อุปมา มํ ปติภาติ , อุปมา มํ อุปฏฺฐาติตฺยตฺโถฯ ธาตุนายุตฺเต ‘‘ตสฺส นปฺปฏิภาตี’’ติ ฉฏฺฐีฯ

3. กาลทฺธาน+มจฺจนฺตสํโยเค

กาลทฺธานํ ทพฺพ+คุณ+กฺริยาหิ อจฺจนฺตสํโยเค เตหิ กาลทฺธานวาจีหิ ทุติยา โหติฯ กาเล-สตฺตาหํ ควปานํ, มาสํ มํโสทนํ, สรทํ รมณียา นที, สพฺพกาลํ รมณียํ นนฺทนํ, ตโย มาเส อภิธมฺมํ เทเสติฯ อทฺธนิ-โยชนํ วนราชิ, โยชนํ ทีโฆ ปพฺพโต, โกสํ สชฺฌายติฯ

ปุพฺพนฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา, อิมํ รตฺติํ จตฺตาโร มหาราชาโนติ เอวมาทีสุ กาลวาจีหิ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยา, พหุลํวิธานา วิภตฺติวิปลฺลาโส วาฯ มาเสนา+นุวาโก+ธีโต, โกเสนา+นุวาโก+ธีโตติ กรณตฺเถ ตติยาฯ

4. คติโพธาหารสทฺทตฺถากมฺมกภชฺชาทีนํ ปโยชฺเช

คตฺยตฺถานํ โพธตฺถานํ อาหารตฺถานํ สทฺทตฺถาน+มกมฺมกานํ ภชฺชาทีนญฺจ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติฯ ทตฺโต คมยติ มาณวกํ คามํ, ยาปยติ วาฯ คุรุ โพธยติ มาณวกํ ธมฺมํ, เวทยติ วาฯ มาตา โภชยติ ปุตฺต+โมทนํ, อาสยติ วาฯ คุรุ อชฺฌาปยติ สิสฺสํ เวทํ, ปาฐยติ วาฯ ปโยชฺชโต+ญฺญตฺร กมฺเม ทุติยาฯ โปโส อาสยติ ทตฺตํ, สายยติ วาฯ โปโส อญฺญํ ภชฺชาเปติ, อญฺญํ โกฏฺฏาเปติ, อญฺญํ สนฺถราเปติฯ

5. หราทีนํ วา

หราทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติ วาฯ โปโส หาเรติ ภารํ ทตฺตํ, ทตฺเตเนติ วาฯ ทสฺสยเต ชนํ ราชา, ชเนเนติ วาฯ อภิวาทยเต คุรุํ ทตฺตํ, ทตฺเตเนติ วาฯ อชฺโฌหาเรติ สตฺตุํ ทตฺตํ, ทตฺเตเนติ วาฯ กาเรติ ทตฺโต ทตฺตํ, ทตฺเตเนติ วาฯ ปกฺเข สพฺพตฺร กตฺตริ ตติยาฯ

6. น ขาทาทีนํ

ขาทาทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา น โหติฯ คตฺยตฺถาทีสุ กฺวจิ ปฏิเสธตฺถ+มิทํฯ ขาทยติ ทตฺโต ทตฺเตน, อาทยติ ทตฺเตน, อวฺหาปยติ ทตฺเถน, สทฺทายยติ ทตฺเตน, นายยติ ทตฺเตน, กนฺทยติ ทตฺเตนฯ

7. ฌาทีหิ ยุตฺตา

ธิอาทีหิ ยุตฺตโต ทุติยา โหติฯ ธิ+รตฺถุ+มํ ปุติกายํ, อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาลนฺทํ, ราชคหสฺส จ นาลนฺทสฺส จ วิวรภูเต มชฺเฌติ อตฺโถฯ สมาธาน+มนฺตเรน, มุจลินฺท+มภิโต สรํฯ ฉฏฺฐฺยตฺเถ+ยํ ทุติยาฯ

8. ลกฺขณิตฺถมฺภูตวิจฺฉาสฺว+ภินา

ลกฺขณาทีสฺว+ตฺเถสุ อภินา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ รุกฺข+มภิวิชฺโชตเต จนฺโท, เอตฺถ รุกฺโข ลกฺขณํ, จนฺโท ลกฺขิตพฺโพ, ตตฺร อภินา รุกฺขสฺส ลกฺขณวุตฺติตา ปกาสียตีติ รุกฺโข อภินา ยุตฺโต นามฯ สาธุ เทวทตฺโต มาตร+มภิ, มาตริ สาธุตฺตํ ปตฺโตตฺยตฺโถฯ รุกฺขํ รุกฺขํอภิ วิชฺโชตเต จนฺโท, รุกฺเข รุกฺเขตฺยตฺโถฯ