เมนู

22. วิปฺปฏิ

ปโรติ วตฺตเต, โส จาญฺญาธิกฺยอิฏฺฐาทฺยเนกตฺโถปิ อิธ อิฏฺฐ วาจี ทฏฺฐพฺโพ, กมฺมพฺยติหาเรฆณิติ กมฺมพฺยติหาโร กิริยาปริวตฺตนํ ภาววิเสโส ตสฺมิํ ‘ภาวการเกสฺวฆณฺฆกา’’ติ (5-44) สามญฺเญน วิหิตตฺตา วิปฺปฏิเสธนนฺติ อตฺเถ ฆณิ วิปฺปฏี เสโธ, เตนาห-‘สามญฺเญ’จฺจาทิ, วิปฺปฏิเสธสทฺทสฺส อตฺถมาห-‘อญฺญมญฺญปฏิเสโธ’ติ, สํสิทฺธิยํ วตฺตมาโนปิ สิธิ อุปสคฺคสมฺพนฺเธ นาตฺถนฺตเรปิ โหตีติ อญฺญมญฺญวิโรโธตฺยตฺโถ, วิปฺปฏิเสธสทฺทสฺส โลเก วิโรธวาจิตฺเตน ปสิทฺธตฺตมาห ‘ตถา หิ’จฺจาทินา, กถมฺปน ปมาณภูตสฺสาจริยสฺส วจเนสุ อญฺญมญฺญวิโรโธ สมฺภวตีจฺจาสงฺกิย อุภินฺนํ สาวกาสตฺเต สติ สมฺภวติ นาญฺญถาติ ‘ทฺวินฺน’มิจฺจาทิ วุตฺติคนฺโถ ปวตฺโตติ วตฺตุํ ‘โสจา’ติอาทิมาห อญฺญมญฺญานชฺฌาสิเตติ อญฺญมญฺเญนานกฺกนฺเต อปริคฺคหิเตติ วุตฺตํ โหติ, อนุภยตาคินีติ โย วิสเยกเทโส อุภยนฺน ภชเต ตสฺมิํ อนุภยภาคินิ วิสเยกเทเส, สามญฺญวิสโย ทฺวินฺนํ วิธีนํ สาธารโณ วิสโย, ตตฺถ ปวตฺติปฺปสงฺเค สติ โสจ วิปฺปฏิเสโธ ชายตีติ สมฺพนฺโธ, อิมินา วิปฺปฏิเสธสฺส วิสโย ปวตฺติปฺปสงฺโค วิสยวิสยีนมเภเทน สุตฺเต ‘วิปฺปฏิเสโธ’ติวุตฺโตติ ‘ทฺวินฺน’มิจฺจาทินา วุตฺติคนฺโถ รจิโตติ ทีเปติ, ปโร โหตี ติวิธิทสฺสิโตติ อิมินา ยทิ นิยโม-พฺภูปคโต สิยา, ตทา ‘ปโรวโหตี’ติ วเทยฺยาติ ทสฺเสติ, ปาณินิยา หิ ชาติยํ ปทตฺเถ สกิเมว ลกฺขณํ ปวตฺตตีติ จริตตฺถตฺตา วิสยนฺตเร ทฺวินฺนมฺปิ ลกฺขณานมปฺปวตฺติยํ ปรํ ปจฺฉิมํ การิยนฺติ วิธฺยตฺถมิทํ วจนํ, พฺยตฺติยนฺตุ ปทตฺเถ ลตฺวาทีนมิว ปริยายปฺปสงฺเค นิยมตฺถนฺติ ปฏิปนฺนา, อิธ ปน ชาติยํ พฺยตฺติยญฺจ ทฺวินฺนมฺปิ สุตฺตานมปฺปวตฺติยเมว วิธฺยตฺถเมวิทํ วจนํ, น นิยมตฺถมฺปีติ ปฏิปาเทตุมาห-‘ตถาหิ’จฺจาทิ, กามจารโต ปริสมาปียเตติ สมฺพนฺโธ, กามโต ปริสมาปนญฺเจติสฺสา สพฺพสฺมิํ อตฺตโน โคจเร อวิจฺเฉทพฺยาปเนน ปวตฺติสพฺภาวโตฯ กถมฺปเนกสฺสาปิ ปวตฺติ น ภเวยฺยาตฺยาสงฺกิย การณมาห‘อุภยมฺปิ’จฺจาทิ, หิสทฺโท ยสฺมาตฺเถ, ยสฺมา อุภยมฺปิทมาจริยวจนํ, ตโตเยว ปมาณํ, อภิมตการิยวิธาเน ลิงฺคภาเวน สทฺทิกานุมตตฺตา(เตสํ) วิธีนํ วิธายกญฺจ ตสฺมาติ อตฺโถฯ ปมาณตฺตา ทฺวินฺนมฺปิ อปฺปตฺติยํ การณมาห-‘อนุภยภาคิมฺหิ’จฺจาทิ, ยโต ลทฺธาวกาสา ตโต สมานพลาติ, อิติสทฺโท เหตุมฺหิ, วิรุทฺธาจาติ เอตฺถ อิติสทฺทํ ทตฺวา ‘อนุภยภาคิมฺหิ…เป.… วิรุทฺธาจาติ ทฺวินฺนํ วจนานํ ปมาณตฺตา อุภินฺนมฺปิ อปฺปวตฺตีติ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ สมานพลานํ ทฺวินฺนํ โลเกปิ วิโรธิตฺตํ เอกกฺขเณเยว อุภินฺนมฺปิ การิเย อปฺปวตฺติ จ ทิสฺสตีติ ทิฏฺฐนฺตมาห ‘โลเกเจ’ตฺยาทิ, เอตฺถ จ เปสฺสสฺส (อ)วิโรธตฺถิโน การิเย อปฺปวตฺติริว [อปฺปวตฺติเยว (โปตฺถเก)] สมานพลาน มุภินฺนํ วจนานํ การิเย อปฺปวตฺตีติ สุเขโน ปมาสํสนฺทนํ วิญฺญาตพฺพํฯ

ชาติปกฺเขเยว ภสฺสกาเรน ทฺวินฺนํ ยุคปทิปฺปตฺติยํ ‘ลตฺวาทีนมิว’ ปริยายปฺปสงฺโค วณฺณิโต, ตสฺสายุตฺตตฺตมุปทสฺเสนฺโต อาห ‘นจาปิ’จฺจาทิ, ภินฺนวิสยตฺตาติ ทฺวินฺนํ วิธีนํ ภินฺนวิสยตฺตาฯ