6. ตฺยาทิกณฺฑ

อถ ตฺยาทโย กฺริยาวาจีหิ ธาตูหิ วุจฺจนฺเตฯ

กฺริยํ อาจิกฺขตีติ อาขฺยาตนฺติ กฺริยาปทสฺส ปุพฺพาจริยสญฺญาฯ กาล+การก+ปุริสปริทีปกํ กฺริยาลกฺขณํ ตฺยาทฺยนฺตํ อลิงฺคญฺจ, วุตฺตมฺปิ เจ+ตํ –

ยํ ติกาลํ ติปุริสํ, กฺริยาวาจี ติการกํ;

อติลิงฺคํ ทฺวิวจนํ, ต+ทาขฺยาตนฺติ วุจฺจติฯ

14. กฺริยตฺถา พหุลํ –ติ

จ สพฺพตฺถ วตฺตเตฯ กฺริยา อตฺโถ เอตสฺสาติ กฺริยตฺโถ ธาตุ, โส จ ทุวิโธ สกมฺมกา+กมฺมกวเสนฯ ตตฺถ ยสฺมิํ กฺริยตฺเถ กตฺตุวาจิมฺหา กมฺมํ คเวสียเต, โส สกมฺมโกฯ อิตโร อกมฺมโกฯ

ตตฺร สกมฺมกา กมฺมาเปกฺขํ กฺริยํ วทนฺติ, ยถา กฏํ กโรติ, คามํ คจฺฉติ, โอทนํ ปจติฯ อกมฺมกา กมฺมนิรเปกฺขํ กฺริยํ วทนฺติ, ยถา อจฺฉติ เสติ ติฏฺฐติฯ กฺริยาติ จ คมนปจนาทิโก อสตฺตสมฺมโต กตฺตริ กมฺเม วา ปติฏฺฐิโต การกสมูหสาธิโย ปทตฺโถ วุจฺจติฯ อปิ จ –

กรณํ ภวนํ จาปิ, กร+ภูหิ กถียเต;

ตโต กฺริยาทิวาจตฺตํ, ปากาทีนํ กถํ ภเวฯ

กร+ภูธาตูหิ กรณญฺจ ภวนญฺจ วุจฺจติ, ปาก+คมนาทีหิ เตสํ กฺริยาภวนานํ วาจฺจตฺตํ กถํ ภวตีติ วุตฺตํ โหติฯ ปุนปิ –

ปากาทีนญฺหิ วาจฺจตฺตํ, กรภูสุ น ยุชฺชติ;

ตํ พหุตรวาจฺจตฺตํ, ปากาทีสุ น ยุชฺชติฯ

ตํ นาม –

การิยรูปา หิ ธาตฺวตฺถา, สตฺตายุตฺตา จ เต+ขิลา;

ตโต กฺริยา จ ภาโว จ, สามญฺญํ เตสุ คมฺยเตฯ

1. วตฺตมาเนติ อนฺติ สิ ถ มิ ม เต อนฺเต เส วฺเห เอ มฺเหฯ

วตฺตมาเน อารทฺธาปริสมตฺเต อตฺเถ วตฺตมานโต กฺริยตฺถา ตฺยาทโย โหนฺติฯ กฺริยาธิการตฺตา ‘‘กฺริยตฺถา’’ติ วุตฺตํฯ เตส+มนิยเม –

14. ปุพฺพปรจฺฉกฺกาน+เมกาเนเกสุ ตุมฺหา+มฺห+เสเสสุ ทฺเว ทฺเว มชฺฌิมุ+ตฺตม+ปฐมา

เอกาเนเกสุ ตุมฺหอมฺหสทฺทวจนีเยสุ ตทญฺญสทฺทวจนีเยสุ จ การเกสุ ปุพฺพจฺฉกฺกานํ ปรจฺฉกฺกานญฺจ มชฺฌิมุ+ตฺตม+ปฐมา ทฺเว ทฺเว โหนฺติ ยถากฺกมํฯ ตตฺถติ อนฺตีติ ปฐมปุริโส, อาโท นิทฺทิฏฺฐตฺตาฯ สิ ถ อิติ มชฺฌิมปุริโส, มชฺเฌ นิทฺทิฏฺฐตฺตาฯ มิ ม อิติ อุตฺตมปุริโสฯ อุตฺตมสทฺโท+ยํ สภาวโต ติปภุตีน+มนฺต+มาหฯ ปรจฺฉกฺเกปิ เต อนฺเตติอาทินา เอวํ โยเชตพฺพํฯ เอวํ เสเสสุ ภวิสฺสติอาทีสุ สตฺตสุ ปจฺจยวิธานสุตฺเตสุปิ โยเชตพฺพํฯ

อิทานิ ภูวาทีน+มฏฺฐคณานํ ภูวาทิคเณสุ ภู=สตฺตาย+มิติ ปฐมธาตุโต ปรา ตฺยาทโย โยชียนฺเตฯ