48. อโน

กฺริยตฺถา ภาวการเกสุ อโน โหติฯ นนฺท=สมิทฺธิยํ, ภาเว-นนฺทิยเต นนฺทนํฯ กมฺเม-อนนฺทียิตฺถ นนฺทียติ นนฺทียิสฺสติ นนฺทิตพฺพนฺติ วา นนฺทนํ วนํฯ คหนํ คหนียํ วา คหณํ, ‘‘ตถนรา’’ ทินา นสฺส โณฯ คณฺหนํ, นิคฺคหีตสฺส โนฯ จริตพฺพํ จรณํฯ ภุยเต ภวนํฯ หุยเต หวนํฯ รุนฺธิตพฺพํ รุนฺธนํ โรธนํ วาฯ ภุญฺชิตพฺพํ ภุญฺชนํ โภชนํ วาฯ พุชฺฌิตพฺพํ พุชฺฌนํ, ‘‘ปทาทีนํ กฺวจี’’ติ ยุกฯ โพธนํ วาฯ สุติ สุยฺยติ วา สวนํฯ ปาปียตีติ ปาปุณนํ, ‘‘สกาปานํ กุก+กู’’ติ โยควิภาคา กุอาคเม นาคเม จ ตสฺส โณ จฯ ปาลียตีติ ปาลนํ อิจฺจาทิฯ

กตฺตริ-รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํฯ วิชานาตีติ วิญฺญาณํฯ ฆา=คนฺโธปาทาเน, ฆายตีติ ฆานํฯ ฌา=จินฺตายํ, ฌายตีติ ฌานํฯ กโรติ อเนนาติ การณํ, ทีโฆฯ วิอากรียนฺติ เอเตนาติ พฺยากรณํฯ ปูรติ+เนนาติ ปูรณํฯ ทียเต+เนนาติ ทานํฯ ปมียเต+เนนาติ ปมาณํฯ วุจฺจเต+เนนาติ วจนํฯ ปนุทติ ปนุชฺชเต+เนนาติ วา ปนุทนํฯ สูท=ปครเณ, สูทติ สุชฺชเต+เนนาติ วา สูทโนฯ สุณาติ สุยเต+เนเนติ วา สวนํฯ ลุยติ ลุยเต+เนเนติ วา ลวนํฯ เอวํ นยนํฯ ปุนาติ ปุยเต+เนเนติ วา ปวโนฯ สเมตีติ สมโณ สมนํ วาฯ ตถา ภาเวติ ภาวียติ เอตายาติ วา ภาวนํฯ เอวํ ปาจนํ ปาจาปนํ อิจฺจาทิฯ ‘‘อน+สณสฺวา ปรีหิ โฬ’’ติ โฬ, อาฬาหนํฯ

อธิกรเณ-ติฏฺฐติ อสินฺติ ฐานํฯ เอวํ สยนํ, เสนํ วา อาสนํฯ อธิกรียติ เอตฺถาติ อธิกรณํฯ

สมฺปทานาปาทาเนสุ-สมฺมา ปทียเต ยสฺส ตํ สมฺปทานํฯ อเปจฺจ เอตสฺมา อาททาตีติ อปาทานํฯ พหุลาธิการา จลนาทีหิปิ สีลสาธุธมฺเมสุปิ อโน, จลติ สีเลนาติ จลโน เอวํ ชลโน, โกธโน, โกปโนฯ มณฺฑ=ภุสเน, มณฺเฑติ สีเลนาติ มณฺฑโนฯ เอวํ ภูสโนฯ ‘‘อญฺญาตฺรปี’’ติ โอการนิเสโธฯ

49. อิตฺถิย+ม+ณ+กฺติ+ก+ยก+ยา จ

อิตฺถิลิงฺเค ภาเว การเก จ กฺริยตฺถา ออาทโย โหนฺติ อโน จ พหุลํฯ

อ-ชร=วโยหานิยํ, ชิรติ ชิรณํ วา ชราฯ ‘‘อิตฺถิย+ม+ตฺวา’’ติ อาปจฺจโยฯ ปฏิสมฺภิชฺชตีติ ปฏิสมฺภิทาฯ ปฏิปชฺชติ เอตายาติ ปฏิปทาฯ เอวํ สมฺปทา, อาปทาฯ อุปาทียตีติ อุปาทาฯ อิกฺข+จกฺข=ทสฺสเน, อุปอิกฺขตีติ อุเปกฺขาฯ ‘‘ยุวณฺณาน+เมโอ ลุตฺตา’’ติ เอกาโรฯ จินฺตนํ จินฺตาฯ สิกฺข=วิชฺโชปาทาเน, สิกฺขนํ สิกฺขียนฺตีติ วา สิกฺขาฯ เอวํ ภิกฺขาฯ อิจฺฉนํ อิจฺฉาฯ ‘‘คมยมิ’’จฺจาทินา จฺฉงาเทโสฯ ปุจฺฉ=ปุจฺฉเน, ปุจฺฉนํ ปุจฺฉาฯ มิธ+เมธ=สงฺคเม, อปฐิตธาตุ, เมธนํ เมธาฯ เอวํ คุธ=ปริเวฐเน, โคธนํ โคธาฯ ติติกฺขนํ ติติกฺขาฯ เอวํ วีมํสา, ชิคุจฺฉา, ปิปาสา, ปุตฺติยาฯ อีหนํ อีหาฯ

ณ-กรณํ การา, ‘‘อสฺสา ณานุพนฺเธ’’ติ อา โหติ, เอว+มุปริปิฯ หรณํ หารา มุตฺตาวลิฯ ตรณํ ตารา, ธรณํ ธาราฯ อรณํ อาราฯ

ยถากถญฺจิ สทฺทมฺหิ, รุฬฺหิยา อตฺถนิจฺฉโยฯ