส ‘‘ปุเม ลวเลสกณาณโว’’ติ [อมร 21.62]

ญตฺตนฺตํ สมีเปฯ สงฺคตา อาโป ยสฺมิํ สมีปํ, อาสฺสีฯ ปาทิโต ยทาทินา กโฏ, นิกโฏ, นตฺถิ กโฏ อาวรณํ เอตสฺสาติ วา นิกโฏฯ สทสฺมา โต, อาสนฺโนฯ กณฺฐํ สมีปํ อุปคตํ อุปกฏฺโฐฯ ‘‘กณฺโฐ คเล สนฺนิฏฺฐาเน, สทฺเท มทนปาทเป’’ติ หิ นานตฺถสงฺคโห, อิธ ปน กณฺฐสฺส กฏฺฐาเทโส, โลโป วาฯ อภฺยาสีทตีติ อภฺยาโสฯ ‘‘อภฺยาโส ตุ สมีปมฺหิ, ปุมา อภฺยสเนปิ เจ’’ติ [จินฺตามณิฏีกา 21.67] รภโสฯ สห อนฺเตน สนฺติกํ, สกตฺเถ อิโกฯ วิทูรปฏิปกฺขตฺตา อวิทูรํฯ สงฺคตํ อนฺตํ สามนฺตํ, สสทฺทสฺส ทีโฆ, นิคฺคหีตสฺส โม, สํ นิปุพฺโพปิ กฏฺฐสทฺโท สมีปตฺโถเยวาติ ทสฺสนตฺถํ อุทาหฏํ, กส วิเลขเน วา, โต, สนฺนิกฏฺฐํฯ อนฺติกภาวํ อุปคตํ อุปนฺติกํฯ สห กาเสน วตฺตเต สกาสํ, กาส ทิตฺติยํฯ อนฺตโยคา อนฺติกํ, อิโกฯ ญายเตติ ญตฺตํ, โต, สกาสสทฺเทน สนิฑสเทสสวิธสมริยาทสเวสาปิ คยฺหนฺติฯ สห นิเฑน, สห เทเสน, สห วิธาย, สห มริยาทาย, สห เวเสน วตฺตเตติ วิคฺคโห, พฺยุปฺปตฺตินิมิตฺตํ, รูฬฺหีสทฺทา ปน เอเตฯ

ทฺวยํ ทูรมตฺเตฯ ทุกฺเขน อรติ ยํ ทูรํฯ วิปปุพฺโพ กฏฺฐสทฺโท ทูเร, สกตฺเถ โก, วิปฺปกฏฺฐกํฯ

[707] ติกํ ฆเน, นตฺถิ อนฺตรํ ฉิทฺทํ ยสฺสฯ หนติสฺมา อ, สฺส โฆ จ, ฆนํฯ สมุ อุปสเม, โท, สนฺทํฯ ปาโท วิรเฬฯ วิรมตีติ วิรฬํ, อ, วณฺณวิกาโรฯ ปิโย ลโว อปฺโป ยสฺมิํ เปลวํ, ปิยสฺส เป, ปิลิ คมเน วา, อโวฯ ตนุ อปฺปาทีสุปิฯ

ทฺวยํ ทีเฆฯ ยต อายตเน, อายตํฯ อิ คมเน วา, โต, ภูวาทิ, อิสฺเส, เอ อย, ทีฆาทิฯ ทิ ขเย, โฆ, ทีฆาทิฯ ติกํ วฏฺฏเลฯ นิคฺคตํ ตลํ อสฺมาติ นิตฺตลํฯ วฏฺฏ วฏฺฏเน, วฏฺฏํ, ลตาทิฯ อุลปจฺจเย วฏฺฏุลํฯ

[708] อุจฺฉิตนฺตํ อุนฺนเตฯ จิ จเย, อุจฺจิโนตีติ อุจฺโจ, อฯ อุนฺนมตีติ อุนฺนโตฯ ตุช หิํสายํ, ผลเน จ, อ, ตุงฺโคฯ อุคฺคตํ อคฺคํ อสฺส อุทคฺโคฯ อุทฺธํ สิโต อุจฺฉิโต, สิ เสวายํ, โต, สฺส โฉ, อสรูปทฺวิตฺตํ, อุจฺฉิโตฯ ปํสุปิ, ปกฏฺโฐ อํสุ ทิตฺติ ยสฺส ปํสุฯ

ติกํ วามเนฯ อุทฺธํ น อญฺจตีติ นีโจ, อญฺจ คมเน, โณ, การการานํ โลโป, นิสทฺโท อตฺร นิเสเธฯ รส สทฺเท, โส, รสฺโสฯ วา คมเน, มโน, วามโนฯ

ติกํ อุชุมฺหิฯ น ชิมฺหํ กุฏิลํ อชิมฺหํฯ ตสฺมิํ อวงฺกตาย ปกฏฺโฐ คุโณ ยสฺส ปคุโณฯ อช คมเน, อุ, อสฺสุ, อุชุฯ

[709] ฉกฺกํ วงฺเกฯ อลธาตุมฺหา อโร, ตฺตํฯ เวล คมเน, โต, ทฺวิตฺตาทิ, วิรูเปน อิลยตีติ วา เวลฺลิตํ, โต, อิล คมเนฯ วงฺก โกฏิลฺเย, อฯ กุฏ เฉทเน, อิโล, กุฏ โกฏิลฺเย วาฯ หา จาเค, กตฺตริ โม, ทฺวิตฺตํ, วณฺณวิปริยยาทิ, ชิมฺหํฯ กุญฺจ โกฏิลฺเย, โตฯ วกฺกมฺปิ, วกฺก คมเนฯ

ปญฺจกํ ธุเวฯ ธุ คติเถริเยสุ, อ, อุวาเทโสฯ สสฺสเต นิจฺเจ ภโว สสฺสโตฯ นิจฺโจ วุตฺโต [อภิธานปฺปทีปิกาฏีกา]ฯ สทา กาเล ภโว สทาตโนฯ สนสทฺโท นิจฺจตฺโถ สตฺตมฺยนฺโต นิปาโต, สนํสทฺโท วา [อภิธานปฺปทีปิกาฏีกา], ตตฺร ภโว สนนฺตโน, อุภยตฺราปิ ภวตฺเถ ตโน, ปุพฺเพ นิคฺคหีตาคโมฯ

[710] เอเกเนว ภาวาทิรูเปน กาลสฺส พฺยาปโก นิพฺพานากาสาทิกูฏฏฺโฐติ ปกาสิโตฯ มายานิจฺจลยนฺตาทีสุ กูฏํ วกฺขติ [อภิธานปฺปทีปิกาฏีกา]ฯ นิจฺจโล ติฏฺฐตีติ กูฏฏฺโฐ, ปพฺพโต, กูฏฏฺโฐ วิย สทา ติฏฺฐตีติ กูฏฏฺโฐฯ

ทฺวยํ ลหุเกฯ ลงฺฆ คติ โสสเนสุ, อุ, สฺส ตฺตํ, นิคฺคหีตโลโป, ลหุ, ลฆุปิฯ สํปุพฺเพ, สตฺถิกปจฺจเย จ สลฺลหุกํฯ ติกํ สงฺขฺยาเตฯ ขฺยา กถเนฯ คณ สงฺขฺยาเนฯ มา ปริมาเณ, สพฺพตฺร โตฯ

[711] ติกํ ติขิเณฯ ติช นิสาเน, โห, วณฺณวิกาโร, ติณฺหํฯ ติช นิสาเน, อิโน, สฺส โข, ณตฺตํ, ติขิณํฯ ติชโตเยว โว, สฺส โว, พตฺตํ, ติพฺพํฯ ติกํ จณฺเฑฯ จณฺฑ โกเป, จณฺฑํฯ อุชฺช พลปาลเนสุ, อ, ชฺชสฺส คฺโค, อุคฺคํฯ ขร วินาเส, อ, ขรํฯ

จตุกฺกํ ชงฺคเมฯ คมุ คมเน, ทฺวิตฺตาทิ, ชงฺคมํฯ จร คมเน, อ, จรํฯ ตสติ จลตีติ ตสํ, ตส อุพฺเพเค, อุพฺเพโค ภยํ, จลนญฺจฯ จรภิสฺมา จโร, มชฺเฌ ทีโฆ, จราจรํ, อพฺภาสนฺเต วา ราคโม, จราจรํ, สพฺพตฺร ปจฺจโยฯ อิงฺคมฺปิ, อิงฺคตีติ อิงฺโค, อิงฺค คมเนฯ

[712-713] ทฺวยํ จลนมตฺเตฯ กมฺป จลเนฯ จล กมฺปเน, สพฺพตฺร กตฺตริ ยุฯ

ทฺวยํ อธิเกฯ อติริจฺจตีติ อติริตฺโต, ริจ วิโยชนสมฺปฏิจฺฉนคตีสุ, โต, ภุชาทิฯ อธิ เอติ คจฺฉตีติ อธิโก, อิ คมเน, โกฯ

ชงฺคมา ปาณิโต อญฺโญ ถาวโร นาม, ติฏฺฐตีติ ถาวโร, ฐา คตินิวตฺติยํ, วโร, วณฺณวิกาโร, ถาวโร, ฐาวโรปีตฺเยเกฯ

จตุกฺกํ โลเลฯ โลล อุมฺมาทเนฯ จล กมฺปเน, ทฺวิตฺตาทิ, จญฺจลํฯ ตร ปฺลวนตรเณสุ, ตรํ ลาตีติ ตรลํ, เอเต จลนมตฺเตปิฯ

จตุกฺกํ ปุราเณฯ ปุเร ภโว ปุราโณ, ยทาทินา ปจฺจโย, ตฺตํฯ ปุรา ภโว ปุราตโน, ตนปจฺจโยฯ

สนํสทฺโท อิห สตฺตมฺยนฺโต ปุราณตฺเถ นิปาโตฯ ตตฺร ภโว สนนฺตโน, ปุพฺเพ วิย สนํสทฺโท วา, ตตฺราปิ ปุพฺเพ วิย นิคฺคหีตาคโมฯ จิรํสทฺโท นิปาโต สตฺตมฺยนฺโต ปุราณตฺโถ อิห คยฺหเต, ตตฺร ภโว จิรนฺตโนฯ นิคฺคหีตโลโป จิรกาลาทีสุฯ

จตุกฺกํ อภินเวฯ ปติโต อคฺโค ยสฺส ปจฺจคฺโฆ, คสฺส โฆ, พหุโก วา อคฺโฆ ยสฺส ปจฺจคฺโฆ, อเนกตฺถตฺตา หิ อุปสคฺคนิปาตานํ พหุกตฺโถ เอตฺถ ปติสทฺโทฯ นวสทฺทาสกตฺเถ ตโน, นวสฺส นุภาโว จฯ นโว เอว อภินโว, นุ ถุติยํ, อ, นโวฯ

[714-715] ปญฺจกํ กกฺขเฬฯ กนฺตตีติ กุรูรํ, อูโร, กนฺตสฺส จ กุราเทโส, กร หิํสายํ วา, อูโร, อสฺสุฯ กฐ กิจฺฉชีวเน, มุทฺธชทุติยนฺโต ธาตุ, อิโน, วณฺณวิปริยเย กถินนฺติปิฯ ทล วิทารเณ, โห, ฬตฺตํ, พห วุทฺธิมฺหิ วา, สฺส โท, ฬนฺโต จ, ทฬฺหํ ทห ภสฺมีกรเณ วา, อ, ฬนฺโต จฯ นิฏฺฐาตีติ นิฏฺฐุรํ, ฐา คตินิวตฺติยํ, อุโรฯ กกฺข หสเน, อโล, ฬตฺตํฯ กโฐรํ, ชรฐํ, มุตฺติมํ, มุตฺตมฺปิ, กฐ กิจฺฉชีวเน, โอโรฯ ชร ชีรเณ, ภูวาทิ, โฐฯ มุตฺติ กถินฺยํ, ตํโยคา มุตฺติมํฯ อปจฺจเย มุตฺตํฯ

สตฺตกํ อนฺเตฯ อม คมเน, โต, อนฺโต, อนิตฺถีฯ ปริปุพฺโพ ปริยนฺโตฯ ปปุพฺโพ ปนฺโตฯ ปจฺฉา ภโว ปจฺฉิโมฯ อนฺเต ภโว อนฺติโม, อิโมฯ ชฆเน สาธุ ชิฆญฺญํ, โย, อสฺสิฯ จรติสฺมา อิโมฯ จริมํ, จรสทฺทา วา อิโมฯ

จตุกฺกํ ปฐเมฯ ปุพฺพ ปูรเณ, อฯ อคฺคํ เสฏฺเฐปิ วุตฺตํฯ ปฐ วิยตฺติยํ วาจายํ, อโม, ปถ สงฺขฺยาเน วา, อโม, วณฺณวิกาโร, ปฐมํ, ปถมนฺติปิฯ อาทียเต ปฐมํ คณฺหียเตติ อาทิ, อิ, ปุเม, โสสทฺโท อาทิสฺส ปุลฺลิงฺคตฺตโชตโก, ปุริมํ, ปุรตฺถาปิ, ภวตฺเถ อิมตฺถาฯ

ทฺวยํ อนุจฺฉวิเกฯ ปฏิคฺคหิโต รูโป ปติรูโปฯ ฉวิยา อนุรูปํ อนุจฺฉวิกํ, สกตฺเถ โกฯ

ทฺวยํ นิรตฺถเกฯ มูห เวจิตฺเต, อ, สฺส โฆฯ นตฺถิ อตฺโถ ยสฺส, สกตฺเถ โกฯ

[716] ทฺวยํ ปากเฏฯ วิสิฏฺโฐ อตฺตา ยสฺส พฺยตฺตํฯ ปุฏ ปกาสเน, ปุฏ วิกาสเน วาฯ

ติกํ มุทุมฺหิฯ มุท โมทเน, อุ, มุท สํสคฺเค วาฯ โสภนํ กุมารํ กนฺติ ยสฺสฯ กุ สทฺเท, อโล, มนฺโต จฯ

ทฺวยํ อินฺทฺริยคฺคยฺเหฯ อกฺขํ อินฺทฺริยํ ปติคตํ นิสฺสิตํ, อกฺเขน วา ปติคตํ ปจฺจกฺขํ, กเต สมาเส ปติสทฺทสฺส ปุพฺพนิปาโต อภิธานโตฯ อินฺทฺริยํ จกฺขาทิกํ, เตน คยฺหํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํฯ

ทฺวยํ อปจฺจกฺเขฯ ปจฺจกฺขวิปรีตํ อปจฺจกฺขํ, ปรมาณฺวาทิฯ อินฺทฺริยํ อติกฺกนฺตํ อตินฺทฺริยํฯ

[717] จตุกฺกํ อญฺญตฺเถฯ

อิตรสทฺโท ปาฏิปทิโก อญฺญตฺถวาจโก, อิทํสทฺทา วา ตโร อญฺญตฺเถ, ทํโลโป จ อญฺญสทฺทา สกตฺเถ ตโรฯ เอโก เสฏฺเฐปิ วุตฺโตฯ อญฺญสทฺโท ปาฏิปทิโก ภินฺนตฺโถ, น ญายเตติ วา อญฺโญฯ

ติกํ นานปฺปกาเรฯ พหโว วิธา ปการา อสฺส พหุวิโธฯ วิจิตฺตา วิธา ยสฺส วิวิโธฯ

ทฺวยํ อนิวาริเตฯ นตฺถิ พาโธ นิเสโธ ยสฺส อพาธํฯ นตฺถิ อคฺคฬํ อสฺสฯ

[718] จตุกฺกํ อสหาเยฯ อสหายตฺเถ เอกโต อากี, จฺโจ, โก จ, เอกากี, เอกจฺโจฯ อญฺญตฺเถปิ เอกโก วุตฺโตฯ สมา ตุลฺยตฺถาฯ

อเนกสมฺพนฺธินิ สาธารณาทิทฺวยํฯ สห อาธารเณน วตฺตตีติ สาธารณํ, ยทาทิ, ถิยํ สาธารณี, สาธารณา จฯ สมานเมว สามญฺญํ, โย, สามญฺญา อิตฺถิยํฯ

ทฺวยํ อปฺปาวกาเสฯ สมฺพาธเต อสฺมิํ, โรฯ สํสทฺทา กโฏ, ยทาทิ, สงฺกฏํ, สห อาวรเณน วตฺตตีติ วา สงฺกฏํ, สหตฺโถ สํสทฺโทฯ

[719] วามํ กเฬวรํ วามกาโย สพฺยํ นามฯ ‘‘สพฺยํ วาเม จ ทกฺขิเณ’’ติ [จินฺตามณิฏีกา 21.84] หิ อชโย, สว คติยํ, โยฯ ทกฺขิณํ กเฬวรํ อปสพฺยํ, สพฺยโต อปคตํ อปสพฺยํฯ

ทฺวยํ วิปรีเตฯ ปฏิกูลติ อาวรตีติ ปฏิกูลํ, กูล อาวรเณฯ อปสพฺยํ ทกฺขิเณปิ วุตฺตํฯ

ทุรธิคมนฺโต ปถํ คหนํ, ยถา – คหนเมตํ สตฺถํ, ทุพฺพิเวกมิจฺจตฺโถฯ คจฺฉนฺตํ หนฺตีติ คหนํ, คหณมฺปิ, ยทาทิฯ กล คมเน, อิโล, กลิํ ลาตีติ วา กลิลํฯ

[720-721] ทฺวยํ พหุปฺปกาเรฯ อุจฺจญฺจ ตํ อวจญฺเจติ อุจฺจาวจํ, กมฺมธารโยฯ พหโว เภทา อสฺสฯ

ติกํ ชนาทินิรนฺตรคเตฯ สงฺก สงฺกายํ, โตฯ กิร ปกฺเขปวิกฺขิปเนสุ, โต, อิณฺณาเทโสฯ สงฺก สงฺกายํ, อุโล, สงฺกุลํ, สํปุพฺโพ กุล สนฺตาเน วา, โรฯ

สิโลโก เฉเกฯ กโต อภฺยาสิโต หตฺโถ ปทตฺโถ เยน กตหตฺโถฯ กุส สิเลสเน, อโลฯ ปกฏฺฐา วีณา อสฺสฯ อภิชานาติ อภิญฺโญฯ สิกฺข วิชฺโชปาทาเน, โตฯ ปุณ กมฺมนิ สุเภ, โรฯ ปฏ คมเน, อุฯ ฉิทิ ทฺวิธากรเณ, กตฺตริ อ, สฺส โกฯ จต ยาจเน, อุโรฯ ทล ทิตฺติยํ, โข, สฺส โก, ทกฺข วุฑฺฒิยํ วา, อ, ทกฺข วุฑฺฒิหิํสาคติสีเฆสุ วาฯ ปิส หิํสาพลทานนิเกตเนสุ, อโล, เปสโลฯ

กตมุโข, กตีปิ, กตสทฺโท อภฺยาสิตตฺโถ, กตํ อพฺยาสิตํ มุขํ อุปาโย อเนนาติ กตมุโขฯ กตํ อสฺสตฺถีติ กตีฯ

สตฺตกํ พาเลฯ พล ปาณเน, พลตีติ พาโล, อสฺสาสิตปสฺสาสิตมตฺเตน ชีวติ, น ปญฺญาชีวิเตนาตฺยตฺโถฯ ทา กุจฺฉายํ คติยํ วา, ตุ, ทฺวิตฺตํ, รสฺสาทิฯ ชล ธญฺเญ, อ, ฬตฺตํฯ มูห เวจิตฺเต, โล, วณฺณวิปริยโย, มูฬฺโหฯ มนฺท ชฬตฺเตฯ พาลฺยโยคา พาลิโส, อิโสฯ อญฺโญ, ยถาชาโตปิ, น ชานาตีติ อญฺโญฯ ยาทิโส ชาโต วิเวโก ยถาชาโตฯ

[722] ติกํ ภาคฺยสมฺปนฺเนฯ ปุญฺญํ, สุกตญฺจ ยสฺมิํ อตฺถิ ปุญฺญวา, สุกตี, วนฺตุ, อี จฯ ธนํ คหณํ ลทฺโธติ ธญฺโญ, โยฯ ทฺวยํ มหาวีริเยฯ มหาธิติ มหาวีริโยฯ ทฺวยํ มหิจฺเฉฯ มหาสโยปิฯ

ทฺวยํ พหุลหทเย, ปสตฺถหทเย จฯ หทยํ พหุลํ, ปสตฺถญฺจ ยสฺส หทยี, หทยาลุ จ, ตพฺพหุเล อี, อาลุ จ, สุหทโยปิฯ

[723] ทฺวยํ หฏฺฐจิตฺเตฯ ‘‘หาสมโน วิกุพฺพาโน, ปมาโน หฏฺฐมานโส’’ติ [อมร 21.7] อมรสีโหฯ ทฺวยํ ทุมฺมเนฯ ทุฏฺฐํ, ทุกฺขิตํ วา มโน ยสฺสฯ วิรูปํ มโน ยสฺสฯ อนฺตมโนปิฯ

จตุกฺกํ พหุปฺปเทฯ ยาจกานํ วทํ วจนํ ชานาตีติ วทานิโย, วทญฺญู จ, อิโย, รู จ, ปุพฺพตฺรญฺญสฺส นาเทโส, มชฺฌทีโฆ จฯ ทาเน โสณฺโฑ ปสุโตฯ โสณฺฑสทฺโทตฺร มชฺชมเทตฺเยเก, ถูลลกฺโขปฺยตฺร, ทานตฺถํ ถูลํ ลกฺขํ อสฺสฯ

[724] สิโลโก ปากฏมตฺเตฯ ขฺยา ปกาสเน, โตฯ ปติปุพฺโพ อิ คมเน, โตฯ อภิมุขํ เอตีติ ปตีโตฯ ญา อวโพธเน, โต, ปญฺญาโต, อภิญฺญาโต จฯ ปถ ขฺยาเนฯ สุ คติพุทฺธีสุ, โต, สุโต, วิสฺสุโต จ, สุ สวเน วา, กมฺเม โตฯ วิท ญาเณ, วิทิโตฯ สิธุ สํราเธ, โต, สิธ สํสิทฺธิยํ วาฯ กฏ คติยํ, ทสฺสนํ กฏตีติ ปากโฏ, อุปสคฺคสฺส ทีโฆฯ

[725] ติปาทํ อิสฺสเรฯ อีส อิสฺสริเย, อีสตีติ อิสฺสโร, อโร, รสฺสาทิ, ทฺวิตฺตํฯ นี นเย, ณฺวุ, นายโกฯ สํ ธนํ อสฺสตฺถีติ สามี, ทีฆาทิ, รสฺสนฺเต สามิปิฯ ปา รกฺขเณ,ติ, รสฺสาทิ, ปติฯ อธิปุพฺเพ อธิปติฯ อีส อิสฺสริเย, อ, อีโสฯ ปภวตีติ ปภุ, อุ, ปภูปิฯ อย คมเน, โย, อยฺโยฯ อธิปาตีติ อธิโป, โรฯ อธิภวตีติ อธิภู, กฺวิฯ นี นเย, ริตุ, เนตาฯ

ติกํ พหุธเนฯ อิภํ อรหตีติ อิพฺโภ, โว, วณฺณวิปริยโยฯ เฌ จินฺตายํ, อ, อชฺฌายติ ธนํ อฑฺโฒ, ฌสฺส โฒ, อสรูปทฺวิตฺตํ, รสฺสาทิ จฯ ธนา อติสเย อี, ธนีฯ

[726] ทฺวยํ ทกฺขิเณยฺเยฯ ทานํ ปฏิคฺคณฺหิตุํ อรหตีติ ทานารโห, ทกฺข วุทฺธิยํ, สีฆตฺเถ จ, ทกฺขนฺติ โภคสมฺปทาทีหิ ยาย, สา ทกฺขิณา, อิโณ, ตํ อรหตีติ ทกฺขิเณยฺโยฯ

ทฺวยํ สฺเนหวติฯ สินิห ปีติยํ, โธ, สฺส โท, สินิทฺโธ, วจฺโฉ สิเนโห ยสฺสตฺถิ วจฺฉโล, โลฯ

ปมาณิโก ปริกฺขโก, ปริกฺขเต อวธารยเต ปมาเณหิ อตฺถนฺติ ปริกฺขโก, อิกฺข ทสฺสนงฺเกสุ, ณฺวุฯ การณํ ชานาตีติ การณิโก, อิโกฯ

ทฺวยํ อาสตฺเตฯ สนฺช สงฺเค, โตฯ ตํ ตํ วตฺถุ ปรํ ปธานํ อสฺส ตปฺปโรฯ

[727] ติกํ การุณิเกฯ กรุณา สีลํ อสฺส การุณิโกฯ ทยา กรุณา ยสฺสตฺถิ ทยาลุ, อาลุฯ ทุกฺขิเตสุ สุฏฺฐุ รมตีติ สูรโต, อุปสคฺคสฺส ทีฆตาฯ

อิฏฺฐตฺเถ อภิมตปฺปโยชเน อุยฺยุโต ปุคฺคโล อุสฺสุโก นาม, อุฏฺฐานํ สุฏฺฐุ กายตีติ อุสฺสุโก, หสาทฺยนุฏฺเฐยํฯ

โย อาลสฺยาวสาทีหิ อนุติฏฺฐติ, โส ทีฆสุตฺโต, ทีฆญฺจ ตํ สุตฺตญฺจ, ตมิว จรตีติ ทีฆสุตฺตํ, ทีฆสุตฺตปริยนฺติกํ การิยํ กโรตีติ ทีฆสุตฺโตฯ จิเรน กฺริยานุฏฺฐานํ อสฺสฯ

[728] ทฺวยํ ปรายตฺเต, ปรสฺมิํ, ปเรน วา อธีโน ปราธีโน, อฌนฺตา สกตฺเถ อิโน ยทาทินาฯ ปรตนฺโต, ปรวา, อตฺตวาปิ [นาถวา (อมร 21.26], ตนฺตยตีติ ตนฺโต, ตนฺต กุฏุมฺพธารเณ, อ, ปโร ตนฺโต นิยามโก ยสฺสฯ ปโร เสฏฺโฐ นายโก, อตฺตา จ อตฺถีติ ปรวา, อตฺตวา จ, วนฺตุฯ

อายตฺตตามตฺเต จตุกฺกํฯ ยต ปยตเน, อาปุพฺโพ อวสีภาเว, โตฯ อนฺเตน สมีเปน สหาติ สนฺตโก, สกตฺเถ โกฯ ปริคฺคยฺหเต ‘‘สก’’นฺติ กรียเตติ ปริคฺคโหฯ อธิคโต อิโน ปภู เยนาติ อธีโนฯ

เสน อตฺตนา อีริตํ สีลํ อสฺสาติ เสรี, ตสฺมิํ เสรินิ จ สจฺฉนฺโท วตฺตติ, สสฺส อตฺตโน ฉนฺโท ยสฺสตฺถีติ สจฺฉนฺโท, อฯ สวโส, สยํวสี, นิรวคฺคโหปิฯ

[729] คุณโทเส อนิสมฺม อนุปปริกฺขิตฺวา โย กโรติ, โส ชมฺโม, ชม อทเน, โมฯ

ทฺวยํ อติตณฺเหฯ ลุภ โลเภ, อ, ทฺวิตฺตํ, สฺส โป, โลลุโป, โลลุโภปิฯ

ติกํ ลุทฺเธฯ คิธ อภิกงฺขายํ, โตฯ ลุภ คิทฺธิยํ, โตฯ โลล อุมฺมาทเน, อ, โลโลฯ อถ มหาตณฺหาติตณฺหคิทฺธานํ โก เภโท? มหาตณฺโห นานารมฺมณํ อิจฺฉติ, อติตณฺโห เอกสฺมิมฺปิ อารมฺมเณ อเนกวารํ, อธิกญฺจ ตสติ, คิทฺโธ ปน อุภยถาปีติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ

โย กฺริยาสุ มนฺโท, โส กุณฺโฐ, กุณฺฐ ปฏิฆาเต, อาลสฺเย จ, อฯ

[730] ปญฺจกํ กามเกฯ กมุ อิจฺฉายํ, จุราทิ, ริตุ, กามยิตา, การิตโลเป กมิตาฯ ยุมฺหิ กามโน, กมโนปิฯ ณีปจฺจเย กามี, ณุกปจฺจเย กามุโก, อนุโก, อภิโกปฺยตฺร, อนุกามยเต อนุโก, กฺวิฯ อภิกามยเต อภิโก, กฺวิฯ อติโกปิฯ

ทฺวยํ มตฺเตฯ สุณฺฑา สุรา, ตตฺร กุสโล โสณฺโฑ, ปานาคารํ วา สุณฺฑา, ตตฺร ภโว, ฐิตํ วา โสณฺโฑฯ

มท อุมฺมาเท , โตฯ อุกฺกโฏ, ขิโวปิ, มเทน อุทฺธโต อุกฺกโฏ, ยทาทินา อุโต กโฏ มตฺตตฺเถ [ปาณินิ 5.2.29]ขิว มเท, อฯ

ติกํ วจนการินิฯ ปวตฺตินิวตฺตีสุ วิธาตุํ สกฺโย วิเธยฺโย, อิยฺโยฯ อาเทสิตํ, อาทเรน วา สุโณตีติ อสฺสโว, รสฺสาทิ, อฯ สุนฺทรํ วโจ อาจริยาทีนํ เอตสฺมิํ เหตุภูเตติ สุพฺพโจฯ วินยคฺคาหีปิ, วินยํ วิธิปฏิเสธวจนํ คเหตุํ สีโล วินยคฺคาหีฯ

[731] ตงฺขณุปฺปตฺติญาณํ ปฏิภา, ตาย ยุตฺโต ปคพฺโภ, สีฆเมว คพฺภตีติ ปคพฺโภ, คพฺภ ธารเณฯ

ติกํ ภีรุเกฯ ภี ภยํ สีโล ยสฺส ภีสีโลฯ ภายตีติ ภีรุ, ภี ภเย, รุฯ รุกปจฺจเย ภีรุโก, สกตฺเถ วา โกฯ

ทฺวยํ อสูเรฯ น วีโร สูโร อวีโรฯ กุจฺฉิตตรตฺตา กาตโร, กุสฺส กาเทโสฯ

ทฺวยํ หิํสาสีเล, หนนสีโล หิํสาสีโล, ฆาตุโก, อุโก, หนสฺส ฆาโตฯ สรารุ, หิํโสปิฯ

[732] ติกํ โกธยุตฺเตฯ กุธ โกเป, กุชฺฌนสีโล โกธโน, ยุฯ

ทุส โทเส, โทสโน, ปฏิโฆ , ยุฯ กุป โกเป, กุปตีติ โกปี, ณีฯ อมริสโนปิ, นตฺถิ มริสนํ ขมา อสฺส อมริสโน, มริส อสหเนฯ

ทฺวยํ อธิกโกธยุตฺเตฯ จณฺฑเตติ จณฺโฑ, อ, จณฺฑ โกเปฯ อติเรกํ กุชฺฌตีติ อจฺจนฺตโกธโนฯ อจฺจนฺตโกปโนปิ, ตทา กุปโต ยุฯ

ปญฺจกํ ขนฺติยุตฺเตฯ สห ขมเน, ยุฯ ขมุ สหเน, ยุฯ ตุมฺหิ ขนฺตา, สตฺถาทิฯ ติติกฺขา ยสฺสตฺถีติ ติติกฺขวาฯ มนฺตุมฺหิ ขนฺติมา, สวิภตฺติสฺส นฺตุสฺส อาฯ

[733] ทฺวยํ สทฺธายุตฺเตฯ หิ ปทปูรเณฯ สทฺธา ยสฺสตฺถีติ สทฺธาลุฯ สทฺธา รตนตฺตยาทีสุ ปสาโท, ตณฺหา, อาทโร จฯ ทฺวยํ ธชยุตฺเตฯ จิหเน จ ปฏากายํ, ธโช โสเผ จ โสณฺฑิเก, โสโผ ปุลฺลิงฺคํฯ

ทฺวยํ นิทฺทาสีเลฯ นิทฺทา เอว สีลํ ยสฺส โส นิทฺทาสีโลฯ ทฺวยํ ปภายุตฺเตฯ ภา ทิตฺติมฺหิ, สรปจฺจโย, รสฺสาทิ, ทฺวิตฺตญฺจ, ภสฺสโร, ภาสา รติ ยสฺสาติ วา ภสฺสโร, รสฺสาทิ เอวฯ สฺส ทฺวิตฺตาภาเว ภาสุโร, อสฺสุ, ภาส ทิตฺติยํ วา, อุโร, อถ วา ทฺวยํ พหุกถายุตฺเต, ภาสาสุ สพฺพาสุ พหูสุ กถาสุ รมตีติ ภสฺสโร, กฺวิ, ภาสตีติ วา ภสฺสโร, อโร, รสฺสาทิ, ทฺวิตฺตญฺจ, ภาสาสุ รมตีติ วา ภาสโร, กฺวิ, มชฺฌรสฺโส, ภาสตีติ วา ภาสโร, อโร, อิมสฺมิํ ปกฺเข อสฺสุตฺตาภาโวฯ

[734] ติกํ นคฺเคฯ น คจฺฉตีติ นคฺโค, ทฺวิตฺตํ, ลคฺค สงฺเค วา, ตฺตํ, นชิ ลชิ พิเล วา, โณ, สฺส โค, ทฺวิตฺตํฯ ทิสา เอว อมฺพรํ วตฺถํ เอตสฺส, น ปกติวตฺถนฺติ ทิคมฺพโรฯ สสฺส โคฯ นตฺถิ วตฺถํ เอตสฺส, อถ วา ทิคมฺพรา วตฺถา, อญฺญติตฺถิโก อวตฺโถ จาติ เอเต ทฺเว นคฺโค นาม, นคฺคา นามาติ วา, ‘‘เต อิตฺถิขฺยา โป, สตฺต ปกรณานิ อภิธมฺโม นามา’’ตฺยาทีสุ วิย สญฺญาสญฺญีสทฺทานํ วจนเภทสฺสาปิ สมฺภวโตฯ นคฺโค จ นคฺโค จ นคฺคา, ปุริมสฺมิํ ปกฺเข ปน สามญฺญตาย เอกวจนนิทฺเทโสฯ

ทฺวยํ ภกฺขเกฯ ฆส อทเน, มโร, ฆสฺมโรฯ ภกฺข อทเน, ณฺวุฯ

วตฺตุํ โสตุญฺจ อกุสโล, วจเน สวเน จ อกุสโล เอฬมูโค นาม, เอโฬ พธิโร, มูโค อวจโน, กมฺมธารโย, สเฐปิ เอฬมูโคฯ

[735] มุขราทโย ตโย อปฺปิยวาทินิฯ วาฌาวาเฌสุ มุขํ อสฺสตฺถิ, นินฺทายํ โรฯ นินฺทิตํ มุขํ ยสฺส ทุมฺมุโขฯ อพทฺธํ อนคฺคฬํ มุขํ ยสฺส อพทฺธมุโขฯ

พหุ จ คารยฺหญฺจ วโจ ยสฺส โส วาจาโล นามฯ กุจฺฉิตา วาจา อสฺส สนฺตีติ วาจาโล, นินฺทายํ โลฯ

ทฺวยํ สุวจเนฯ วทตีติ วตฺตา, ปสํสายํ ตุฯ วทตีติ วโทฯ โส ปทปูรเณฯ

[736] ติกํ อตฺตนิเยฯ เนตพฺโพติ นิโย, นิโย เอว นิโช, นี นเย, ณฺโย, สฺส โช, สมีเป ชายตีติ วา นิโชฯ สสฺส อตฺตโน อยํ สโก, อิทมตฺเถ โก, โส เอว วา สโก, สสฺสายํ สโก, โณฯ อตฺตนิ ชาโต อตฺตนิโย, อนิโยฯ

ติกํ อจฺฉริเยฯ วิปุพฺโพ มห ปูชายํ, ภูวาทิ, ณฺโย, มนฺตโลโป, วิมฺหโยฯ อาปุพฺโพ จร คติภกฺขเนสุ, อ, จรสฺส จฺฉริโย, รสฺสาทิ จ, อจฺฉริโยฯ น ภวิตฺถาติ อพฺภุโต, อสรูปทฺวิตฺตํ, รสฺโส จ, อภูโตปิ [สทฺทนีติปทมาลายํ 340.1 ปิฏฺเฐสุ ปสฺสิตพฺพํ]

โสกาทีหิ อิติกตฺตพฺพตาปฏิปตฺติสุญฺโญ วิหตฺโถ, พฺยากุโล จฯ วิกฺขิตฺโต หตฺโถ ยสฺส วิหตฺโถฯ กุล สงฺขฺยาเน วิอาปุพฺโพฯ

กตสนฺนาโห วธุทฺยโต หนฺตุมุทฺยโต อุยฺยุโต อาตตายี นามฯ ‘‘วธุยฺยุตฺโต’’ติปิ ปาโฐฯ อาปุพฺโพ ตา ปาลเน, ณี, ทฺวิตฺตํ, อาการนฺตานมาโย, อาตตายีฯ

[737] สีสจฺเฉชฺชมฺหิ สีสจฺเฉทารเห วชฺโฌฯ หนฺตพฺโพติ วชฺโฌ, หน หิํสายํ, ณฺโย, หนสฺส วโธ, ฌสฺส โฌฯ อสรูปทฺวิตฺตํ, วชฺโฌฯ

ติกํ วกฺกาสเยฯ นิกนฺตตีติ นิกโต, กนฺต เฉทเน, อ, โลโปฯ สฐ เกตเว, อฯ นตฺถิ อุชุตา ยสฺส อนุชุฯ

ติกํ เภทการเกฯ สูจ เปสุญฺเญ, ณฺวุฯ ปิสิ สญฺจุณฺณเน, ปิสิ อวยเว วา, ปิสตีติ ปิสุโณ, ยทาทินา อุโน, ตฺตํฯ กณฺเณ ชปตีติ, อลุตฺตสมาโส, อรุจิตพฺพโรจเกปิ กณฺเณชโปฯ

ทฺวยํ ปหรณสีเลฯ ธุพฺพี หิํสายํ, โต, ภุชาทิฯ วญฺจยเต วิปฺปลปเตติ วญฺจโก, วญฺจ คมเนฯ

[738] อริยาสามญฺเญน จ พาลปุริสสฺส ลกฺขณมาหฯ หิ ปทปูรเณฯ โย ปุริโส โย ชโน, ชนปริยาโย เจตฺถ ปุริสสทฺโท ‘‘ทฺเว มหาปุริสา อภินิกฺขนฺตา’’ตฺยาทีสุ วิย, อนิสมฺม อนุปปริกฺขิตฺวา วธพนฺธนาทิกิจฺจํ กโรติ, โส ขลุ เอกนฺตโต ‘‘จปโล’’ติ วิญฺเญยฺโย, กสฺมา? อวินิจฺฉิตการิตฺตา สมฺมา อวินิจฺฉิตสฺส การิยสฺส กรณสีลตฺตาฯ จป กกฺกรเณ, จป สนฺตาเน วา, อโล, จปโลฯ

[739] จตุกฺกํ กทริเยฯ กุจฺฉิตํ ททาตีติ ขุทฺโท, โท, สฺส โข, อทานสีลตาย สมฺปราเยสุ ขุทฺทํ พุภุกฺขิสฺสามีติ วา ขุทฺโท, ขุท พุภุกฺขายํ, โท อนาคตตฺเถฯ ปรานุปโภเคน อตฺถสญฺจยสีลตฺตา กุจฺฉิโต อริโย อตฺถปติ กทริโย, อทายกตฺตา กุจฺฉิตํ ฐานํ อรตีติ วา กทริโย, อิโยฯ ทานาทีสุ นมนาภาเวน ถทฺเธน มจฺเฉรยุตฺตจิตฺเตน สหิตตาย ถทฺธมจฺฉรี, อีฯ กุจฺฉิโต ปโณ ยสฺส กปโณ, กิปจาโน, มิตปฺปโจปิฯ กุจฺฉิตํ ปจาโนติ ทุติยาสมาโสฯ มิตํ ปจตีติ มิตปฺปโจ, โณฯ

อทฺธํ ทลิทฺเทฯ นตฺถิ กิญฺจนํ อปฺปมตฺตกมฺปิ ธนํ ยสฺส อกิญฺจโนฯ ทลิทฺท ทุคฺคติยํ, อ, ทล วิทารเณ วา, อิโท, ทฺวิตฺตํฯ ทีน ทุคฺคตภาเว, ทีโน, ทิ ขเย วา, อีโนฯ นตฺถิ ธนํ อสฺสฯ นินฺทิตํ คมนํ อสฺส ทุคฺคโตฯ

[740] ยํ กมฺมํ ‘‘อิทมหํ อุปฺปาเทสฺสามี’’ติ อสมฺภาวิตํ อจินฺติตเมว หุตฺวา สมฺปตฺตํ, ตํ ‘‘กากตาลีย’’นฺตฺยุจฺจเตฯ ตาลสฺส อิทํ ผลํ ตาลํ, กาโก จ ตาลญฺจ กากตาลานิ, เตหิ สทิสํ กมฺมํ กากตาลิยํ, กากสฺส, ตาลผลสฺส อุฑฺฑนปตนสทิสํ กมฺมนฺตฺยตฺโถฯ

จตุกฺกํ ยาจเกฯ ยาจนํ กโรตีติ ยาจนโก, ยาจตีติ วา, ยาจ ยาจเน, ยุฯ สกตฺเถ โกฯ อตฺถ ยาจนายํ, อตฺถนํ อตฺโถ, โส อสฺสตฺถีติ อตฺถีฯ

ณฺวุ, ยาจโก ฯ ‘‘มาทิสสฺส ธนํ ทตฺวา ราชา สคฺคํ คมิสฺสตี’’ตฺยาทินา ทานผลํ วณฺเณตฺวา วกติ ยาจตีติ วนิพฺพโก, วณฺณสฺส วนิ, วก อาทาเน, อาทานเมตฺถ ยาจนเมวฯ

[741] กิญฺจิทูนกนฺตํ ปติปาเทน นามํฯ ปกฺขิสปฺปมจฺฉาทโย อณฺฑโต ชาตตฺตา อณฺฑชาฯ นราทโย ปน คพฺภาสยสงฺขาตชลาพุโต, ตตฺร วา ชาตตฺตา ชลาพุชาฯ กิมิ จ ฑํสา จ อาทินา มกสมงฺคุราทโย จ เสทชา, เสทการณตฺตา อุสฺมา เสโท, ตโต ชาตา เสทชาฯ เทโว จ อาทินา พฺรหฺมเนรยิกาทโย จ โอปปาติกา, อุปคนฺตฺวา ปตตีติ อุปปาตี, ณี, โสฬสวสฺสุทฺเทสิกาทิโก อตฺตภาโว, โส เยสมตฺถิ, เต โอปปาติกาฯ

[742] ชณฺณุมตฺเต ชณฺณุปฺปมาณยุตฺเต อุทกาทิมฺหิ ชณฺณุตคฺโฆ, ชณฺณุปฺปมาโณ ชณฺณุตคฺโฆ, ปมาณตฺเถ ตคฺโฆ, ชณฺณุปฺปมาโณ ชณฺณุมตฺโต, ปมาณตฺเถ มตฺโต [โมคฺคลฺลาเน 4.47 สุตฺเต ปสฺสิตพฺพํ], ตสฺมิํฯ

กิญฺจิทูนเก อปฺปมตฺตกยุตฺเต กปฺโป [ปาณินิ 5.4.67], อูนสฺส อปฺปกตาย กปฺปียติ เอกาทิวเสน ปริจฺฉิชฺชตีติ กปฺโป, กปฺป ปริจฺเฉทเนฯ

จตุกฺกํ ปริยาปนฺเนฯ อนฺโต คจฺฉตีติ อนฺตคฺคตํ, ‘‘โลปญฺจ ตตฺรากาโร’’ติ โอโลเป อาคโม, ทฺวิตฺตํฯ อนฺโตคตมฺปิฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวา อาปนฺนํ คหิตํ ปริยาปนฺนํฯ คาธ ปติฏฺฐายํ, อนฺโต โอคาธตีติ อนฺโตคธํ, รสฺโส, โอคาธตีติ โอคธํฯ

[743] ทฺวยํ สาธิเตฯ ราธ สาธ สิทฺธิยํ, กมฺมนิ โตฯ

ทฺวยํ กุถิเตฯ ปจ ปาเก, อตีเต กตฺตริ โต, สฺส กฺโก, จโลโปฯ กุถ นิปฺปกฺเก, โตฯ

อาปทํ พฺยสนํ ปตฺโต อาปนฺโน นาม, อติปีฬนํ อาปชฺชตีติ อาปนฺโน, ‘‘อา ตุโกธมุทาฏฺฏีสู’’ติ หิ เอกกฺขรโกโส [เอกกฺขรโกส 14 คาถา] ฯ ปท คมเน, ‘‘อาปนฺโน จ วิปตฺติมฺหิ, ปตฺเต จ วาจฺจลิงฺคิโก’’ติ นานตฺถสงฺคโหฯ

ทฺวยํ ปเรสมวสคเตฯ นตฺถิ วโส อายตฺโต ปเรสํ เอตสฺมิํ เสรีภูเตติ วิวโส, อวโส จฯ

[744] ฉกฺกํ ขิตฺเตฯ นุท เปรเณ, นุท เขเป วา, โต, สฺส อินฺโนฯ อนินฺนาเทเส ภุชาทิ, นุตฺโตฯ นุโตปิฯ อสุ เขปเน, โต, ภุชาทิ, อตฺโตฯ ขิป เปรเณ, โตฯ

อีร คติยํ, กมฺปเน จ, อิโต, อีริโตฯ อาปุพฺโพ วิธ เปรเณ, โต, อาวิทฺโธฯ

จตุกฺกํ กมฺปิเตฯ กมฺป จลเน, ธู วิธุนเน, กมฺปเน จฯ ธูโต, อาธูโต, จล กมฺปเน, จลิโตฯ เวลฺลิโต, เปขิโตปิฯ เวลฺล จลนตฺโถฯ เปข คตฺยตฺโถ, เปขิโตฯ

ทฺวยํ นิสิเตฯ นิสิ นิสาเนฯ ติช นิสาเน, นิสานํ ติกฺขกรณํ, อุภยตฺราปิ กมฺมนิ โตฯ

[745-746] ติกํ ปตฺตพฺเพฯ ปต คมเน, ตพฺโพฯ คมุ คติยํ, ณฺโย, มฺยสฺส มฺโม วา, คมฺมํ, คมฺยํ, ทฺยสฺส ชฺโช, อาปชฺชํฯ

ทฺวยํ ปริณเตฯ ปจิโน อเนกตฺถตฺตา อิห ปริณตตฺโถฯ นมุ นมเน, ภูวาทิ, กตฺตริ โต, สมา ทฺเว ตุลฺยตฺถาฯ

ปญฺจกํ เวฐิเตฯ เวฐ เวฐเนฯ วลมิว วลยํ, กุณฺฑลาการํ วลยํ กตํ วลยิตํ, นามธาตุ, การิตนฺตา โตฯ รุธ อาวรเณ, รุทฺธํฯ สํปุพฺโพ วุ สํวรเณ, สํวุตํฯ สมนฺตโต วุตํ อาวุตํ, วุ สํวรเณ, สพฺพตฺร กมฺมนิ โตฯ

ทฺวยํ ปริขาทินา ปริกฺขิตฺเตฯ ปริ สมนฺตโต กรียเตติ ปริกฺขิตฺตํ, ปริกฺขตมฺปิฯ วุ สํวรเณ, นิวุตํฯ

ติกํ วิตฺถเตฯ สร คติยํ, โต, สฺส โฏ, รโลโป, วิสฏํฯ ตนุ วิตฺถาเร, โต, สฺส โต, นโลโป, วิตฺถตํ, ตตํฯ

ทฺวยํ เลปนีเยฯ ลิป เลปเน, ทิห อุปเลปเน, อุภยตฺราปิ กมฺมนิ โตฯ

ทฺวยํ คุฬฺเหฯ คุห สํวรเณ, โฬ, คุฬฺโหฯ คุป โคปเน, คุตฺโตฯ

ทฺวยํ โปสนีเยฯ ปุส โปสเน, โต, สตานํ ฏฺโฐ, ฏฺฐาภาเว โปสิโตฯ

[747] ทฺวยํ สลชฺเชฯ ลชฺช ปีเฬ, ปีโฬ ลชฺชาวฯ หีฬ นินฺทาลชฺชาสุ, หีฬิโตฯ

ทฺวยํ สทฺเทฯ สน ธน สทฺเท, สนิตํ, ธนิตํฯ

ปญฺจกํ พนฺธนีเยฯ สนฺทนํ พนฺธนํ, ตํโยคา วนฺตุฯ สนฺทานวนฺตํ กตํ สนฺทานิตํ, นามธาตุมฺหา โต, วนฺตุโลโปฯ สนฺทานํ สชฺชา, ตมสฺสาติ วา, อิโตฯ สิ พนฺธเน, โตฯ พนฺธ พนฺธเน, พทฺโธฯ กีล พนฺธเนฯ ยมุ อุปรเม, สํปุพฺโพ พนฺธเน, สพฺพตฺร กมฺมนิ โตฯ มูตํ, อุทฺทิตํ, สทฺทิตมฺปิฯ มู พนฺธเนฯ ทา อวขณฺฑเนฯ อุ สํปุพฺโพ พนฺธเนฯ วุตฺตญฺจ ‘‘อุทฺทานนฺตุ จ พนฺธน’’นฺติฯ

[748] ติกํ สิทฺเธฯ สิธ สํสิทฺธิมฺหิฯ ปท คมเน, นิปุพฺโพ สิทฺธิยํฯ วตฺต วตฺตเน, วตฺตนํปฺยตฺร สิชฺฌนํ นิปุพฺพตฺตาฯ

ติกํ วิทาริเตฯ ทร ภิท วิทารเณ, อินฺนาเทโสฯ ภินฺนํฯ อนินฺนาเทเส ตุ เภทิตํฯ

ทฺวยํ ติณาทีหิ ฉาทนีเยฯ ฉท สํวรเณ, โต, สฺส สธาตฺวนฺตสฺส อนฺนาเทโสฯ

ติกํ ฉินฺทิเตฯ วิธ เวธเนฯ ฉิทฺท กณฺณเภเท, จุราทิฯ วิธ เวธเน, สพฺพตฺร กมฺเม โต, อปรทฺวเย จ สญฺชาตตฺเถ อิโตฯ

[749] ติกํ อานีเตฯ หร หรเณ, ภร ธารณโปสเนสุ, อาปุพฺโพ นี นเยฯ

ทฺวยํ ทมยุตฺเตฯ ทมุ ทมเน, กตฺตริ โตฯ ปกฺกมาทีหิ นฺโตฯ อนฺตาเทเส ทมิโตฯ กมฺมสาธโนปฺยยํฯ

ทฺวยํ สนฺเตฯ สมุ อุปสเม, กตฺตริโตฯ อนฺตาเทเส สมิโต, กมฺมสาธโนปฺยยํฯ

ทฺวยํ ปุณฺเณฯ ปูร ปูรเณ, ตราทีหิ อิณฺโณ, ทฺวีสุปิ กตฺตุกมฺมสาธนานิ ลพฺภนฺติฯ

[750] ติปาทํ ปูชิเตฯ จาย ปูชานิสามเนสุฯ มห ปูชายํ, ปูช ปูชเน, อรห ปูชายํ, อรหิโตฯ อจฺจ ปูชายํฯ มาน ปูชายํฯ จิ จเย, อปปุพฺโพ ปูชเนฯ นมสฺสิโตปิ, นมสฺสธาตุ ปูชายํฯ

ทฺวยํ ตจฺฉิเต ทารุอาทิมฺหิฯ ตจฺฉ ตนุกรเณ, ตนุกรียเตติ ตนูกโต, ทีโฆฯ

[751] ทฺวยํ อคฺคิอาทีหิ ตตฺเตฯ ตป ธูป สนฺตาเปฯ

ทฺวยํ ราชาทีนํ สนฺติเก ภชนาทิวเสน อุปคเตฯ จร คตฺยตฺโถ, อุปจริโตฯ อาส อุปเวสเน, อุปาสิโตฯ

อทฺธํ จุเตฯ ภส อโธปตเน, โตฯ คฬ เสจเน, คฬิตํฯ ปท คมเน, ปนฺนํฯ จุ จวเน, จุ คมเน วาฯ ธํสุ อวสํสเน, คติยญฺจฯ กนฺนมฺปิ, กนฺน คติโสสเนสุฯ

[752] ตุฏฺฐนฺตํ ปมุทิเต, ปี ตปฺปนกนฺตีสุฯ มุท หาเสฯ หส หํสเน, หส อลิเก วาฯ มท หาเส, มตฺโตฯ ตุส ปีติยํฯ

จตุกฺกํ ฉินฺเนฯ กนฺต เฉทเนฯ ฉิทิ ทฺวิธากรเณฯ ลู เฉทเน, โณ, ยุ วาฯ ทา ลวเน, ตุ, ทา อวขณฺฑเน วาฯ ฉาตมฺปิฯ โฉ เฉทเน, โอสฺสากาโรฯ

ติกํ ปสตฺเถฯ สฐ ถุติยํ, โตฯ วณฺณ วณฺณกฺริยาวิตฺถารคุณวจเนสุฯ ถุ อภิตฺถเวฯ อีฑิโต, ปณิโตปิ, อีฑ ถุติมฺหิฯ ปณ พฺยวหาเร, ถุติมฺหิ จ, ปณิโตฯ

[753] ปญฺจกํ อลฺเล, ติม อทฺทภาเว นิจฺจเลปิ, ปกฺกมาทีหิ นฺโตฯ อลฺล กฺเลทเน, โล, อลฺลํฯ อทฺท คติมฺหิ, ยาจเน จ, อาปุพฺโพ ทา อวขณฺฑเน วา, โท, อทฺทํฯ กิลิท อทฺทภาเว, อินฺนาเทโสฯ อุนฺท กฺเลทเน, อินฺโน, อุนฺโน วา, สาทฺทมฺปิฯ อทฺทคุณยุตฺตํ อทฺทํ, เตน สห วตฺตเต สาทฺทํฯ

จตุกฺกํ คเวสิเตฯ มคฺค อนฺเวสเน, จุราทิฯ เอส คติยํ, ภูวาทิฯ คเวส มคฺคเน, จุราทิฯ

ทฺวยํ ลทฺเธฯ ลภ ปตฺติยํฯ ปุพฺโพ อาป พฺยาปเน, โต, ภุชาทิ, อาโลโป, ปตฺตํฯ ภาวิตํ, อาสาทิตํ, วิภูตญฺจฯ

[754] ปาลิตนฺตํ รกฺขนีเย, รกฺข ปาลเนฯ คุป โคปเน, ภุชาทิฯ ตา ปาลเน, ตาตํฯ อายาคเม โคปายิตํฯ อว รกฺขเณ, อวิตํฯ

จตุกฺกํ จตฺเตฯ สช วิสฺสคฺเคฯ จช หานิยํฯ หา จาเค, อิโน, ทีฆาทิ, หีโนฯ อุฌ อุสฺสคฺเค, สมุชฺฌิตํฯ ธูตมฺปิ, ธู กมฺปเนฯ

[755] ปชฺชํ ภาสิเตฯ ภาส พฺยตฺติยํ วาจายํฯ ลป พฺยตฺติยํ วาจายํ, วจ ภาสเน, วุตฺตํฯ อภิปุพฺโพ ธา ธารเณ, โต, ธาติสฺส หิ, หิ คมเน วา, อภิหิตํฯ ขฺยา กถเนฯ ชปฺป พฺยตฺติยํ วาจายํฯ อีร เขปคติวจนกมฺปเนสุ, อุทีริตํฯ กถ วากฺยปพนฺเธฯ คท วิยตฺติยํ วาจายํฯ ภณ ภณเนฯ วท วิยตฺติยํ วาจายํ, โต, วสฺสุ, อุทิตํฯ

[756] จตุกฺกํ อวมานิเตฯ ญา อวโพธเนฯ คณ สงฺขฺยาเนฯ ภู สตฺตายํฯ มาน ปูชายํ, มน ญาเณ วา, อวปริปุพฺพา เอเต ปริภูเตฯ เหฏฺฐา กตฺวา ญายติ, คณียติ, มญฺญตีติ อวญฺญิโต, อวคณิโต, อวมานิโต จฯ ปริภวียติ อวมานํ กรียตีติ ปริภูโตฯ

จตุกฺกํ ฉาเตฯ ฆส อทเน, โฉ, ทฺวิตฺตํฯ ชิฆจฺฉา สญฺชาตา ยสฺส ชิฆจฺฉิโตฯ ขุท ปิปาสายํฯ ฉาท ภกฺขเนฯ ภุช ปาลนชฺโฌหาเรสุ, โข, ทฺวิตฺตาทิ, พุภุกฺขา สญฺชาตา ยสฺส พุภุกฺขิโตฯ

[757] ฉกฺกํ ญาเตฯ พุธ ญา อวคมเนฯ ปท คมเน, โต, สฺส อนฺโน, ปฏิปนฺนํฯ วิท ญาเณฯ คติ พุฌตฺโถฯ อวคตํฯ มน ญาเณ, โต, มตํฯ

อทฺธํ คิลิเตฯ คล อทเน, อสฺสิ, คิลิโตฯ ขาท ภกฺขเนฯ ภุช ปาลนชฺโฌหาเรสุฯ ภกฺข อทเนฯ อธิอวปุพฺโพ หร หรเณ, โต, สฺส โฏ, รโลโป, อชฺโฌหโฏฯ อส ภกฺขเน, อสิโตฯ ชปฺปิโต, คสิโตปิ, ชปฺป อทเนฯ คส อทเนฯ

วิเสสฺยาธีนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สํกิณฺณวคฺควณฺณนา