47. ตท

อิสฺส อตฺตํ นิปาตนา, ทกาโร ปน ‘‘มยทา สเร’’ติ (1-44), ปทนฺตเรนาติอาทีติ อิมินา อญฺเญน ปเทน, สาธูนิ ภวนฺตีติ วุตฺติ ปาฐสฺส อตฺถํ วตฺตุํ ‘สาธูนิ ภวนฺตีติ นิปาตนโต’ติ อาห, ตตฺถ การณมาห-‘ย’มิจฺจาทิ, อปฺปตฺตสฺส ปาปนมฺปตฺตสฺส ปฏิเสโธ จ นิปาตนํ, เตสํ อิธ ปาฐาติ เตสํ ตถา อิจฺฉนฺตานํ อิธาติ นิปาตสฺส อิมสฺมิํ ตทมินาทิสุตฺเต ปาฐา, อุทฺธสฺส อุทูติ อุทฺธํ ขมสฺสาติ อญฺญปทตฺถสมาเส อุทฺธํข อิติ ฐิเต อุทฺธํสทฺทสฺส อุทุอาเทโส, อส-โภชเน อิจฺจสฺมา ‘‘กฺวจณ’ อิติ (5-41) สุตฺเตน อณฺปจฺจเย อสสทฺโท นิปฺผชฺชตีติ อาห-‘ปิสิตมสนา’ติ ‘‘กฺวจณ’’ อิติ มหิยํ รวตีติ ฐิเต อิมินาว คณนิปาตเนน สมาเส กเต มยูรสทฺโท นิปฺผชฺชตีติ ทสฺเสตุมาห ‘มหิสทฺทสฺเส’จฺจาทิ, อสฺส ตทมินาทิคณสฺส อาคติคณตฺตา เอวมญฺเญปีติ สมฺพนฺโธ, วุตฺตนฺติ ปาฐเสโสฯ ทีฆนิกายาทีสุ ปญฺจสุ นิกาเยสูติ–

‘‘ทีฆมชฺฌิมสํยุตฺต, องฺคุตฺตริกขุทฺทกา;

นิกายา (ปญฺจ) คมฺภีรา, ธมฺมโต อตฺถโตจิเม’’ติฯ

วุตฺเตสุ ทีฆาคมาทีสุ ปญฺจสุ นิกาเยสุ, ญาตพฺพาติ วณฺณา คมาทิทฺวาเรน ชานิตพฺพา, ปญฺจวิธํ ปญฺจปฺปการํ นิรุตฺตมุจฺจเตติ สมฺพนฺโธ, นิพฺพจนํ นิรุตฺตํ, นปุํสเก ภาเว ตฺโต, อตฺถกถนวากฺย ปุพฺพกมุจฺจารณมิจฺจตฺโถ, ตทภิธายิ สตฺถมปฺยภิธาเน-ภิเธยฺโย ปจารา ตทตฺถตาย วา นิรุตฺตมุจฺจเต, วุตฺตนิรุตฺติ ลกฺขเณน…เป.… เวทิตพฺพาติ อิมินา นิรุตฺตสตฺเถ เย สทฺทา ปฏิปทํ นิปฺผาทิยนฺติ เตสมิทํ สามญฺเญน นิปฺผาทนนฺติ ทีเปติ, ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโกติ เอตฺถ ณิเก ทการวการานํ มชฺเฌ โอการาคโม, หิํสิสฺมาติ ‘หิํส-หิํสาย’ มิจฺจสฺมา, อปฺปจฺจเยติ ‘‘สาวการเกสฺว ฆณฺฆกา’’ติ (5-44) อปฺปจฺจเย, นิชโกติ เอตฺถ ชการสฺส ยกาเร นิยโกฯ อถ วณฺณวิกาโรติ วุตฺตตฺตา ชวณฺณสฺส ยาเทเส นิยกาทโย ตาว สิชฺฌนฺตุ, สุสานาทโย กถํ ฉวปทาทิวิการตฺตา สุสานาทีนนฺติ อาห ‘ปทวิกาโรปิ’จฺจาทิฯ อญฺญถา วณฺณสมุทายาเทสสฺส วิสุํคหเณ ฉพฺพิโตปตฺติยา ‘ปญฺจวิธํ นิรุตฺต’นฺติ สงฺขฺยานิยโม น ยุชฺเชยฺยาติ ภาโวฯ โยโค สมฺพนฺโธ, ตถาหิจฺจาทินา ธาตุสฺส อตฺถาติสเยน โยคมฺปากฏีกโรติ, รวนกิริยาติ สมฺพนฺโธติ เกกายิตานฺยสทฺทนกิริยาภิสมฺพนฺโธฯ มยูโรติ เอตฺถ รวติ มยูรราเว เอว วตฺตเต, น สามญฺเญน รวนกิริยามตฺเตติ ภาโวฯ

48. ตว

วณฺณมตฺตสฺเส วาติ วณฺณสามญฺญสฺเสว, มตฺตสทฺโท เอตฺถ สามญฺญ วจโนฯ ยการสฺสจ จาเทโสติ สมฺพนฺโธ, ทยการานํ ชตฺตนฺติสฺส อิมินา, ยสฺส ‘‘วคฺคลเสหิ เต’’ติ (1-49) ชตฺตํ, อตฺตานมธิกิจฺจ ปวตฺตนฺติ อตฺเถ อสงฺขฺยสมาโสฯ

49. วคฺค

ยนฺตํ สทฺทานํ นิจฺจสมฺพนฺธิตฺเตปิ ปกฺกนฺตวิสยตฺตา ตํสทฺโท ยํสทฺทํ นาเปกฺขเตตฺยาห-‘เตติ อนนฺตร’อิจฺจาทิ, ตํ สทฺโท หิ ปกฺกนฺต วิสโย ตถา ปสิทฺธวิสโย อนุภูตวิสโย จ ยํสทฺทํ นาเปกฺขเต, ยถา เจโส ยํสทฺทนฺนา เปกฺขเต, ตํ สพฺพํ มหาสามินาธิกายํ สุโพธาลงฺการฏีกายํ–

มุนินฺทจนฺทสญฺชาต, หาสจนฺทนลิมฺปิตา;

ปลฺลวาธวลาตสฺเส, เวโก นาธรปลฺลโวติ (122)ฯ

เอติสฺสา คาถาย อมฺเหหิ วิตฺถาริตนเยน คเหตพฺพํ, ยถา รหนฺติ สกมฺมากมฺมธาตูนมนุรูปํฯ

50. เววา

กิญฺจาปีทํ [อิทํกิญฺจาปิ (โปตฺถเก)] วิกปฺปนตฺถํ กตนฺติ เหฏฺฐิเมน นิ(นฺนาน)ตฺตํ วิญฺญายติ, ตถาปิ อิมินา วากาเรน วิกปฺโปว, เหฏฺฐิเม ปน กฺวจาธิการา หการนฺตธาตุโต ธฺยณฺปจฺจเย เมหฺยํ, โทหฺยํ สิเนหฺยํ, เลหฺยนฺติปิ ภวตฺเววฯ

53. สํโย

วตฺตุโน-ตฺตปฺปธานตฺตมตฺตวจสีติ นิยตาวยววาจิโน อุปาทานาติ วุตฺตมเนกตฺถตฺเตปฺยาทิสทฺทสฺส, อาทิยตีตฺยาทีติ กมฺมสา ธโนจายมาทิสทฺโท, โสยมตฺโถ สุมงฺคลปฺปสาทนิยา ขุทฺทสิกฺขา ฏีกาย‘อาทิโต อุปสมฺปนฺนา’ติ เอตฺถ อมฺเหหิ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ, สํยุชฺชตีติ สํโยโค-เอกตฺราวฏฺฐิตพฺยญฺชนาฯ