สวนฺตี นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที;

ภาคีรถี ตุ คงฺคา ถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโมฯ

[682]

คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู [สรยู (ก.)] ) มหี;

อิมา มหานที ปญฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี [สรสฺวตี (สี. ฏี.)]ฯ

[683]

เนรญฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;

วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี [ปนาฬี (ฏี.)], ปุเม จนฺทนิกา ตุ จฯ

[684.

ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํ;

สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทญฺจ วาริชํฯ

[685]

อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก, รุหํ นลิน โปกฺขรํ;

มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํฯ

[686]

ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;

กิญฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเตฯ

[687]

ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา;

ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํฯ

[688]

อุปฺปลํ กุวลยญฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา;

เสเตตุ กุมุทญฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเตฯ

[689]

โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ;

เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺย’มฺพุชินี ภเวฯ

[690] เสวาลา ติลพีชญฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติฯ

อิติ ปาตาลวคฺโคฯ

ภูกณฺโฑ ทุติโยฯ

3. สามญฺญกณฺฑ

1. วิเสสฺยาธีนวคฺค

[691]

วิเสสฺยาธีน สํกิณฺณา, เนกตฺเถหฺย’พฺยเยหิ จ;

สา’งฺโค’ปางฺเคหิ กถฺยนฺเต, กณฺเฑ วคฺคา อิห กฺกมาฯ

[692]

คุณทพฺพกฺริยาสทฺทา, สิยุํ สพฺเพ วิเสสนา;

วิเสสฺยาธีนภาเวน, วิเสสฺยสมลิงฺคิโนฯ

[693]

โสภนํ รุจิรํ สาธุ, มนุญฺญํ จารุ สุนฺทรํ;

วคฺคุ มโนรมํ กนฺตํ, หารี มญฺชุ จ เปสลํฯ

[694]

ภทฺทํ วามญฺจ กลฺยาณํ, มนาปํ ลทฺธกํ สุภํ;

อุตฺตโม ปวโร เชฏฺโฐ, ปมุขา’นุตฺตโร วโรฯ

[695]

มุขฺโย ปธานํ ปาโมกฺโข, ปร มคฺคญฺญ มุตฺตรํ;

ปณีตํ ปรมํ เสยฺโย, คามณี เสฏฺฐ สตฺตมาฯ

[696]

วิสิฏฺฐา’ริย นาเค’โก, สภคฺคา โมกฺข ปุงฺควา;

สีห กุญฺชร สทฺทูลา, ที ตุ สมาสคา ปุเมฯ

[697]

จิตฺต’กฺขิ ปีติชนน, มพฺยาเสก มเสจนํ;

อิฏฺฐํ ตุ สุภคํ หชฺชํ, ทยิตํ วลฺลภํ ปิยํฯ

[698]

ตุจฺฉญฺจ ริตฺตกํ สุญฺญํ, อถา’สารญฺจ เผคฺคุ จ;

เมชฺฌํ ปูตํ ปวิตฺโต ถ, อวิรทฺโธ อปณฺณโกฯ

[699]

อุกฺกฏฺโฐ จ ปกฏฺโฐ ถ, นิหีโน หีน ลามกา;

ปติกิฏฺฐํ นิกิฏฺฐญฺจ, อิตฺตรา’วชฺช กุจฺฉิตาฯ

[700]

อธโม’มก คารยฺหา,

มลีโน ตุ มลีมโส;

พฺรหา มหนฺตํ วิปุลํ, วิสาลํ ปุถุลํ ปุถุฯ

[701]

ครุ’รุ วิตฺถิณฺณ มโถ, ปีนํ ถูลญฺจ ปีวรํ;

ถุลฺลญฺจ วฐรญฺจา ถ, อาจิตํ นิจิตํ ภเวฯ

[702]

สพฺพํ สมตฺต มขิลํ, นิขิลํ สกลํ ตถา;

นิสฺเสสํ กสิณา’เสสํ, สมคฺคญฺจ อนูนกํ,

[703]

ภูริ ปหุตํ ปจุรํ, ภิยฺโย สมฺพหุลํ พหุ;

เยภุยฺยํ พหุลํ จาถ, พาหิรํ ปริพาหิรํฯ

[704]

ปโรสตาที เต, เยสํ, ปรํ มตฺตํ สตาทิโต;

ปริตฺตํ สุขุมํ ขุทฺทํ, โถก มปฺปํ กิสํ ตนุฯ

[705]

จุลฺลํ มตฺเต’ตฺถิยํ เลส,

ลวา’ณุหิ กโณ ปุเม;

สมีปํ นิกฏา’สนฺโน, ปกฏฺฐา’ภฺยาส สนฺติกํฯ

[706]

อวิทูรญฺจ สามนฺตํ, สนฺนิกฏฺฐ มุปนฺติกํ;

สกาสํ อนฺติกํ ญตฺตํ, ทูรํ ตุ วิปฺปกฏฺฐกํฯ

[707]

นิรนฺตรํ ฆนํ สนฺทํ, วิรฬํ เปลวํ ตนุ;

อถา ยตํ ทีฆ มโถ, นิตฺตลํ วฏฺฏ วฏฺฏุลํฯ

[708]

อุจฺโจ ตุ อุนฺนโต ตุงฺโค, อุทคฺโค เจว อุจฺฉิโต;

นีโจ รสฺโส วามโน ถ, อชิมฺโห ปคุโณ อุชุฯ

[709]

อฬารํ เวลฺลิตํ วงฺกํ, กุฏิลํ ชิมฺห กุญฺจิตํ;

ธุโว จ สสฺสโต นิจฺโจ, สทาตน สนนฺตนาฯ

[710]

กูฏฏฺโฐ ตฺเว’กรูเปน, กาลพฺยาปี ปกาสิโต;

ลหุ สลฺลหุกํ จาถ, สงฺขฺยาตํ คณิตํ มิตํฯ

[711]

ติณฺหํ ตุ ติขิณํ ติพฺพํ, จณฺฑํ อุคฺคํ ขรํ ภเว;

ชงฺคมญฺจ จรญฺเจว, ตสํ เญยฺยํ จราจรํฯ

[712]

กมฺปนํ จลนํ จาถ, อติริตฺโต ตถา’ธิโก;

ถาวโร ชงฺคมา อญฺโญ, โลลํ ตุ จญฺจลํ จลํฯ

[713]

ตรลญฺจ ปุราโณ ตุ, ปุราตน สนนฺตนา;

จิรนฺตโน ถ ปจฺจคฺโฆ, นูตโน’ภินโว นโวฯ

[714]

กุรูรํ กฐินํ ทฬฺหํ, นิฏฺฐุรํ กกฺขฬํ ภเว;

อนิตฺถฺย’นฺโต ปริยนฺโต, ปนฺโต จ ปจฺฉิม’นฺติมาฯ

[715]

ชิฆญฺญํ จริมํ ปุพฺพํ, ตฺว’คฺคํ ปฐม มาทิ โส;

ปติรูโป นุจฺฉวิกํ, อถ โมฆํ นิรตฺถกํฯ

[716]

พฺยตฺตํ ปุฏ [ผุฏํ (สี.)] ญฺจ มุทุ ตุ, สุกุมารญฺจ โกมลํ;

ปจฺจกฺขํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํ, อปจฺจกฺขํ อตินฺทฺริยํฯ

[717]

อิตรา’ญฺญตโร เอโก, อญฺโญ พหุวิโธ ตุ จ;

นานารูโป จ วิวิโธ, อพาธํ ตุ นิรคฺคลํฯ

[718]

อเถ’กากี จ เอกจฺโจ, เอโก จ เอกโก สมา;

สาธารณญฺจ สามญฺญํ, สมฺพาโธ ตุ จ สํกฏํฯ

[719]

วามํ กเฬวรํ สพฺยํ; อปสพฺยํ ตุ ทกฺขิณํ;

ปฏิกูลํ ตฺว’ปสพฺยํ, คหนํ กลิลํ สมาฯ

[720]

อุจฺจาวจํ พหุเภทํ, สํกิณฺณา’ กิณฺณ สํกุลา;

กตหตฺโถ จ กุสโล, ปวีณา’ภิญฺญ สิกฺขิตาฯ

[721]

นิปุโณ จ ปฏุ เฉโก, จาตุโร ทกฺข เปสลา;

พาโล ทตฺตุ ชโล มูฬฺโห, มนฺโท วิญฺญู จ พาลิโสฯ

[722]

ปุญฺญวา สุกตี ธญฺโญ, มหุสฺสาโห มหาธิติ;

มหาตณฺโห มหิจฺโฉ ถ, หทยี หทยาลุ จฯ

[723]

สุมโน หฏฺฐจิตฺโต ถ, ทุมฺมโน วิมโน ปฺยถ;

วทานิโย วทญฺญู จ, ทานโสณฺโฑ พหุปฺปโทฯ

[724]

ขฺยาโต ปตีโต ปญฺญาโต,

ภิญฺญาโต ปถิโต สุโต,

วิสฺสุโต วิทิโต เจว, ปสิทฺโธ ปากโฏ ภเวฯ

[725]

อิสฺสโร นายโก สามี, ปตี’สา’ธิปตี ปภู;

อยฺยา’ธิปา’ธิภู เนตา,

อิพฺโภ ตฺว’ฑฺโฒ ตถา ธนีฯ

[726]

ทานารโห ทกฺขิเณยฺโย, สินิทฺโธ ตุ จ วจฺฉโล;

ปริกฺขโก การณิโก,

อาสตฺโต ตุ จ ตปฺปโรฯ

[727]

การุณิโก ทยาลุปิ, สูรโต อุสฺสุโก ตุ จ;

อิฏฺฐตฺเถ อุยฺยุโต จาถ, ทีฆสุตฺโต จิรกฺริโยฯ

[728]

ปราธีโน ปรายตฺโต, อายตฺโต ตุ จ สนฺตโก;

ปริคฺคโห อธีโน จ, สจฺฉนฺโท ตุ จ เสรินิฯ

[729]

อนิสมฺมการี ชมฺโม, อติตณฺโห ตุ โลลุโป;

คิทฺโธ ตุ ลุทฺโธ โลโล ถ,

กุณฺโฐ มนฺโท กฺริยาสุ หิฯ

[730]

กามยิตา ตุ กมิตา, กามโน กามิ กามุโก;

โสณฺโฑ มตฺโต วิเธยฺโย ตุ,

อสฺสโว สุพฺพโจ สมาฯ

[731]

ปคพฺโภ ปฏิภายุตฺโต, ภีสีโล ภีรุ ภีรุโก;

อธีโร [อวีโร (ฏี.)] กาตโร จาถ,

หิํสาสีโล จ ฆาตุโกฯ

[732]

โกธโน โรสโน [โทสโน (สี.)] โกปี,

จณฺโฑ ตฺวจฺจนฺตโกธโน;

สหโน ขมโน ขนฺตา, ติติกฺขวา จ ขนฺติมาฯ

[733]

สทฺธายุตฺโต ตุ สทฺธาลุ, ธชวา ตุ ธชาลุ จ [ลชฺชาลุตุ จ ลชฺชวา (ก.)];

นิทฺทาลุ นิทฺทาสีโล ถ, ภสฺสโร ภาสุโร ภเวฯ

[734]

นคฺโค ทิคมฺพโร’วตฺโถ, ฆสฺมโร ตุ จ ภกฺขโก;

เอฬมูโค ตุ วตฺตุญฺจ, โสตุํ จา’กุสโล ภเวฯ

[735]

มุขโร ทุมฺมุขา’พทฺธ, มุขา จาปฺปิยวาทินิ;

วาจาโล พหุคารยฺห, วเจ วตฺตา ตุ โส วโทฯ

[736]

นิโช สโก อตฺตนิโย,

วิมฺหโย’จฺฉริย’พฺภุโต;

วิหตฺโถ พฺยากุโล จาถ,

อาตตายี วธุทฺยโตฯ

[737]

สีสจฺเฉชฺชมฺหิ วชฺโฌ ถ, นิกโต จ สโฐ’นุชุ;

สูจโก ปิสุโณ กณฺเณ,

ชโป ธุตฺโต ตุ วญฺจโกฯ

[738]

อนิสมฺม หิ โย กิจฺจํ, ปุริโส วธพนฺธนาทิ มาจรติ;

อวินิจฺฉิตการิตฺตา, โสขลุ จปโลติ วิญฺเญยฺโยฯ

[739]

ขุทฺโท กทริโย ถทฺธ, มจฺฉรี กปโณ ปฺยถ;

อกิญฺจโน ทลิทฺโท จ, ทีโน นิทฺธน ทุคฺคตาฯ

[740]

อสมฺภาวิตสมฺปตฺตํ, กากตาลิย มุจฺจเต;

อถ ยาจนโก อตฺถี, ยาจโก จ วนิพฺพโกฯ

[741]

อณฺฑชา ปกฺขิสปฺปาที, นราที ตุ ชลาพุชา;

เสทชา กิมิฑํสาที, เทวาที ตฺโว’ ปปาติกาฯ

[742]

ชณฺณุตคฺโฆ ชณฺณุมตฺโต, กปฺโป ตุ กิญฺจิทูนเก;

อนฺตคฺคตํ ภุ ปริยา, ปนฺน มนฺโตคโธ’คธาฯ

[743]

ราธิโต สาธิโต จาถ, นิปฺปกฺกํ กุถิตํ ภเว;

อาปนฺโน ตฺวา’ปทปฺปตฺโต, วิวโส ตฺววโส ภเวฯ

[744]

นุณฺโณ นุตฺตา’ตฺต, ขิตฺตา เจ’, ริตา วิทฺธา ถ กมฺปิโต;

ธูโต อาธูต จลิตา, นิสิตํ ตุ จ เตชิตํฯ

[745]

ปตฺตพฺพํ คมฺม มาปชฺชํ [อาสชฺชํ (ก.)], ปกฺกํ ปริณตํ สมา;

เวฐิตํ ตุ วลยิตํ, รุทฺธํ สํวุต มาวุตํฯ

[746]

ปริกฺขิตฺตญฺจ นิวุตํ, วิสฏํ วิตฺถตํ ตตํ;

ลิตฺโต ตุ ทิทฺโธ คูฬฺโห ตุ,

คุตฺโต ปุฏฺโฐ ตุ โปสิโตฯ

[747]

ลชฺชิโต หีฬิโต จาถ, สนิตํ ธนิตํ ปฺยถ;

สนฺทานิโต สิโต พทฺโธ,

กีลิโต สํยโต ภเวฯ

[748]

สิทฺเธ นิปฺผนฺน นิพฺพตฺตา, ทาริเต ภินฺน เภทิตา;

ฉนฺโน ตุ ฉาทิเต จาถ, วิทฺเธ ฉิทฺทิต เวธิตาฯ

[749]

อาหโฏ อาภตา’นีตา,

ทนฺโต ตุ ทมิโต สิยา;

สนฺโต ตุ สมิโต เจว,

ปุณฺโณ ตุ ปูริโต ภเวฯ

[750]

อปจายิโต มหิโต, ปูชิตา’รหิโต’จฺจิโต;

มานิโต จา’ปจิโต จ, ตจฺฉิตํ ตุตนูกเตฯ

[751]

สนฺตตฺโต ธูปิโต โจป,

จริโต ตุ อุปาสิโต;

ภฏฺฐํ ตุ คลิตํ ปนฺนํ, จุตญฺจ ธํสิตํ ภเวฯ

[752]

ปีโต ปมุทิโต หฏฺโฐ,

มตฺโต ตุฏฺโฐ ถ กนฺติโต;

สญฺฉินฺโน ลูน ทาตา ถ,

ปสตฺโถ วณฺณิโต ถุโตฯ

[753]

ตินฺโต’ลฺล’ทฺท กิลินฺโน’นฺนา, มคฺคิตํ ปริเยสิตํ;

อนฺเวสิตํ คเวสิตํ, ลทฺธํ ตุ ปตฺต มุจฺจเตฯ

[754]

รกฺขิตํ โคปิตํ คุตฺตํ, ตาตํ โคปายิตา’วิตา;

ปาลิตํ อถ โอสฺสฏฺฐํ, จตฺตํ หีนํ สมุชฺฌิตํฯ

[755]

ภาสิตํ ลปิตํ วุตฺตา, ภิหิตา’ขฺยาต ชปฺปิตา;

อุทีริตญฺจ กถิตํ, คทิตํ ภณิโต’ทิตาฯ

[756]

อวญฺญาตา’วคณิตา, ปริภูตา’วมานิตา;

ชิฆจฺฉิโต ตุ ขุทิโต,

ฉาโต เจว พุภุกฺขิโตฯ

[757]

พุทฺธํ ญาตํ ปฏิปนฺนํ, วิทิตา’วคตํ มตํ;

คิลิโต ขาทิโต ภุตฺโต,

ภกฺขิโต’ชฺโฌหฏา’สิตาฯ

อิติ วิเสสฺยาธีนวคฺโคฯ

2. สํกิณฺณวคฺค

[758]

เญยฺยํ ลิงฺค มิห กฺวาปิ, ปจฺจยตฺถวเสน จ;

กฺริยา ตุ กิริยํ กมฺมํ,

สนฺติ ตุ สมโถ สโม;

ทโม จ ทมโถ ทนฺติ, วตฺตํ ตุ สุทฺธกมฺมนิ;

อโถ อาสงฺควจนํ, ตีสุ วุตฺตํ ปรายณํฯ

[759]

เภโท วิทาโร ผุฏนํ, ตปฺปนํ ตุ จ ปีณนํ;

อกฺโกสน มภิสงฺโค,

ภิกฺขา ตุ ยาจนา’ตฺถนาฯ

[760]

นินฺนิมิตฺตํ ยทิจฺฉา ถา’, ปุจฺฉนา นนฺทนานิ จ;

สภาชน มโถ ญาโย,

นโย ผาติ ตุ วุทฺธิยํฯ

[761]

กิลมโถ กิลมนํ, ปสโว ตุ ปสูติยํ;

อุกฺกํโส ตฺวติสโย ถ,

ชโย จ ชยนํ ชิติฯ

[762]