46. ฉ

ทฺวาทโย อฏฺฐารสนฺตา พหุวจนนฺตาติ ‘ฉกี’ติ วตฺตพฺเพ ‘ฉา’ติ เอกวจนํ น ยุชฺชตีติ โจเทติ ‘นนุจา’ติอาทินา, ปริหรติ นจฺจาทินา, เนติ ‘ฉโฬ’ติ อยุตฺโต-ยํ นิทฺเทโส น โหตีติ อตฺโถ, ฉสทฺทสฺส อนุกรณตฺตา ฉสทฺทานุกรณตฺตา, เหฏฺฐา วุตฺตสาธุสทฺทรูปา สาธุสทฺทรูปมนุกรณํ วิภชติ ‘อนุกรณญฺจ ทุวิธ’มิจฺจาทินา, ปริจฺจตฺโต ชหิโต อตฺโถ วิธินิเสธรูโป ยสฺส ตํ ปริจฺจตฺตตฺตํ, เอตฺถ ปน ฉสทฺเทน ฉสงฺขฺยาวิเสโส ปริจฺจตฺโต, อภิธายโต โหตีติ อิมินา ฉสทฺทสฺส อนุการิเยนาตฺเถนาตฺถวนฺตตฺถมาห, เอกวจนนฺตสฺส นิทฺเทโส กโต… ฉสทฺทวจนียสฺส ฉสฺส เอกตฺตา, อนุการิยสฺสาติ เอกาทิโน สงฺขฺยา สทฺทสฺส ตทญฺญสฺส วา ยทนุการิยเมกาทิกํ ตทญฺญํ วา สทฺทรูปํ ตสฺสฯ สงฺขฺยาทิวิเสสนฺติ เอกตฺตาทิสงฺขฺยาวิเสสํ ตทญฺญํ วา, ‘‘โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเว ทฺเว’’ติ (2-219) สุตฺเต ทฺวิสทฺโท-นุการิยํ ทฺวิสทฺทรูปํ ตพฺพจนียญฺจ ทฺวิสงฺขฺยาวิเสสมฺปรามสตีติ ตพฺพาจกํ ทฺวินฺนนฺติ พหุวจนํ, อถ ‘ฬญิ’ติ กสฺมา น วุตฺตํ เอวญฺหิ สติ ญานพนฺธตฺตาฬกาโร อาทฺยวยโว ภวิตุมรหตีติ โจทนมฺมนสิ นิธาย ‘ฉสทฺทา’ติอาทิมาห, อนฺตาปวาเทน วิธียมาโน ฬกาโร ฉ สทฺทา ปรสฺสาทิสฺส อาคมตฺตา…เป.… โหตีติ สมฺพนฺโธ, อนฺตาปวาเทนาติ อิมินา ‘สรสฺสา’ติ ฉฏฺฐีนิทฺเทสโต ‘‘ฉฬียนฺตสฺสา’’ตี-มสฺส วิสยภาวํ ทีเปติ, ปรสฺสาติ อิมินา ‘ฉา’ติ ปญฺจมีนิทฺเทสโต ‘‘ปญฺจมิยํ ปรสฺสา’’ตีมสฺส วิสยภาวํ, อาทิสฺสาติ อิมินา ฬสฺเสกวณฺณตฺตา อนฺตาปวาเทน ‘‘อาทิสฺสา’’ติ สุตฺเต น อาทฺยนฺโต วิเยโกปิ สโรติ สรสฺสาทิสฺส ปตฺติํ ทสฺเสติ, อยเมตฺถาธิปฺปาโย ‘ฉา’ติ ปญฺจมีนิทฺเทสา ‘‘ปญฺจมิยํ ปรสฺสา’’ติ (1-15) ปรสฺส สมฺปตฺตํ การิยํ เอกวณฺณตฺตา ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’’ติ (1-17) อนฺตสฺส สมฺปตฺตํ ‘‘อาทิสฺสา’’ติ (1-16) อาทิวณฺณสฺส ปปฺโปตี’’ติฯ อาทิภูโตว โหตีติ อสติปิ ญกาเร อาคมคฺคหณานุวตฺติยา อาคมินํ สรํ อวินาเสนฺโต ตสฺส อาทฺยวยวภูโตว โหตีติ อตฺโถ, ลการํ กโรนฺติ ‘‘ยวมทนตรลาจาคมา’’ติ สุตฺเตน, ตนฺติ ลการกรณํ อุภินฺนมวิเสสวจนญฺจ อยุตฺตตํ ทสฺเสติ ‘เตสมฺปิ’จฺจาทินา, เตสมฺปีติ กจฺจายนานมฺปิ, อกฺขรสญฺญายนฺติ ‘‘อกฺขราปาทโย เอกจตฺตาลีส’’นฺติ วิธียมานอกฺขร สญฺญายํฯ อวิเสเส ลฬานํ นานตฺตาภาเว, ปากโฏ วาติ อิมินา สุติลิปิเภทสฺส ปจฺจกฺขสิทฺธตนฺทสฺเสติ, ตตฺถ หิ โสตวิญฺญาณวีถิยา ลฬานํ วิสุํวิสุํ คหณํ สุติ, ตํตํ เทสวาสีนํ เลขา ว วตฺถานํ ลิปิ, เตสํ เภโท โสตจกฺขุวิญฺญาณคยฺหตฺตา ปจฺจกฺขสิทฺโธ, ฉฬภิญฺญาติ วิกปฺเปน ฬการาคมปกฺเข รูปํฯ

47. ตท

อิสฺส อตฺตํ นิปาตนา, ทกาโร ปน ‘‘มยทา สเร’’ติ (1-44), ปทนฺตเรนาติอาทีติ อิมินา อญฺเญน ปเทน, สาธูนิ ภวนฺตีติ วุตฺติ ปาฐสฺส อตฺถํ วตฺตุํ ‘สาธูนิ ภวนฺตีติ นิปาตนโต’ติ อาห, ตตฺถ การณมาห-‘ย’มิจฺจาทิ, อปฺปตฺตสฺส ปาปนมฺปตฺตสฺส ปฏิเสโธ จ นิปาตนํ, เตสํ อิธ ปาฐาติ เตสํ ตถา อิจฺฉนฺตานํ อิธาติ นิปาตสฺส อิมสฺมิํ ตทมินาทิสุตฺเต ปาฐา, อุทฺธสฺส อุทูติ อุทฺธํ ขมสฺสาติ อญฺญปทตฺถสมาเส อุทฺธํข อิติ ฐิเต อุทฺธํสทฺทสฺส อุทุอาเทโส, อส-โภชเน อิจฺจสฺมา ‘‘กฺวจณ’ อิติ (5-41) สุตฺเตน อณฺปจฺจเย อสสทฺโท นิปฺผชฺชตีติ อาห-‘ปิสิตมสนา’ติ ‘‘กฺวจณ’’ อิติ มหิยํ รวตีติ ฐิเต อิมินาว คณนิปาตเนน สมาเส กเต มยูรสทฺโท นิปฺผชฺชตีติ ทสฺเสตุมาห ‘มหิสทฺทสฺเส’จฺจาทิ, อสฺส ตทมินาทิคณสฺส อาคติคณตฺตา เอวมญฺเญปีติ สมฺพนฺโธ, วุตฺตนฺติ ปาฐเสโสฯ ทีฆนิกายาทีสุ ปญฺจสุ นิกาเยสูติ–

‘‘ทีฆมชฺฌิมสํยุตฺต, องฺคุตฺตริกขุทฺทกา;

นิกายา (ปญฺจ) คมฺภีรา, ธมฺมโต อตฺถโตจิเม’’ติฯ

วุตฺเตสุ ทีฆาคมาทีสุ ปญฺจสุ นิกาเยสุ, ญาตพฺพาติ วณฺณา คมาทิทฺวาเรน ชานิตพฺพา, ปญฺจวิธํ ปญฺจปฺปการํ นิรุตฺตมุจฺจเตติ สมฺพนฺโธ, นิพฺพจนํ นิรุตฺตํ, นปุํสเก ภาเว ตฺโต, อตฺถกถนวากฺย ปุพฺพกมุจฺจารณมิจฺจตฺโถ, ตทภิธายิ สตฺถมปฺยภิธาเน-ภิเธยฺโย ปจารา ตทตฺถตาย วา นิรุตฺตมุจฺจเต, วุตฺตนิรุตฺติ ลกฺขเณน…เป.… เวทิตพฺพาติ อิมินา นิรุตฺตสตฺเถ เย สทฺทา ปฏิปทํ นิปฺผาทิยนฺติ เตสมิทํ สามญฺเญน นิปฺผาทนนฺติ ทีเปติ, ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโกติ เอตฺถ ณิเก ทการวการานํ มชฺเฌ โอการาคโม, หิํสิสฺมาติ ‘หิํส-หิํสาย’ มิจฺจสฺมา, อปฺปจฺจเยติ ‘‘สาวการเกสฺว ฆณฺฆกา’’ติ (5-44) อปฺปจฺจเย, นิชโกติ เอตฺถ ชการสฺส ยกาเร นิยโกฯ อถ วณฺณวิกาโรติ วุตฺตตฺตา ชวณฺณสฺส ยาเทเส นิยกาทโย ตาว สิชฺฌนฺตุ, สุสานาทโย กถํ ฉวปทาทิวิการตฺตา สุสานาทีนนฺติ อาห ‘ปทวิกาโรปิ’จฺจาทิฯ อญฺญถา วณฺณสมุทายาเทสสฺส วิสุํคหเณ ฉพฺพิโตปตฺติยา ‘ปญฺจวิธํ นิรุตฺต’นฺติ สงฺขฺยานิยโม น ยุชฺเชยฺยาติ ภาโวฯ โยโค สมฺพนฺโธ, ตถาหิจฺจาทินา ธาตุสฺส อตฺถาติสเยน โยคมฺปากฏีกโรติ, รวนกิริยาติ สมฺพนฺโธติ เกกายิตานฺยสทฺทนกิริยาภิสมฺพนฺโธฯ มยูโรติ เอตฺถ รวติ มยูรราเว เอว วตฺตเต, น สามญฺเญน รวนกิริยามตฺเตติ ภาโวฯ