ตํ เอว, ตํ อหํ พฺรูมิ, ยํ อาหุ, ธนํ เอว, กิํ เอตํ, นินฺทิตุํ อรหติ, ตํ อิทํ, ยํ อนิจฺจํ, ตํ อนตฺตา, เอตํ อโวจ, เอตํ เอว อิตี+ธ –
44. มยทา สเร
นิคฺคหีตสฺส ม ย ทา โหนฺติ วา สเร กฺวจิฯ ตเมว ตํ เอว, ตมหํ พฺรูมิ=ตํ อหํ พฺรูมิ, ยมาหุ, ธนเมว, กิเมตํ, นินฺทิตุมรหติฯ ตยิทํฯ ยทนิจฺจํ, ตทนตฺตา, เอตทโวจ, เอตเทวฯ ‘‘มยทา’’ติ โยควิภาคา พุทฺธม สรณม อิจฺจาทิ ภวติฯ
47. ตทมินาทีนิ
ตทมินาทีนิ นิปฺปชฺชนฺติฯ ‘‘ย+ทลกฺขณิกํ, ตํ นิปาตนา’’ติ ญายา ลกฺขณนฺตเรน อวิหิตา เทส+โลปา+คม+วิปลฺลาสา, สพฺพตฺถ อิมินาว ทฏฺฐพฺพาฯ อิทญฺจ ปเรสํ ปิโสทราทิมิว ทฏฺฐพฺพํฯ ผุสิตํ=ชลพินฺทุ, ผุสิต+มุทร+มสฺส ปิโสทรํฯ อิสฺส อกาเร ตํ อิมินา=ตทมินา, สกิํ อาคามี=สกทาคามี, ธสฺส ทกาเร เอกํ อิธ อหํ=เอก+มิทา+หํ, วิธสฺส วิทาเทโส สํวิธาย อวหาโร=สํวิทาวหาโร, วาริสทฺทสฺส วกาเร, หสฺส ลกาเร จ กเต วาริวาหโก=วลาหโก, ชีวนสฺส ชีอาเทโส, ชีวนสฺส มุโต=ชีมูโตฯ ฉวสฺส สุอาเทเส, สยนสฺส สานาเทเส จ กเต ฉวสฺส สยนํ=สุสานํฯ อุทฺธสฺส อุทุอาเทเส, ขสฺส ขลอาเทเส จ ‘‘สรมฺหา ทฺเว’’ติ ทฺวิตฺตาทิมฺหิ จ กเต อุทฺธํ ขํ อสฺส อุทุกฺขลํฯ ปิสิตสฺส ปิอาเทเส, อสสฺส สาจาเทเส จ กเต ปิสิตาโส=ปิสาโจฯ
มหีสทฺทสฺส มยูอาเทเส, รวติสฺส ราเทเส จ กเต มหิยํ รวตีติ มยูโรฯ เอว+มญฺเญปิ ปโยคโต+นุคนฺตพฺพาฯ เอตฺถ จ –
วณฺณาคโม วณฺณวิปริยาโย,
ทฺเว จา+ปเร วณฺณวิการ+นาสา;
ธาตุสฺส อตฺถาติสเยน โยโค,
ต+ทุจฺจเต ปญฺจวิธํ นิรุตฺตํติฯ
ยถา ทฺวาเร นิยุตฺโต=โทวาริโกติ โอกอาคโมฯ หิํสสทฺทสฺส สีโหติ วิปลฺลาโสฯ นิชโก=นิยโกติ วิกาโรฯ เมหนสฺส ขสฺส มาลา เมขลาติ วณฺณโลโป, ห+น+มการานํ โลโปฯ มยูโรติ อตฺเถ รวติสฺส อติสฺสยโยโคติฯ
ยถริว ตถริเวติ นิปาตาวฯ ‘‘ชรคฺควา วิจินฺเตสุํ, วร+มฺหากํ ภุสามิเว’’ติ เอตฺถ อิวสทฺโท เอวการตฺโถฯ นิคฺคหีตสนฺธิฯ
สนฺธิสฺสรานํ ปฏิเสธสนฺธิ,
อโถ พฺยญฺชน+สรพฺยญฺชนานํ;
สนฺธิ จ+โถ นิคฺคหีตสฺส สนฺธิ,
ภวนฺติ สนฺธิ ปน ปญฺจธา เวฯ
อิติ ปโยคสิทฺธิยํ สนฺธิกณฺโฑ ปฐโมฯ
2. นามกณฺฑ
อถ นามานิ วุจฺจนฺเตฯ ตํ อตฺถาภิมุขํ นมนโต, อตฺตนา จ+ตฺถสฺส นามนโต นามํ, ทพฺพาภิธานํฯ ตํ ทุวิธํ สลิงฺคา+ลิงฺคโต, อนฺวตฺถรุฬฺหิโต จ, ติวิธํ ปุมิ+ตฺถิ+นปุํสกลิงฺคโต, รุกฺโข, ลตา, วนนฺติฯ จตุพฺพิธํ สามญฺญ+คุณ+กฺริยา+ยทิจฺฉานามโต, รุกฺโข, นีโล, ปาจโก, สิริวฑฺโฒติฯ อฏฺฐวิธํ อวณฺณิ+วณฺณุ+วณฺโณ+การ+นิคฺคหีตนฺตปกติเภทโต, เอตฺถ กิํสทฺโท นิคฺคหีตนฺโตฯ ปจฺจยา ปฐมํ กรียตีติ ปกติ, สทฺโท, ธาตุ จฯ
ตตฺถ สลิงฺเคสุ ตาว อการนฺตโต ปุลฺลิงฺคา สุคตสทฺทา สตฺต วิภตฺติโย ปรา โยชียนฺเตฯ สุคตอิติ ฐิเต –
1. ทฺเว ทฺเว+กาเนเกสุ นามสฺมา สิโย อํโย นา หิ ส นํ สฺมา หิ ส นํ สฺมิํ สุ
เอเตสํ ทฺเว ทฺเว โหนฺติ เอกาเนกตฺเถสุ วตฺตมานโต นามสฺมา ยถากฺกมํฯ ยโต อิเม สตฺต ทุกา โหนฺติ, ‘‘อตฺถวนฺต+มธาตุก+มปจฺจยํ ปาฏิปทิกํ กิตก+ตทฺธิต+สมาสา เจ’’ติ วุตฺตตฺตา ตํ นามํ ปาฏิปทิกํ นามฯ เกจิ สกตฺถ+ทพฺพ+ลิงฺค+สงฺขฺยา+กมฺมาทิปญฺจกํ ปาฏิปทิกนฺติ วทนฺติฯ เตเน+ตํ วุจฺจติ –
สกตฺถ+ทพฺพ+ลิงฺคานิ, สทฺทตฺถ+มพฺรวุํ ปเร;
สงฺขฺยา+กมฺมาทิกานนฺตุ, วิภตฺติ วาจกา มตาฯ
สกตฺถ+ทพฺพ+ลิงฺคานิ, สงฺขฺยา+กมฺมาทิปญฺจกํ;
สทฺทตฺถ+มพฺรวุํ เกจิ, วิภตฺติ ปน โชตกาติ จฯ