เมนู

35. จตุ

ตพฺพคฺเค ตติยปฐมาติ กสฺมา วุตฺตํ จตุตฺถ (ทุติย) สทฺเทหิ วคฺคกฺขเรสฺเวว คยฺหมาเนสุ ตถา นิทฺเทโส ยุตฺโต, น หิ จตุนฺนมฺปูรโณ จตุตฺโถ ทฺวินฺนมฺปูรโณ ทุติโยติ อกฺขราเยว วุจฺจนฺตีติ อาสงฺกิย ‘วินาปี’ติอาทิมาห, อกฺขเร อกฺขรวิสเย จตุตฺถาทิ โวหาโร กรียมาโน วคฺคคฺคหณํ วินาปิ วคฺคกฺขเรเยว รุฬฺโห ปสิทฺโธติ สมฺพนฺโธ, เหตุมฺหิ อิติสทฺโท, ยโต เอวํ, ตสฺมา การณา ‘ตพฺพคฺเค ตติยปฐมา’ติ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโย, ตพฺพคฺเคติ จตุตฺถทุติยา ยสฺมิํ, ตสฺมิํเยว วคฺเคติ อตฺโถ, ปจฺจาสตฺตีติ ปติ อาปุพฺพา ‘สท-วิสรณคตฺยวสาทเนสุ’อิจฺจสฺมา อิตฺถิยํ ภาเวตฺติมฺหิ นิปฺผชฺชตีติ ทสฺเสตุมาห-‘ปจฺจาสีทน’มิจฺจาทิ, ยถาโยคฺคนฺติ จตุตฺถกฺขเร จตุตฺถสฺส ตติโย ทุติยกฺขเร ทุติยสฺส ปฐโมติ เอวํ โยคฺคมนติกฺกมฺม, ธสฺส ทภาโวติ อิมินาว ปุพฺพสฺส ธสฺส ทตฺตมุปลกฺเขติ, ตถา ยสตฺเถโรติฯ เถโรติ เอตฺถ เอกาโร วคฺคกฺขโร น โหตีติ ตสฺมิํ ตวคฺคทุติยกฺขรสฺส ตสฺส โต ปฐโม น โหติฯ ปนฺโถติ เอตฺถ ตวคฺค ทุติยกฺขเรน ถกาเรน ตพฺพคฺคภูเต นกาเร สตีปิ น โส ตพฺพคฺคทุติยกฺขโรติ น ตสฺส ปฐโม โต, เอตฺถ นิคฺโฆโส นิโฆโสติอาทิ อนิจฺจํ, ทฑฺโฒ นิฏฺฐานนฺติ นิจฺจํฯ

36. วิติสฺส

อิติสทฺโท-นุกรณํฯ นิปาตสฺส ปกติวิยา-นุกรณํ ภวติ, อนุกรณญฺจ ทฺวิธา อสาธุสทฺทรูปํ สาธุสทฺทรูปนฺติ, เตสุ ภารวาหโก โกจิ เตน ปีฬิโต ‘อโห ภาโร’ติ วตฺตพฺเพ สตฺติเวกลฺลา ‘อโห พาล’ อิจฺจาห, ตํสมีปวตฺตี ‘กิมยมาเห’ติ เกนจิ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘อโห พาล อิจฺจยมาเห’ติ วทติ, อิธมสาธุสทฺทรูปํ, อิตีติ ปน สาธุสทฺทรูปํ, ตสฺมา ตโต-นุการิเยนาตฺเถน สาตฺถกตฺตา ฐานสมฺพนฺเธ ฉฏฺฐีฯ

37. เอโอ

นนุ ‘‘วิติสฺเสเว วา’’ติ (1-36) โวตฺยนุวตฺติย อวณฺเณ เอโอนํ โว โหตีติ จ สกฺกา วิญฺญาตุํ, ตถา สติ ‘อวณฺเณ กฺวจิ โว โหตี’’ติ วตฺตพฺพํ ‘อโหติ วา’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ โจทนมาสงฺกิยาห-‘โอการสฺสปิ’จฺจาทิ, ฐานิภาเวน นิทฺทิฏฺฐตฺตาติ ‘‘เอโอน’’นฺติ (1-31) วการาเทสสฺส วิชฺชมานตฺตา วการาเทสมฺปติ ปุน โอกาโร ฐานิภาเวน นิทฺทิสิตพฺโพ น สิยาติ อธิปฺปาเยนาห, น นิมิตฺตนฺติ เอโอนํ วการาเทสตฺถํ อวณฺโณ การณํ น โหตีติ อตฺโถ, อญฺญถาติ อวณฺณสฺส นิมิตฺตตฺเต, โอการํ น ปเฐยฺยาติ สมฺพนฺโธ, มการาคเม’ยาจ กมาคเต อคฺคมกฺขายตี’ติ, สฺเว ภวนฺติ วิคฺคยฺห ตนปฺปจฺจเย ตทฺธิตวุตฺติยํ วิภตฺติยา ‘‘เอกตฺถตายํ’’ติ (2-119) โลเป อการาเทเส ทีเฆจ สฺยาทิมฺหิ สฺวาตนํ ทฺวิตฺเต หิยฺยตฺตนํฯ สฺวาตนนฺติอาทีสุ นิจฺจํ, อิธ นโหติ ปเรจ น วิชานนฺตีติฯ

38. นิคฺค

กถ‘มาคโม โหตี’ติ วุตฺตํ ยทิ นิคฺคหีตมาคโม สิยา สุตฺเต อาคมคฺคหเณน วา ภวิตพฺพํ ญ-ม-กาทฺย นุพนฺธวิเสเสน วา ตฺยาสงฺกิยาห-‘อสติ ปิ’จฺจาทิ, อาคมาวสาเย การณมาห-‘อาเทสตฺตาโยคา’ติ, อาเทสตฺตาโยโค กถํ วิญฺญายติ จฺจาห-‘ฐานินิทฺเทสาภาวโต’ติ, ตถา สติ อาคมินิทฺเทสาภาวา อาคมตฺตมฺปิ น สิยาติ โจเทติ ‘ยชฺเชว’มิจฺจาทินา, น-อิติ โจทนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ตสฺส อาคมตฺตเมว สาเธตุมาห-‘ตสฺสา’ติอาทิ, ตสฺสาติ นิคฺคหีตสฺส, รสฺสานุปฺปวตฺติโต รสฺสสรเมว อนุคนฺตฺวา ปวตฺติโต, อยเมวตฺโถ วุตฺติยมฺปิ ทสฺสิโตเยวาติ วตฺตุมาห-‘เอตเทเว’จฺจาทิ, ปุริมา ชาตีติ วิเสสนสมาเสกเต รสฺเส จ พินฺทฺวาคโม, ปรนิมิตฺตสฺสานิทฺทิฏฺฐตฺตา พหุสทฺเท-นฺตสฺส พินฺทฺวาคเม พหุํ, สติปิ ปโยคานุสาริตฺตทีปกสฺส กฺวจิสทฺทสฺสาปิ ววตฺถิตวิภาสตฺเต วาสทฺทสฺสาปิ ตาทิสตฺตสฺเสว ปฏิปาทกตฺต สภาวํ ทสฺเสตุํ ‘ววตฺถิตวิภาสตฺตา วาธิการสฺสา’ติ วุตฺติยํ วุตฺตํ, ววตฺถิตสฺส ลกฺขิยสฺส อนุโรเธน ลกฺขณปฺปวตฺติกา วิภาสา ววตฺถิตวิภาสา, อเภเทน ตุ วาธิกาโร ววตฺถิต วิภาสา, ตสฺสา ภาโว ววตฺถิตวิภาสตฺตํ, ตสฺมา, อิธ น โหติ อิธ โมทติ, อิมสฺมิํ ฐาเน อาคมตฺตปฺปกาสโก ฐานินิทฺเท สาภาวา อาเทสตฺตาโยคสงฺขาโต การณวิเสโส สมตฺโถ, ตสฺส ภาโว สามตฺถิยํ-อตฺถพล-มญฺญถานุปปตฺติลกฺขณํ, สจาติ โส อาคโม จฯ

39. โลโป

โลปสทฺทสฺส ภาวสาธนมตฺตเมว สาเธตุมาห-‘เตเน’จฺจาทิ, โลโปติ ยทิ กมฺมสาธโน สิยา ตทา เตน สมานาธิกรณํ กตฺวา อุปริ ‘‘ปรสโร’’ติ สุตฺตมารภีเยยฺยาติ พฺยติเรกมาห ‘น ปรสโร’ติ, อิธ น โหติ สงฺคโรฯ